Шведска се подготвува да ја намали возраста за кривична одговорност на 13 години. Некои политичари во Германија бараат ограничувањето да биде уште пониско. Правилата во Европската унија значително се разликуваат.
Шведскиот премиер Улф Кристерсон во септември објави планови за намалување на возраста за кривична одговорност за најтешките кривични дела, вклучувајќи убиство и тешко палење, од 15 на 13 години, објави Дојче Веле.
Реформата на законот е одговор на зголемувањето на смртоносното насилство меѓу бандите. Полицијата вели дека криминалните мрежи сè повеќе регрутираат деца за употреба и пренос на оружје, бидејќи оние под 15 години не можат да бидат гонети.
Владата во Стокхолм претходно објави создавање специјални притворни единици во шведските затвори за малолетници на возраст од 15 до 17 години. Според новиот предлог, планот би вклучувал и притворни единици за млади лица на возраст од 13 до 14 години. Според шведското Министерство за правда, малолетните престапници би можеле да почнат да се испраќаат во овие притворни установи уште од следното лето.
Владата тврди дека промената ќе затвори законска дупка што ја искористуваат бандите. Сепак, правните експерти, организациите за права на децата и социјалните работници предупредуваат дека намалувањето на старосната граница нема да го намали криминалот и може да го загрози процесот на рехабилитација.
Големи разлики во ЕУ – старосна граница од 10 до 16 години
Минималната возраст за кривична одговорност во Европа значително варира. Земјите со ограничување под 14 години вклучуваат Ирска (од 10 години, во зависност од кривичното дело), Холандија (од 12 години), Белгија и Унгарија (од 12 години, во зависност од кривичното дело) и Франција (од 13 години, во зависност од кривичното дело). Највисоката граница е во Португалија и Луксембург, каде што младите луѓе стануваат кривично одговорни дури на 16 години. Во Хрватска, ограничувањето е 14 години.
И покрај разликите, сите земји на ЕУ имаат посебни правосудни системи за малолетници под 18 години, каде што акцентот е ставен на образованието и рехабилитацијата, а не на казнувањето. Сепак, како што се интензивираат политичките дебати за малолетничкиот криминал, линијата помеѓу заштитата и гонењето на малолетниците е сè понејасна.
Во земјите со повисоки ограничувања, како што се Финска или Португалија, акцентот е ставен на социјалната реинтеграција. На други места, растечката загриженост за вклученоста на младите во насилни злосторства ги поттикнува повиците за построги правила – тренд што сега е видлив во Шведска, како и во Германија.
Германија: Притисок за заострување на законот
Кривичниот закон во Германија ја поставува границата на одговорност на 14 години. Престапниците на возраст меѓу 14 и 17 години се судат во малолетнички судови, каде што акцентот е ставен на рехабилитација, општествено корисна работа и советување, а не на затворски казни.
Но, наведувајќи го зголемувањето на насилството кај уште помладите луѓе, членовите на конзервативната партија ЦДУ на канцеларот Фридрих Мерц, како и политичарите од крајната десница, бараат старосната граница да се намали на 12 години. Статистиката покажува дека бројот на деца осомничени за насилни злосторства се зголемил за 11,3 проценти во 2024 година, иако нивото останува значително пониско отколку во раните 2000-ти.
Како и во Шведска, застапниците за правата на децата и правните експерти се спротивставуваат на намалувањето на старосната граница. Некои бараат прво да се спроведе истражување за да се утврди дали таков потег всушност би го намалил криминалот кај младите и какво влијание би имал врз децата.
Досега, германската влада покажа мал интерес за правење промени, држејќи се до пристапот „рехабилитација на прво место“ кој долго време ја обликуваше филозофијата на малолетничката правда. Сепак, дебатата повторно се отвора, а одлуката на Шведска да ја намали старосната граница би можела да послужи како инспирација за конзервативните пратеници.
Ирска има најниска возраст за кривична одговорност во ЕУ. Според Законот за деца, повеќето малолетници стануваат кривично одговорни на 12 години, но за сериозни кривични дела како што се убиство, убиство од небрежност или силување, гонењето е можно од 10-годишна возраст.
Политиката предизвика критики од групите за човекови права, вклучувајќи ги УНИЦЕФ и Советот на Европа, кои препорачуваат минимална возраст од 14 години. Активистите во Ирска ги повикуваат пратениците да ја зголемат старосната граница, тврдејќи дека сегашниот закон не ги исполнува современите стандарди за заштита на децата.
Ирската влада ја брани сегашната рамка, наведувајќи специјализирани судови за малолетници и програми за пренасочување кои се фокусираат на образование и правда засновани на помирување и обнова на довербата. Сепак, под растечки меѓународен притисок, се разгледува можноста за преиспитување на законодавството.
Примерот на Данска покажува дека треба да бидеме внимателни. Во 2010 година, централно-десничарската влада ја намали возраста за кривична одговорност од 15 на 14 години, надевајќи се дека ќе го ограничи малолетничкиот криминал. Две години подоцна, новата влада ја поништи одлуката. Истражувањата покажаа дека нема намалување на криминалот кај 14-годишниците. Исто така, пронајдена е врска помеѓу раното затворање и зголемениот рецидивизам.
За многумина во Брисел, ова е потсетник дека реформите на кривичниот закон може да бидат политички популарни, но ретко носат трајни резултати.
Прашањето колку млад може да биде некој за да биде казнет останува политички чувствително прашање низ целата Европска Унија. Шведскиот предлог се вклопува во поширок тренд на построга реторика за малолетничкиот криминал – но истражувањата, како што е данската студија од 2025 година, сугерираат дека раната криминализација може да ја отежни реинтеграцијата.
Истражувачите во САД, исто така, откриле дека раното затворање на малолетници негативно влијае на нивниот развој и често има долгорочни последици.
Додека земјите од ЕУ ги одмеруваат предностите и недостатоците на одвраќањето и рехабилитацијата, вистинскиот предизвик можеби не е колку ниско се спушта старосната граница, туку како општествата им помагаат на ранливите деца да избегнат влегување во светот на криминалот на прво место.
