Коруптивни скандали се нижат, оставки никој не поднесува,чудесна државна власт!

- Advertisement -

Скандалот со Илија Стоилев ја отвора клучното прашање: Дали во Северна Македонија постои политички морал и одговорност?

Најновиот случај на обид за корупција во Агенцијата за финансиска поддршка во земјоделството и рурален развој повторно ја става на дневенред болната тема на македонската политичка сцена – отсуство на политичка одговорност и институционален морал. Додека скандалите се нижат еден по еден, оставките блескаат со своето отсуство.

Анатомија на скандалот

Според информациите што излегоа во јавност, Илија Стоилев, директор на Агенцијата за финансиска поддршка во земјоделството и рурален развој, заедно со референт од УЈП Скопје и државен службеник од Министерството за земјоделство, го искористиле своето влијание и службената положба за да го поттикнат директорот да потпише договор за финансиска поддршка. За возврат, било ветено мито од 50.000 евра – сума која зборува за размерите на системската корупција во земјата.

Стоилев, кој на функцијата стапил на 26 јули 2024 година, веќе се наоѓа во центарот на скандал кој ја тресе не само Агенцијата, туку и целиот систем на финансиска поддршка на земјоделството.

Двоен аршин на политичката одговорност

Иронијата на целата ситуација е вистински парадокс на македонската политичка култура. ВМРО-ДПМНЕ, преку официјално соопштение, бара темелна истрага за случајот со поткуп, но наместо веднаш да побара оставка од ресорниот министер Цветан Трипуноски – кој, патем, е од нивните редови – партијата се навраќа назад, повикувајќи се на “времето на Заев”.

Ова покажува фундаментален проблем: политичката одговорност во Македонија функционира по принципот на двоен аршин. Кога скандалите ги погодуваат политичките противници, барањата за оставки се моментални и гласни. Кога се работи за сопствените кадри, тогаш се бара “темелна истрага”, “да се почека правдата да си го направи делото”, а најчесто се вели дека “не треба да се прават избрзани заклучоци”.

Словенечката лекција

Контрастот со регионот е болно очигледен. Во неодамнешниот настан со убиството во Словенија, веднаш двајца министри си поднесоа оставки, меѓу кои и министерот за полиција. Брзината и одлучноста со која словенечките функционери презедоа политичка одговорност е лекција за македонските политичари.

Во Северна Македонија, пак, не постои ваков кодекс на однесување. Наместо оставки, постои спинување преку подобни портали задолжени да ја заташкаат вистината во име на “организацијата”. Политичкиот морал и етика се заменети со партиска лојалност и партиски интереси.

Предупредувањата што беа игнорирани

Љупчо Николовски, поранешен министер за земјоделство, јавно укажуваше на проблемите во Агенцијата за финансиска поддршка. “Колку пати алармирав и предупредував дека во Агенцијата се создава систем на клиентелизам, влијанија и злоупотреби? Јавно укажував дека ИПАРД 3 ќе крахира, дека со вакви практики се загрозува кредибилитетот на државата пред Европската комисија и се става под ризик целата програма вредна околу 100 милиони евра”, изјави Николовски.

- Advertisement -

Предупредувањата беа игнорирани, а сега државата се соочува со последиците – не само финансиски скандал, туку и сериозно нарушување на кредибилитетот пред Европската унија во време кога земјата се обидува да го забрза процесот на европска интеграција.

ИПАРД 3: Што значи овој скандал за иднината на македонското земјоделство?

Скандалот доаѓа во најнеповолно време за македонското земјоделство и европската интеграција на земјата. ИПАРД 3 (Инструмент за претпристапна помош за рурален развој) претставува клучна програма на Европската унија за поддршка на земјоделскиот сектор во кандидат-земјите, со вкупен буџет од околу 100 милиони евра наменети за Северна Македонија.

Оваа програма не е обична финансиска помош – таа претставува стратешка инвестиција на ЕУ во модернизацијата на македонското земјоделство, подобрување на конкурентноста, развој на руралните средини и подготовка на земјата за евентуално членство во Унијата. Средствата се наменети за инвестиции во фарми, преработувачки капацитети, подобрување на квалитетот на производите и развој на руралната инфраструктура.

- Advertisement -

Но имплементацијата на ИПАРД 3 е условена со строги правила на транспарентност, добро управување и отсуство на корупција. Европската комисија внимателно го следи секој случај на злоупотреба на средствата и неправилно управување со програмата.

Ризик од суспензија на средствата

Корупцискиот скандал во Агенцијата за финансиска поддршка во земјоделството не е само внатрешна работа на Македонија – тој директно го нарушува довербата на Европската унија во институциите што треба да ги управуваат ЕУ фондовите. Ова може да има сериозни последици:

Прво, Европската комисија има право да ја суспендира исплатата на средствата доколку утврди системски слабости во управувањето, ризик од корупција или неадекватни контролни механизми. Ваквата суспензија не е теоретска можност – ЕУ веќе го правеше тоа во други кандидат-земји кога идентификувала сериозни проблеми со корупција.

Второ, доколку не се преземат брзи и одлучни мерки за отстранување на проблемите, постои реален ризик целата ИПАРД 3 програма да биде замрзната или дури и целосно повлечена. Ова би значело губење на околу 100 милиони евра – средства што биле витално потребни за модернизација на македонското земјоделство.

Трето, последиците би биле катастрофални за илјадници македонски земјоделци и преработувачи кои веќе планираат инвестиции со очекување на ЕУ поддршка. Изгубената доверба е многу потешко да се врати отколку да се загуби.

Ширењето на последиците надвор од земјоделството

Но, последиците не се ограничуваат само на земјоделството. Овој скандал го загрозува кредибилитетот на Македонија како целина пред Европската унија, токму во период кога земјата се обидува да демонстрира напредок во борбата против корупцијата – еден од клучните критериуми за напредок кон членство во ЕУ.

Европската комисија во своите годишни извештаи постојано ја нагласува потребата Македонија да покаже конкретни резултати во борбата против корупцијата и да изгради силни, независни институции. Ваквите скандали, особено кога не следат соодветни последици и оставки, го поткопуваат наративот за напредок и реформи.

Постои ризик овој случај да стане симболичен пример за европските институции на тоа како Македонија не успева да се справи со корупцијата во управувањето со ЕУ фондови. Тоа може да влијае не само на ИПАРД 3, туку и на други форми на ЕУ претпристапна помош, која вкупно изнесува стотици милиони евра годишно.

Системот на неказнивост

Прашањето што се наметнува е: дали ова е првата “матна зделка” на Стоилев, или е дел од пошироки практики кои се толерираат во системот? Фактот дека има индикации за слични случаи и во други институции со кои раководат кадри од ВМРО-ДПМНЕ упатува на системски проблем, а не на изолирани инциденти.

Можеби СДСМ ја тресеа скандали со генералните секретари и токму затоа си замина и Заев. Но кога конечно ќе замине некој од силните скандали во сегашно време на ВМРО-ДПМНЕ? Или системот на неказнивост е толку длабоко вкоренет што ниту едно политичко лице не смета дека треба да понесе одговорност?

Што треба да се направи итно?

За да се спаси ИПАРД 3 програмата и да се заштити кредибилитетот на државата, потребни се итни и одлучни чекори:

Прво, министерот за земјоделство Цветан Трипуноски треба да преземе политичка одговорност и да поднесе НЕОТПОВИКЛИВА оставка. Ова е минимумот што европските партнери го очекуваат кога се случуваат вакви скандали.

Второ, потребна е темелна ревизија на целиот систем на доделување на средства во Агенцијата, со вклучување на независни надворешни експерти и можеби претставници на Европската комисија и тоа веднаш и неодложно.

Трето, сите лица вклучени во скандалот мораат веднаш да бидат отстранети од позиции и да се спроведе брза и ефикасна истрага.

Четврто, владата мора јавно и транспарентно да комуницира со Европската комисија за преземените мерки и да демонстрира дека случајот се третира со максимална сериозност.

Без овие чекори, ризикот од губење на ИПАРД 3 средствата е реален и голем. Прашањето е дали владата ја разбира сериозноста на ситуацијата, или ќе продолжи со политиката на заташкување и партиска заштита на кадрите.

 Цената на безодговорноста

Оваа случка е уште еден доказ дека во Северна Македонија не постои функционална политичка одговорност. Системот е поставен така што му овозможува на секоја владејачка структура да ги штити своите кадри, без оглед на тежината на обвинувањата.

Се додека функционерите не почнат да поднесуваат оставки кога скандалите ќе ги погодат нивните ресори, се додека партиите ќе продолжат да ја штитат партиската лојалност наместо јавниот интерес, и се додека граѓаните ќе толерираат ваков двоен аршин – коруптивните скандали ќе продолжат да се нижат, а оставките ќе продолжат да блескаат со своето отсуство.

Но овој пат, на коцка не е само политичкиот морал. На коцка се 100 милиони евра за македонското земјоделство, илјадници работни места, модернизацијата на целиот сектор и, најважно, кредибилитетот на Македонија како сериозна држава пред Европската унија.

Прашањето не е дали ќе има нови скандали – тие ќе ги има. Прашањето е дали некогаш ќе има и последици за оние што ги предизвикуваат, и дали ќе ја разбереме лекцијата пред да биде премногу доцна и пред да ги изгубиме средствата што ни се неопходни за развој.

Европската унија не трпи корупција во управувањето со нејзините фондови. Таа има јасни механизми за суспензија и повлекување на средства. Ако Македонија сака да ги користи овие средства, мора да покаже дека е способна да управува со нив одговорно, транспарентно и без корупција. Засега, сите индикатори покажуваат во спротивна насока.

П.С.Коруптивни скандали се нижат, оставки никој не поднесува

Сашо ДЕНЕСОВСКИ