Директорот на Агенцијата за информатичко-комуникациски технологии на Република Српска, Дражен Вишњиќ, потврди дека при спроведувањето на договорот потпишан со кинеската компанија ELINC, покрај нивниот хардвер и софтвер, ќе се користат руски безбедносни модели и израелски методи за обука.
Станува збор за договор вреден 57 милиони марки што Владата на РС го потпиша со оваа компанија во мај минатата година и се обиде да го скрие од јавноста.
Софтверот што Владата го купува од кинеската компанија десет години наводно ќе обезбеди безбедност на сите институции и бизниси во Република Српска, особено на децата, преку еден вид филтрирање на интернет.
Вишњиќ: Нема агресивен софтвер, тој е дизајниран да ја заштити институцијата
Ова автоматски ги крена сите аларми дека под маската на воведување на повисоко ниво на сајбер безбедност, станува збор за имплементација на инфраструктура за дигитален надзор на институциите, граѓаните и медиумите.
Одговарајќи на прашања од новинари на CAPITAL на семинарот „Улогата на граѓанското општество и медиумите во заштитата на дигиталните права и безбедноста на новинарите и активистите во Република Српска“ од организацијата Semper, Вишњиќ истакна дека Кинезите имаат најдобар систем, а Русите имаат организациски техники, и тврди дека нема шанси технологијата да биде злоупотребена против граѓаните или медиумите.
„Тоа го кажав на последната конференција во Бања Лука пред 200 луѓе, а сега ќе објаснам што значи тоа. Русите развија многу добри механизми за контрола и надзор во однос на заштитата на децата, сакаме да ја користиме нивната пракса тука. Станува збор за интеграција, тие имаат одлични механизми. Кинезите имаат најдобар систем. Веќе имаме соработка со Израелците преку Кибер академијата. Тука нема агресивен софтвер, тој е дизајниран да ја заштити институцијата“, тврди Вишњиќ.
Тој тврди дека сè е во служба на заштита на критичната инфраструктура на државата со организација на таканаречени секторски центри, како што се здравството, републичките административни тела, енергетиката, финансиите.
„Планираме да ја заштитиме и економијата, како и да лансираме сектор за ИКТ осигурување кој во нашата земја сè уште не е многу развиен. Сакаме да обезбедиме највисоко ниво на заштита, не само за државата и економијата, туку и за граѓаните. Ќе се воведе посебен пакет од опасна содржина за заштита на децата. Децата треба да се поврзуваат преку телефон и компјутер преку овој систем. Нема простор за сомнеж. Содржината не смее да се чита, од причини поврзани со човековите права. Тука нема агресивен и злонамерен софтвер“, вели Вишњиќ.
Тој тврди дека ништо нема да се користи за контрола на медиумите, но не можеше да објасни зошто ова не е поткрепено со соодветни регулативи и зошто јавноста речиси и да нема информации за тоа што ги очекува. На крајот, тој рече дека станува збор за класични безбедносни системи што ги штитат компјутерите, односно „заштитни ѕидови“.
„Всушност, ова се класични „заштитни ѕидови“ и опрема за сајбер безбедност, нема можност за генерирање или нешто слично и станува збор само за метаподатоци поврзани со сајбер закани. Самиот систем ќе биде распространет на 15 локации и сите институции ќе бидат поврзани со него, а малите и средните претпријатија исто така ќе имаат можност“, рече Вишњиќ.
На прашањето дали постои независен надзор над потенцијалните злоупотреби што би ја контролирал работата на оние кои ќе имаат можност за пристап до телефони, компјутери и системи, тој рече дека го разгледува тој модел. Тврди дека податоците нема да бидат достапни за никого.
Државата нема да потроши 57 милиони КМ за контрола на цртани филмови
Сепак, многумина се сомневаат дека која било држава ќе потроши 57 милиони КМ за купување на најнапредниот софтвер и системи создадени од овие три земји, најпознати во светот по нивните недемократски методи на контрола на граѓаните, само за да контролираат што цртани филмови гледаат децата и дали вработените во институциите гледаат серии на „стримови“ во текот на работното време.
Адвокатот Александар Јокиќ вели дека најголемиот проблем овде е што не постои рамка и независна контрола што би спречила потенцијални злоупотреби и ограничувања на слободите на граѓаните.
„Како и претходно, тргнавме по погрешен пат. Спроведуваме решенија за кои не сме создале рамка. Немаме независни тела за контрола, дури не знаеме ни како ќе бидат избрани, а стекнуваме решенија што ќе ги оставиме на милост и немилост на некои функционери. Ова е предмет на злоупотреба, лична или институционална. За секој проблем, мора да создадеме рамка за заштита и социјална контрола, транспарентност. Сосема е оправдано да се сомневаме во целиот процес. Како знаеме? Луѓето немаат информации и можност за контрола, како и доверба во институциите. Затоа е логично да се сомничави“, вели Јокиќ.
Јокиќ: Сè уште не знаеме што купивме
Јокиќ вели дека за него сè уште е мистерија што ќе биде на крајот, но е јасно дека никој не објаснува какви решенија се, што купивме, како ќе се примени, кој ќе го контролира и како сè може да се злоупотреби.
„Знаеме како функционира тука, сè што се користи на крајот се злоупотребува. Мислам дека секоја идеја за надзор е лоша, дури и ако го прави некој близок до мене. Можам само да изразам стравувам дека толку моќен систем, дури и без јасна контрола, ќе биде злоупотребен. Без контрола, се плашам, бидејќи дури и ако сегашните кадровски решенија се добри и ми одговараат, тие можат да се променат утре. Мора да се регулира систематски за да бидеме безбедни и да имаме доверба во институцијата што го прави ова. Без тоа, не верувам во ова“, вели Јокиќ.
Аналитичарката Тања Топиќ вели дека нашето досегашно искуство покажува дека ние како граѓани не можеме да имаме доверба во институциите што се толку нетранспарентни и обвиткани во тајност. Објаснувањето дека станува збор за заштита на децата е пофално, но отвора многу простор за сомнеж.
„За мене лично, бидејќи го затвора триаголникот на вклучените земји, Израел, Кина и Русија, што не дава доверба во демократијата и грижата за граѓаните. Ова се авторитарни системи што ги ставаат сопствените граѓани под многу строг надзор од страна на безбедносните и разузнавачките служби. Тоа не ми влева никаква доверба.“ Објаснувањата што ни ги дадоа беа премногу нејасни и неубедливи“, вели Топиќ.
Тој вели дека граѓаните сè уште се оставени без конкретни одговори и јасни насоки за тоа што се подготвува со овој проект.
„Со оглед на тоа што оваа приказна стана јавна, мора да почнеме да одговараме на прашања, да водиме дијалог. Ова отвора повеќе простор за сомневање и непријатна ситуација“, вели Топиќ.
Информациите за деталите од договорот беа протечени на интерен состанок за избрани функционери на Владата на РС наречен „Прва мезорегионална ИКТ конференција“, која се одржа на 11 април во Административниот центар во Бања Лука, кога беа откриени детали за планот на владата на Република Српска за воспоставување контрола врз сајбер-просторот.
На тајната конференција, скриена од медиумите и јавноста, каде што на учесниците постојано им беше потсетувано дека нема присутни новинари, овој проект беше претставен како решение за безбедноста на институциите и граѓаните, со посебен фокус на децата, но и на медиумите што шират „лоши вести“.
Според горенаведеното, кое за CAPITAL беше потврдено од неколку извори, се планира до 2027 година во Република Српска да се воспостават 15 хабови со центар за податоци на Факултетот за електротехника во Источно Сараево и главен центар за поддршка во Крагуевац, Србија, кој ќе ги поврзува сите институции во Република Српска, комбинирајќи компоненти и софтвер нарачани од Кинезите, поддржани од руски системи за „фаќање“ на сајбер закани.
Персоналот што ја посетува „Сајбер академијата“ во соработка со Израелците се обучува за оваа работа (медиумите претходно пишуваа за обуките на израелската компанија „Елта системс“).
Подобрувањето на очајно лошата сајбер безбедност на институциите во Република Српска долго време е „горливо прашање“ и покрај огромната количина пари потрошени за програми од привилегирани ИТ компании, кои беа затворени на почетокот на годината поради тоа што беа ставени на црната листа од САД.
Патем, кинеската компанија ELINC е во сопственост на China Electronic Corporation, која е на „црната листа“ на САД веќе три години, објавува Capital.
