Естонските власти неодамна го уапсија танкерот „Кивала“ во територијалните води на нивната ексклузивна економска зона – брод без национално знаме, кој транспортирал руска нафта од пристаништето Сика во Индија до Уст-Луга, само 30 километри од естонскиот град Нарва. Овој инцидент дополнително го истакна загрижувачкиот тренд во глобалниот поморски сообраќај – појавата на таканаречената „одметната флота“, уште поопасна и нетранспарентна верзија на веќе добро познатата „сива флота“.
Феноменот на сивата флота – танкери и бродови што транспортираат руска нафта надвор од западните санкции, под знамињата на земјите што нудат „знамиња по мерка“ – стана вообичаен откако САД и ЕУ ја ограничија цената на руската сурова нафта на 60 долари за барел во декември 2022 година. Земји како Габон, Монголија, Коморите и Гвинеја-Бисао станаа центри за регистрација на бродови кои инаку би биле одбиени во земји со силен поморски надзор.
Но, Кивала отиде чекор понатаму. Претходно пловеше под знамето на Свети Кристофер и Невис, потоа Монголија, Габон и на крај Џибути. Сепак, на крајот на 2024 година, остана целосно без знаме – што е директно кршење на меѓународното поморско право. Затоа естонските власти интервенираа веднаш штом бродот влезе во нивната ексклузивна економска зона, наредувајќи му да се закотви во територијалните води, каде што набрзо беше задржан.
Шефот на естонската полиција и гранична стража, Веико Комусар, потврди дека бродот е задржан бидејќи немал националност: „Брод без знаме е брод без државни ознаки. На ваквите бродови не им е дозволено да работат. Естонија го искористи своето право да го задржи и да изврши инспекција.“
За време на инспекцијата, властите открија дури 40 технички и безбедносни неправилности на танкерот, иако руските власти не пријавија ниту една за време на претходната инспекција во Новоросијск во јуни 2024 година. По петнаесет дена поправки, Џибути привремено му дозволи на бродот да плови под нивно знаме до 7 мај – но се очекува Кивала да продолжи со нелегалното пловење без знаме, бидејќи тоа очигледно не влијаело на неговата заработка. Од ноември 2024 година до денес, без формална регистрација, бродот континуирано транспортира сурова нафта помеѓу Русија и Југоисточна Азија.
Оваа практика покренува голем број прашања: кој е одговорен во случај на несреќа или загадување на морето? Претходната практика беше земјата под чие знаме плови бродот да има примарна одговорност. Но без знаме, одговорноста се губи во правен вакуум, а поморските несреќи, саботажите на подводните кабли и конфликтите во меѓународните води стануваат уште потешки за санкционирање.
Во овој случај, Естонија покажа решителност да го заштити својот суверенитет и меѓународниот поморски поредок. Но, повеќето држави немаат можност да дејствуваат на сличен начин – особено во меѓународните води, каде што важат многу поблаги правила.
Посебен предизвик е сопственичката структура на бродот. „Кивала“ тогаш го управуваше „Тирад Шипинг Инк.“ од Маврициус, додека новиот оператор на бродот е шангајската компанија „Хонг Зе Ху Шипменџемент Ко“. Постојат основани сомневања дека овие компании работат во американски долари, што би можело да значи прекршување на меѓународните санкции.
Политичкото списание „Политико“ истакнува дека борбата против нелегалните флоти бара заедничка акција од страна на меѓународната заедница: именување и засрамување на сопствениците, операторите и банките што ги поддржуваат. Во спротивно, беззаконието ќе продолжи да расте на светските мориња – од Персискиот Залив и Балтичкото Море до Јужното Кинеско Море – со зголемени ризици за животната средина, трговијата и меѓународната безбедност.
