ТАЈНИТЕ СЛУЖБИ И ГЕОПОЛИТИКАТА НА БАЛКАНОТ: Зошто Америка се повлекува и Русија се враќа

Регион во турбуленција.Балканот во 2025 година повторно се наоѓа на раскрсница на глобалните сили. По три децении американска доминација, регионот сведочи драматична промена: Западните безбедносни агенции се загрижени дека потенцијален договор меѓу САД и Русија за Украина би можел да доведе до повлекување на американските војници одголем дел на Европа Türkiye Today. Ова не е само војничка прераспределба – тоа е фундаментална промена во начинот на кој функционира балканскиот безбедносен екосистем.

Македонските служби: Од скандал до реформа

Вашата корекција е клучна – македонскиот разузнавачки систем помина радикална трансформација после скандалот со прислушување од 2015. Денес постојат три агенции:

1. АНБ (Агенција за национална безбедност) – создадена во 2019, замена за компромитираната УБК, фокусирана на внатрешна безбедност и контраразузнавање

2. Агенција за разузнавање (АР) – надворешно разузнавање, одговорна за следење на регионални и меѓународни закани

3. Оперативно-техничка агенција (ОТА) – одвоена од АНБ, контролира следење на комуникации под судска наредба

Но колку се суштински овие реформи? Меѓународните партнери сѐ уште барат подобрување на надзорот и деполитизација. DCAF (Женевскиот центар за управување со безбедносниот сектор) продолжува со програми за надградба на капацитетите и транспарентноста, но процесот е бавен.

Зошто САД го губи интересот?

1. Стратешка рекалибрација – Фокусот се пренесува на Кина

Американската надворешна политика драматично се трансформираше. Приоритетот е Индо-Пацификот. Додека САД остануваат преокупирани со Украина и Блискиот Исток, Западниот Балкан, во однос на билатерални или национални прашања, нема да биде високо на агендата на нивната надворешна политика CEPA.

2. “America First” и трансакциска дипломатија

Трамповата администрација го промени американскиот пристап. Од 2020 до крајот на 2024, САД инвестираа 1,7 милијарди долари во помош за Западниот Балкан , но сега оваа помош е суспендирана за ревалвација. Новата мантра е јасна: нема слепа помош без конкретна придобивка за Америка.

3. Воената присутност е симболична, но се намалува

Моментно има околу 600 американски војници во Косово, а НАТО штабот во Сараево го води американски командант CEPA. Иако затворањето на Камп Бондстил во Косово е малку веројатно, намалувањето на присуството е реално. Турција се појавува како потенцијална замена, но европските партнери се скептични.

4. Балканот е “решен проблем” за Вашингтон

За разлика од 1990-тите кога регионот гореше, денес Балканот се смета за “стабилизиран” – грешна перцепција што води до занемарување. Војната во Украина и Блискиот Исток целосно го окупираат вниманието на американските политички креатори.

Улогата на руските тајни служби: Повратокот на мечката

Додека Америка се повлекува, Русија агресивно се враќа. Но не со конвенционална војска – туку со хибридни операции.

ГРУ и СВР: Балканските proxy војни

Од  целосната руска инвазија на Украина во 2022, вклученоста на Русија во Источна Европа добива поголемо внимание Foreign Policy Research Institute. Во Балканот, методите се суптилни но смртоносни:

1. Србија како оперативен хаб

Србија не е само номинален сојузник на Русија, туку активна proxy структура која користи разузнавање, организиран криминал и пропагандни алатки за да го проектира влијанието на Кремљ во срцето на Европа Octopus Institute.

Конкретни примери:

• Парамилитарни кампови: Руски оперативци водеа кампови за обука во Босна и Србија, користени за обука на Молдавци во техники на дестабилизација пред молдавските претседателски избори Balkan Insight
• Санкциски пробивања: Српски компании извезоа над 71 милиони долари опрема во Русија по февруари 2022
• Пасоши за руски шпиони: Белград издаде пасоши на десетици Руси поврзани со одбранбената индустрија и разузнавачките служби

2. Информациска војна и дезинформации

ЕУ издаде остра предупреда за ескалирачката закана од руски кампањи за дезинформации насочени кон Западниот Балкан, истакнувајќи ја инструменталната улога на неодамна лансираниот “Russia Today Balkans” кој оперира од Србија DISA.

3. Босна и Република Српска: “Балканска Транснистрија”

Москва ја гледа Република Српска како “балканска Транснистрија”, користејќи ја напнатата ситуација во Босна за да го одвлече вниманието од Украина Foreign Policy. Милорад Додик, водачот на Република Српска, отворено се координира со Москва и се закануваше со сецесија.

СВР: Директен напад на Белград

Парадоксално, во мај 2025 СВР објави шокантна изјава: Руската надворешна разузнавачка служба обвини дека Србија се обидува “да и забоде Русија во грб”, тврдејќи дека српските одбранбени компании испорачуваат оружје во Украина Foreign Policy Research Institute.

Ова не е пријателски совет – тоа е предупредување. Кремљ знае дека ја губи Србија, и со неа последната илузија дека Балканот е зона на нејзино влијание Kyiv Post. Вучиќ, иако вербално про-руски, практично се движи кон Запад: купување на француски авиони Rafale, гасна интерконекција со Бугарија, договори за литиум со ЕУ.

ФСБ и локални операции

Руската надворешна разузнавачка служба објави дека има информации дека немирите во Србија, со активното учество на млади луѓе, се “во голема мера производ на субверзивни активности на Европската Унија” European Western Balkans – класична дезинформациска наратив за “српски Мајдан”.

Европските играчи: Германија, Франција, Британија

Германија: Тивка доминација

BND (германската служба) е најактивната западна служба на Балканот:

• Економска хегемонија: Германските компании доминираат во македонската, српската и косовската економија
• Миграциски контроли: Балканската рута останува приоритет
• Косово: Германија е втор најголем придонесувач во КФОР после САД

Франција: Традиционален, но отсутен лидер

DGSE (францускиот надворешено разузнавање) има историска врска со регионот, но:

• Фокусот е на Африка и Блискиот Исток
• Одржува односи со Србија (историски сојузник)
• Посрамотена по неуспехот да ја спречи дезинтеграцијата на Југославија

Британија: Post-Brexit репозиционирање

MI6 тивко, но ефикасно оперира:

• Фокус на организиран криминал (балканските мафии се поврзани со британскиот пазар на дрога)
• Блиски односи со Албанија
• Користење на Балканот како докажување на пост-Брегзит релевантност

Нови играчи: Турција, Кина, Заливот

Турција (MIT): Религиозен и културен влијание во бошњачките и албански заедници. Економски инвестиции. Потенцијално замена за САД во КФОР?

Кина: Инфраструктурни инвестиции (Патишта,железници ,градби). Се’ уште нема безбедносна присутност, но тоа може да се промени.

ОАЕ и Саудиска Арабија: Религиозно влијание преку џамии и медресиња. Инвестиции во недвижен имот.

Заклучок: Балканот во мултиполарен свет

Балканот повеќе не е „американско езеро“. Тоа е арена каде што се судираат интереси:

1. САД се повлекуваат, но не целосно – задржуваат стратешки бази и НАТО присутност
2. Русија агресивно се враќа, користејќи хибридни методи, дезинформации и локални proxy тактики
3. ЕУ е неодлучна, неспособна да се договори за единствена стратегија
4. Нови играчи експериментираат, барајќи економско и политичко влијание

За Македонија, предизвикот е двоен:

• Внатрешно: Да ги консолидира реформираните служби и да ги заштити од политичка злоупотреба
• Надворешно: Да балансира меѓу НАТО/ЕУ интеграција и одржување на добри односи со сите релевантни актери

Балканот останува она што секогаш бил – премин меѓу Исток и Запад, каде што секоја сила игра својата игра, а малите држави се обидуваат да преживеат во турбуленцијата.

Крајна порака: Америка не го напушта Балканот целосно, но епохата на американска доминација заврши. Ерата на мултиполарна конкуренција почна – и тајните служби се на првата линија на оваа тивка, но брутална битка за влијание.

Сашо ДЕНЕСОВСКИ