Европската илузија: Како Македонија тоне додека се надева дека плови

 Анализа на соопштението на Советот на амбасадори

Дипломатскиот еуфемизам како маска за фијаско

- Advertisement -

Соопштението на Советот на амбасадори е мајсторски пример на дипломатски говор кој ги обвива тврдите вистини во меки формулации. Зад фразите за “потреба од засилен интензитет на реформите” се крие суров реалитет: Македонија стагнира или оди наназад токму во оние области кои се суштински за европската интеграција.

Кога документот вели дека “нема напредок” во борбата против корупцијата и организираниот криминал, тоа не значи статус кво. Во динамичен контекст, стагнација е уназадување. Додека криминалните мрежи се адаптираат и јакнат, додека корупцијата се софистицира, институциите кои стојат во место всушност заостануваат.

Судскиот систем: Од лошо кон полошо

Фасадата на реформите

Извештајот констатира дека има “извесни формални чекори” но дека “суштински системски слабости продолжуваат”. Ова е уништувачка дијагноза. Значи дека власта свесно создава илузија на реформи додека суштината останува непроменета или се влошува.

Финансиската автономија на судството не е постигната. Тоа значи дека судовите остануваат зависни од извршната власт за буџетите, што директно се одразува на нивната независност. Судија кој знае дека неговата плата, работни услови и институционален развој зависат од владата, не може да биде независен. Ова е елементарна логика која власта ја игнорира.

Политизацијата која се продлабочува

Зад фразата за “независност на судските институции” се крие проблемот на политички назначувања. Судскиот совет, кој треба да биде гарант на независноста, се претвора во партиска арена. Секоја владејачка партија се обидува да го контролира судството наместо да го ослободи од политички влијанија.

Критичната точка: Немањето напредок во оваа област не е техничка неспособност. Тоа е политичка намера. Независно судство значи судство кое може да гони владејачка елита. Ниту една македонска влада не покажа подготвеност да ризикува вакво судство.

Борбата против корупцијата: Организирано одсуство

Театарот на антикорупцијата

Кога Советот бара “мерливи резултати во истрагите, обвиненијата, судските постапки и конфискацијата на имот, особено во случаи на корупција на високо ниво“, тој всушност вели: Имате систем, но тој не работи кога треба да ги гони моќните.

Статистиката би била убедлива: колку обвиненија за корупција на високо ниво има? Колку министри, директори на јавни претпријатија, високи функционери се во истраги? Колку се осудени? Колку имот е конфискуван?

Молчењето на документот околу конкретни бројки е елоквентен. Нема бројки затоа што нема резултати.

- Advertisement -

Селективната правда

Проблемот не е само отсуство на резултати. Проблемот е селективноста. Системот функционира одлично кога треба да гони мали риби или политички неподобни. Системот колабира кога предметот на истрага е од владејачката коалиција или поврзан со центрите на моќ.

Ова создава перцепција – целосно оправдана – дека правдата е робот на политиката. Тоа не е само институционален неуспех. Тоа е деструкција на јавната доверба во било каква можност за промена.

Јавната администрација: Кога некомпетентноста е систем

“Стручна, професионална и кредибилна” – што немаме

Повикот за овие квалитети на јавната служба е потврда дека тие отсуствуваат. Македонската јавна администрација е политичка администрација каде лојалноста на партијата е поважна од компетентноста.

- Advertisement -

Конкретните последици:

• Неспособност за транспонирање на EU acquis (достигнатото) во рокови
• Неефикасно искористување на ЕУ фондови (750,4 милиони евра кои можат да завршат непотрошени или злоупотребени)
• Нестабилност – секоја владина промена донесува бран на смени во администрацијата, уништувајќи го институционалниот континуитет
• Недостаток на експертиза – стручни кадри се заменуваат со партиски војници без квалификации

Реформата која не доаѓа

Зошто оваа реформа не се случува? Затоа што политичката контрола над администрацијата е инструмент на владеење. Партии кои доаѓаат на власт веднаш користат администрација како својство за наградување на свои луѓе и казнување на противници. Професионална, независна администрација би значела губење на оваа моќ.

Парадоксот на успесите: Лесното се прави, тешкото се избегнува

Селективното усогласување

Документот недостасува е усогласување со заедничката надворешна и безбедносна политика, СЕПА, дигитализација на царини. Што имаат заедничко овие успеси? Се технички, не се политички чувствителни и не допираат до центрите на моќ.

Усогласување со надворешната политика на ЕУ? Лесно – потпишани документи, гласајне во меѓународни тела како што ЕУ очекува. Не те чини ништо, не бара домашни реформи, не предизвикува моќни интереси.

Пристапување кон СЕПА? Техничка работа на Народната банка, не бара политичка волја, никој не губи позиции, никој не оди во затвор.

Дигитализација на царини? Одличен проект, олеснува трговија, ЕУ финансиски помага, сите се среќни.

Стратегијата на празна ветувања

Власта развива стратегија на “брзи победи” – постигнувања во области кои изгледаат импресивно на хартија но не бараат суштински реформи. Европски дигитален иновациски хаб? Прекрасно за прес-конференции. Независно судство кое гони корупција на високо ниво? Немаме време за тоа.

Ова е театар на евроинтеграција: многу активности, конференции, потпишувања, објави, а суштината – трансформација на системот – не се допира.

Организираниот криминал: Победата на мрежите

Зошто “нема напредок” е катастрофа

Организираниот криминал не чека. Додека државата “нема напредок”, криминалните мрежи:

• Ги продлабочуваат врските со политиката и бизнисот
• Се софистицираат во методи
• Проникнуваат подлабоко во институциите
• Ја користат Македонија како транзитна точка за дрога, оружје, илегални мигранти

Македонија ризикува да стане заробена држава (captured state) каде границата помеѓу политика, бизнис и криминал е толку матна што повеќе не постои.

Фасадата на акција

Секоја влада објавува “акциони планови”, “стратегии”, “координативни тела” за борба против организираниот криминал. Колку од овие стратегии произведоа реални резултати? Колку криминални групи се разбиени? Колку имот е заплeнет? Колку “големи глави” се зад решетки?

Молчењето е одговор.

Економскиот опортунистички трошок

750,4 милиони евра под прашалник

ЕУ Планот за реформи и раст нуди значајни средства. Но документот укажува на “забрзана реализација на Реформската Агенда со цел навремено и целосно искористување” на овие средства.

Зошто е потребен овој повик? Затоа што капацитетот за апсорпција е ограничен, корупцијата заканува да ги диверзира средствата, а непрофесионалната администрација не може ефикасно да ги имплементира проектите.

Загубената конкурентност

Додека Македонија стагнира во реформи, соседите напредуваат. Србија, Албанија, Црна Гора – секоја со свои проблеми – но сите покажуваат поголема динамика во одредени сегменти. Македонија ризикува да стане регионален аутсајдер.

Директни економски последици:

• Помали странски инвестиции (инвеститорите бараат правна сигурност и борба против корупцијата)
• Одлив на мозоци (младите, образованите заминуваат)
• Губење на ЕУ фондови поради неспособност за имплементација
• Опаѓање на кредибилитет кај меѓународни финансиски институции

Политичката дисфункционалност: Кога консензусот е мит

“Меѓупартискиот консензус” што не постои

Повикот за “меѓупартиски консензус” и “функционален политички дијалог” е признание дека тие не постојат. Македонската политичка сцена е хиперполаризирана:

• Опозицијата бојкотира наместо да учествува
• Власта управува без вклучување на опозицијата
• ЕУ агендата се користи како партиска алатка за напаѓање на противникот
• Нема долгорочна државна стратегија, само краткорочни партиски интереси

Одговорноста што отсуствува

Клучната фраза од документот е повикот за “активно вклучување на опозицијата, граѓанското општество и експертската јавност”. Зошто е потребен овој повик? Затоа што власта монополизира процеси, исклучува критички гласови и управува авторитарно.

“Транспарентност и отчетност во усвојувањето на политиките и законските решенија” не постојат. Закони се носат брзо, без дебата, под итна процедура, преку ноќ. Граѓанското општество е маргинализирано или кооптирано. Експертите се повикуваат селективно – само оние кои ќе го потврдат она што власта веќе го одлучила.

Европската замка: Кога блокадите стануваат изговор

Надворешните пречки како оправдување

Македонија има легитимен аргумент: завршен скрининг, технички подготвена, но блокирана од билатерални спорови. Бугарската блокада, потоа францускиот предлог, потоа постепени отстапки – сето това создаде фрустрација.

Опасноста: оваа фрустрација се користи како алиби за неспроведување домашни реформи. “Зошто да реформираме кога и да реформираме, нема да напредниме поради блокадите?”

Ова е токсична логика. Реформите не треба да се прават за ЕУ туку за граѓаните на Македонија. Независно судство, борба против корупцијата, професионална администрација – тоа се вредности кои го подобруваат животот на луѓето, без оглед дали Македонија ќе влезе во ЕУ утре или за 20 години.

Самозаробување

Македонија се наоѓа во самозаробена состојба:

• Демотивирана од надворешни блокади, не реформира
• Бидејќи не реформира, го губи кредибилитетот
• Губењето на кредибилитетот ја прави уште поранлива на блокади
• Порањливоста на блокади ја зголемува фрустрацијата
• Фрустрацијата го намалува мотивот за реформи

Ова е витло спирала надолу.

Граѓанското општество: Од партнер до декорација

Советот што (не) работи

Реактивирањето на Советот за соработка меѓу Владата и невладиниот сектор е претставено како успех. Реалноста е поцинична.

Прашања што треба да се постават:

• Кои организации се членови на овој Совет?
• Колку од нивните препораки се усвоени?
• Дали Советот има реална моќ или е само консултативно тело без влијание?
• Дали се вклучени критички НВО или само оние блиски до власта?

Вистинска соработка со граѓанското општество значи вклучување на критички гласови, не само на “пријателски” организации. Значи отвореност за неудобни вистини, за предлози кои можеби не одговараат на владината агенда.

Простор што се стеснува

Додека документот зборува за подобрена соработка, реалноста на терен е поинаква:

• НВО зависат од владини грантови, што создава само-цензура
• Критички медиуми и организации се маргинализираат или напаѓаат
• Јавниот простор за дебата се стеснува
• “Инклузивноста” во креирање политики е ритуал, не суштина

Преговарачката структура: Кога експертизата е заменета со лојалност

Административниот дефицит

Повикот за “јакнење на институционалната преговарачка структура и административните капацитети” открива сериозен проблем. Преговорите со ЕУ се технички комплексен процес кој бара:

• Длабоко познавање на EU acquis (над 100,000 страници законодавство)
• Способност за координација меѓу десетици институции
• Стратешко планирање и следење на имплементација
• Континуитет на кадри

Што Македонија има:

• Преговарачки тим кој се менува со секоја владина промена
• Административци без соодветна обука и експертиза
• Институции кои не комуницираат помеѓу себе
• Отсуство на долгорочна визија

Транспонирањето што не се случува

“Навремено транспонирање и ефективна имплементација на EU acquis” е централна обврска. Македонија има хронична слабост во оваа област:

• Закони се транспонираат формално но не и суштински
• Рокови се прекршуваат
• Имплементацијата е неефикасна
• Институциите немаат капацитет за спроведување

Резултат: Македонија има европски закони на хартија, но балкански пракси на терен.

Време за суочување со вистината

Дијагнозата е поставена

Советот на амбасадори, со својот дипломатски јазик, става брутално јасна дијагноза: Македонија не успева токму таму каде е најважно. Позитивните констатации – безбедносна политика, СЕПА, дигитализација – се периферни. Судството, корупцијата, организираниот криминал, администрацијата – тоа се срцето на проблемот, и таму владее стагнација или уназадување.

Структурниот проблем

Проблемот не е технички. Проблемот е структурен и политички. Системот е дизајниран да го одржува статус кво кој им одговара на центрите на моќ. Судство кое не гони моќните. Администрација која е партиска колонија. Политика која е хиперполаризирана и неспособна за консензус. Медиуми и граѓански сектор кои се контролирани или маргинализирани.

Цената на продолжена илузија

Ако Македонија продолжи да се прави дека реформира додека всушност стагнира, последиците ќе бидат:

• Губење на доверба на ЕУ и меѓународната заедница
• Економска стагнација и оддалечување од регионот
• Одлив на талентирани граѓани кои нема да чекаат бескрајно
• Заробување на државата од криминално-политички мрежи
• Социјална фрустрација и апатија која може да ескалира

Патот напред – ако воопшто постои

За реален напредок, Македонија треба:

1. Суочување со вистината: Да се престане со театарот и да се признае дека системот не функционира
2. Деполитизација на клучните институции: Судство и администрација мора да бидат професионални, не партиски
3. Транспарентност без компромис: Секоја политика, секој закон, секое трошење на буџетот мора да биде јавно и проверливо
4. Реална инклузивност: Вистинско вклучување на опозицијата, граѓанското општество, експертите – не како декорација туку како партнери во одлучувањето
5. Мерливи резултати: Бројки на осуди за корупција, конфискации, реформирани институции – не уште едни стратегии и акциони планови
6. Национален консензус: ЕУ агендата е државна, не партиска работа

Прашањето е: Дали постои политичка волја за вакви реформи? Сè додека центрите на моќ профитираат од статус кво, одговорот е – не.

И тоа е највисшната вистина која дипломатските еуфемизми на Советот на амбасадори ја прикриваат, но не можат да ја избришат.

Сашо ДЕНЕСОВСКИ -Дипломиран политиколог