САД изведе директни воздушни напади на три клучни ирански нуклеарни објекти – Фордоу, Натанз и Исфахан – во рамките на викендов. Претседателот Доналд Трамп изјави дека „клучните ирански нуклеарни објекти се целосно и тотално уништени”, што претставува историски преседан како првиот директен американски напад на Иран.
Непосредниот ирански одговор
Официјални реакции
Иранскиот министер за надворешни работи Абас Аракчи ги опиша нападите како „возмутливи” и изјави дека Иран „си ги задржува сите опции”. Иранската влада ги нарече нападите „возмутливи” против „мирни нуклеарни инсталации” кои ќе имаат „вечни последици”. Меѓутоа, сè уште нема официјален одговор од врховниот лидер ајатолах Али Хамнеи.
Воени дејствија
Иран веќе лансираше свежи напади на Израел како одговор на американската интервенција. Ова покажува дека иранската стратегија е да го прошири конфликтот, наместо да се фокусира исклучиво на САД како директен одговор.
Анализа на можните иднини чекори
Стратешки дилеми за Иран
Американскиот напад ја става Иран во исклучително тешка стратешка позиција. Уништувањето на нуклеарните објекти го елиминира клучниот адут во преговорите и ја намалува способноста за брза ескалација до нуклеарно ниво. Ова го принудува Иран да се потпре на конвенционални и асиметрични одговори.
Веројатни краткорочни одговори
Регионална ескалација: Иран веројатно ќе ја активира целата мрежа од проксички групи. Хезболах во Либан, хутите во Јемен и шиитските милиции во Ирак веројатно ќе засилат операции против американски и израелски цели. Овој пристап им овозможува на Иранците да одговорат без директна конфронтација со САД.
Економска војна: Хормушкиот теснец останува критична точка на ранливост. Иран може да се обиде да го блокира или значително да го ограничи поморскиот сообраќај, што би предизвикало глобална енергетска криза. Ова би им дало значителна ракција за притисок врз меѓународната заедница.
Кибер операции: Иранските кибер способности веројатно ќе бидат мобилизирани за напади на американската критична инфраструктура, финансиски системи и комуникации.
Долгорочни стратешки импликации
Нуклеарна програма: Уништувањето на нуклеарните објекти парадоксално може да го ослободи Иран од меѓународните ограничувања. Без постоечка инфраструктура за мониторинг, Иран може тајно да започне нова, подисперзирана нуклеарна програма.
Геополитичко преориентиране: Експертите веќе истакнуваат дека „две нуклеарно опремени земји нападнаа една не-нуклеарна држава без да бидат нападнати прво”. Ова може да го потттикне Иран кон поблиска соработка со Русија и Кина како гарант за безбедност.
Домашна мобилизација: Американскиот напад може да го зајакне режимот внатрешно, обединувајќи ги различните фракции против надворешниот непријател.
Ограничувачки фактори
Американски притисок
Трамп јасно предупреди дека „има многу други цели” кои можат да бидат погодени од американската војска ако Иран не постигне мир. Оваа закана на понатамошна ескалација може да го ограничи обемот на иранскиот одговор.
Меѓународна изолација
Директниот американски напад може да ја изолира Иран меѓународно, ограничувајќи ги опциите за дипломатска поддршка и економска помош.
Воени ограничувања
Иранското министерство за здравство потврди дека американските напади ранија луѓе, но никој „не покажа знаци на радиоактивна контаминација”, што сугерира дека нападите биле прецизни но ограничени.
——————————————————————————————————————————-
Иранскиот одговор веројатно ќе биде постепен и вишеслоен, комбинирајќи регионални проксички операции, економски притисок преку енергетските ресурси и асиметрични тактики. Директната конфронтација со САД е малку веројатна, имајќи ја предвид огромната диспропорција во конвенционалните воени способности.
Клучното прашање е дали Иран ќе се одлучи за драматична ескалација која би ризикувала дополнителни американски напади, или ќе избере постепен одговор кој ќе го зачува режимот додека бара нови стратешки сојузи. Историската перспектива сугерира дека Иран ќе избере втората опција, фокусирајќи се на долгорочна стратешка реориентација наместо на краткорочна одмазда.
Сашо Денесовски
