Кога повеќето медиуми се под директно или индиректно влијание на владата или владејачките структури, тоа создава сериозен проблем за слободата на изразување и за плурализмот во медиумите. Ако медиумите не можат или не сакаат да ја постават вистината и да ги истражуваат тешките теми кои ги засегаат сите граѓани, тогаш демократијата е сериозно загрозена.
ЗДРАВО ОПШЕСТВО!ШТО БЕШЕ ТОА?
Состојбата во која голем дел од медиумите ја поддржуваат власта и не обезбедуваат критички осврт на политичките случувања создава атмосфера на монополизација на информациите, каде што јавноста има ограничен пристап до различни перспективи. Ова доведува до тоа што голем број на луѓе не се изложени на други идеи, што го затвора просторот за слободна дебата и самокритика, што е основа за здраво општество.
Особено во контекст на Северна Македонија, каде што има таква висока концентрација на медиуми под политичко влијание, можеби тоа ги прави новинарите и новинарските здруженија да се чувствуваат обесхрабрено да се спротивстават на властите или да ги критикуваат нивните одлуки. Ако медиумите се склони да поддржуваат една политичка страна и не објавуваат критички известувања или истражувачки новинарски приказни, тогаш слободата на медиумите и нивната улога како “четвртата власт” се сериозно нарушени.
На сето ова, треба да се додаде и влијанието на економски интереси, како што се сопствениците на медиумите кои можат да имаат свои политички и економски врски, што дополнително ја компромитира независноста на медиумите.
Меѓутоа, постојат и независни новинари и новинарски иницијативи кои се обидуваат да се спротивстават на овие трендови и да ја заштитат слободата на изразување, иако тоа не е лесно во ваква ситуација. И покрај тоа, важно е дека тие се застапуваат за транспарентност, истражувачко новинарство и слобода на медиумите.
ИМА ЛИ РЕШЕНИЕ?
Решавањето на зависноста на медиумите од власта е комплексен и долготраен процес, кој бара системски промени на повеќе нивоа: од законодавството, преку медиумската етика, па сè до културните и економските услови во кои медиумите функционираат. Сепак, има неколку клучни области каде што може да се интервенира за да се создадат услови за поголема независност и слобода на медиумите:
1. Засилување на правната и институционалната заштита на медиумите
Промена на законите: Потребно е да се обезбедат попрецизни и посилни закони кои ќе гарантираат слобода на медиумите и ќе спречат политичка интервенција. Законите треба да ги заштитат новинарите од закани, мобинг и политички притисоци.
Независни регулаторни тела: Потребно е да се формираат или зајакнат независни тела кои ќе го контролираат медиумскиот пејзаж, како што е Советот за радиодифузија, кој мора да биде слободен од политички влијанија и да ја следи медиумската концентрација и лојалност на медиумите.
2. Диверзификација на медиумскиот пазар
Поддршка за независни медиуми: Важна е поддршката за медиуми кои не се поврзани со политички или економски интереси. Ова може да вклучува јавни субвенции или донаторска помош за независни новинарски проекти, истражувачко новинарство и мали независни медиуми кои се спротивставуваат на политичката агитативност.
Анти-монополски политики: Потребно е да се спроведуваат анти-монополски политики кои ќе спречат концентрација на медиумската сопственост во рацете на неколку политички или економски актери. Повеќе различни и конкурентни медиуми значат поголема слобода и разноличност на информации.
3. Јакнење на медиумската етика и образование
Едукација за медиумска писменост: Граѓаните треба да бидат едуцирани како да разликуваат објективни информации од политички или комерцијално мотивирани пропаганди. Ова ќе ја зголеми свеста за важноста на независните медиуми и ќе ја намали манипулацијата со јавноста.
Поддршка на новинарските професионални стандарди: Зголемување на напорите за промоција на новинарската етика и заштита на новинарите од политички притисоци. Потребно е да се овозможи професионално новинарство да работи без страв од последици.
4. Засилување на транспарентноста и отчетноста
Транспарентност на сопственоста на медиумите: Потребно е да се обезбеди целосна транспарентност на сопствениците на медиумите, особено кога станува збор за медиуми кои имаат политички или економски интереси. Ова ќе спречи „невидливото“ влијание на политички сили во медиумите.
Јавни финансирања и рекламирање: Владите треба да бидат транспарентни во врска со начинот на кој ги доделуваат јавните средства или рекламни буџети на медиумите. Тие не треба да бидат инструмент за притисок врз новинарите или медиумите.
5. Поддршка на граѓанското општество и медиумските иницијативи
Меѓународна поддршка: Поддршка од меѓународни организации кои работат на промоција на слободата на медиумите, како што се УНЕСКО, Европската унија, Амнести интернешнл и други, може да помогне во зајакнување на правата на новинарите и нивната заштита.
Граѓански и новинарски иницијативи: Поддршка на граѓански иницијативи и независни новинарски групи кои се борат за транспарентност и независност, и кои ја прават јавноста свесна за важноста на слободните медиуми во една демократија.
6. Јавни кампањи и свест за медиумската независност
Активизам и поддршка од јавноста: За да се создаде култура на медиумска независност, важно е да се подигне јавната свест за значењето на слободните медиуми. Кампањи за поддршка на новинарската независност, како и за демонстрација на важноста на објективното информирање, можат да ја поттикнат јавноста да ги поддржи медиумите кои работат без политички влијанија.
Во кратки црти, клучот лежи во системски реформи, транспарентност, едукација, и активизам. Овие чекори треба да се спроведуваат заедно за да се обезбеди стабилна и независна медиумска сцена која ќе биде основа за здраво и демократско општество.
Сигурно постојат многу други аспекти кои се важни за оваа тема.
Тема за влијанието на западните амбасади и меѓународни фактори на медиумската сцена во Северна Македонија (и пошироко во регионот) е навистина чувствителна и важна. Секако, странските амбасади, особено тие на Европската унија и САД, имаат значајно влијание на политичките процеси и институциите во земјата, а тоа може да се одрази и на медиумскиот пејзаж. Иако нивното влијание може да се гледа како позитивно во контекст на поддршка за реформи, демократизација и борба против корупција, исто така постојат и опасности кога ова влијание ќе биде претерано или кога ќе се користи заради геополитички интереси.
1. Влијанието на западните амбасади и нивниот однос со медиумите
Амбасадите на западните земји, како што се САД и земјите на ЕУ, имаат значајна улога во политичките и економските процеси во Северна Македонија. Тие често поддржуваат проекти кои се однесуваат на медиумската слобода, независноста на новинарите, како и реформи во правосудството и другите институции. Но, ова може да доведе до ситуација во која западните партнери играат важна улога во обликувањето на политичкиот курс на земјата, а со тоа и на медиумската сцена.
- Преголемо влијание: Кога западните амбасади или меѓународните организации вршат големо влијание врз локалните медиуми, тоа може да создаде впечаток дека медиумите се “под притисок” од надворешни сили. Ова може да ги направи медиумите помалку независни, ако нивната работа или новинарската продукција е поттикната од странски интереси.
- Политички и економски интереси: Понекогаш, западните фактори може да се мешаат во медиумските прашања со цел да го поддржат или промовираат одредени политички агенди кои се во согласност со нивните интереси. Ова може да влијае на тоа кои теми ќе бидат покриени во медиумите, како и кој вид на новинарска работа ќе биде вреднуван или поддржан. Иако ова влијание не е секогаш негативно, со оглед на големата поддршка за демократијата и борбата против корупцијата, постои ризик дека медиумската сцената ќе биде подложена на меѓународен политички притисок.
2. Илјадници примери на странско вмешување
Историјата на западно влијание во медиумите во Балканот е долгогодишна. Од проектите за медиумски реформи до финансирањето на независни новинарски иницијативи, западните амбасади и организации играат важна улога во стимулирањето на медиумската независност и транспарентност. Но, некои критичари го истакнуваат и опасноста од “механизмите на влијание” кои може да ја поткопаат вистинската независност на медиумите.
Во ситуација кога наметнати медиумски стандарди или агенди не се совпаѓаат со интересите на локалните новинари и општествени групи, може да се јави перцепција дека медиумите се под надворешен притисок и не работат во интерес на домашната јавност. На пример, ако странски донатори се насочени на одредени истражувачки теми или се фокусираат на медиумски проекти кои се политички насочени, тоа може да доведе до чувството дека медиумската сцена е дефицитарна со вистинска и слободна дебата.
3. Какво влијание имаат на медиумската слобода и критиките?
- Поддршка на новинарството: Западните амбасади и меѓународни организации се важни за финансирањето на независни новинарски проекти и истражувачко новинарство. Но, ако оваа поддршка не е транспарентна и не е насочена во права насока, може да се види како вмешување во локалните медиумски процеси, наместо како поддршка за вистинска слобода на медиумите.
- Критичност кон владејачките структури: Западните амбасади обично се поддржувачи на опозицијата и правото на критика на власта. Сепак, ако медиумите се претежно под влијание на странски интереси, тоа може да создаде погрешен баланс во новинарската покриеност. Истовремено, критиките кои се упатени кон владите, особено ако се упатуваат од странски амбасади, може да се гледаат како обиди за мешање во внатрешните работи на земјата.
4. Што може да се направи?
- Унапредување на локалната контрола и независност: За да се минимизира влијанието од надворешни фактори, Северна Македонија треба да работи на создавање на силни независни новинарски здруженија, правни механизми кои ќе ја обезбедат медиумската слобода, и институции кои ќе се борат против политички и економски влијанија.
- Јакнење на домашните ресурси: Иако странската помош може да биде корисна, создавањето на локални извори на финансии за независно новинарство е од клучно значење. Понатаму, потребно е да се изгради доверба во локалните медиуми и да се создадат услови за нивна самоодржливост.
- Прозрачност во странското влијание: Зголемување на транспарентноста на финансирањето од страна на странските организации и амбасади ќе помогне да се осигура дека нивната поддршка не е политички мотивирана или насочена кон манипулација.
Заклучок: Влијанието на западните амбасади и меѓународните фактори е двострано оружје. Иако може да биде корисно за медиумската слобода и демократизацијата, постои ризик да се создаде повеќе зависност од надворешни фактори отколку од домашната јавност и новинарската професија. За да се зачува вистинската слобода на медиумите, важно е да се најде баланс помеѓу поддршката од странство и зајакнувањето на локалните институции и механизми на контрола.
Сашо Денесовски-главен и одговорен уредник
