длуката за укинување на Агенцијата за промоција и поддршка на туризмот во РСМ и нејзиното трансформирање во “некаков си совет” во рамките на Министерството за култура и туризам претставува повеќе од обична административна реформа. Оваа промена го отвора фундаменталното прашање: каков туризам сакаме и како треба да се управува најбрзо растечкиот сектор во светската економија?
Историски контекст на Агенцијата
Основање и мандат
Агенцијата за промоција и поддршка на туризмот (АППТ) беше основана во 2008 година според Законот за основање на Агенција за промоција и поддршка на туризмот во Република Македонија. Нејзината основна функција беше:
- Промоција на туристичките ресурси на Северна Македонија на странски пазари
- Управување и поддршка на проекти за развој на туризмот
- Координација на туристичките активности на национално ниво
- Стратешко планирање за развој на секторот
Постигнувања и ограничувања
Во своите 16 години постоење, Агенцијата постигна одредени резултати, но беше и предмет на критики:
Позитивни аспекти:
- Системско работење на промоцијата на земјата
- Учество на меѓународни саеми и настани
- Развој на туристички материјали и платформи
- Координација со приватниот сектор
Проблематични аспекти:
- Недоволна ефикасност во трошењето буџетски средства
- Слаба координација со локалните туристички организации
- Недостаток на долгорочна визија
- Ограничено влијание врз развојот на сektorот
Новата организациска структура
Интеграција во Министерството за култура
Министерот за култура и туризам Зоран Љутков објасни дека туризмот се префрла од Министерството за економија во Министерството за култура, со цел културата и туризмот заедно да станат профитабилна дејност.
Аргументи во прилог:
- Поблиска поврзаност меѓу културата и туризмот
- Намалување на административните трошоци
- Поефикасна координација на политиките
- Заедничко стратешко планирање
Потенцијални ризици:
- Губење на специјализираното знаење
- Намалено внимание кон туризмот како економски сектор
- Слабеење на институционалниот капацитет
- Недоволна автономија за брзо донесување одлуки
Клучни предизвици за туризмот во Македонија
1. Недефинирана туристичка стратегија
Според министерот Љутков, “од 2022 година немаме нови стратегии” за развој на туризмот. Ова е алармантно во услови кога:
- Глобалниот туризам се менува брзо
- Конкуренцијата на регионално ниво се зголемува
- Новите трендови бараат приспособување
- Пост-пандемискиот период донесе нови предизвици
2. Недостаток на јасна визија
Клучното прашање што мора да се одговори е: Каков туризам сакаме?
Можни правци:
- Масовен туризам – фокус на количина на туристи
- Премиум туризам – високоплатежни сегменти
- Одржлив туризам – еколошки и социјално одговорен
- Културен туризам – базиран на културното наследство
- Авантуристички туризам – искориставање на природните ресурси
- Транзитен туризам – како што спомена министерот
3. Проблемот со субвенциите
Еден од најконтроверзните аспекти е каде треба да завршат субвенциите:
Тековна ситуација:
- Субвенции за авиокомпании без јасни критериуми
- Поддршка за туроператори без мерливи резултати
- Инвестиции во инфраструктура без стратешка основа
- Промотивни кампањи без оценка на ефектите
Потребни реформи:
- Воведување мерливи индикатори за успех
- Фокусирање кон одржливи проекти
- Поддршка за иновации и дигитализација
- Инвестиции во човечки ресурси
Анализа на различни модели на управување
Автономна агенција (претходен модел)
Предности:
- Специјализирано знаење и фокус
- Поголема флексибилност во работењето
- Директна комуникација со приватниот сектор
- Способност за брзо реагирање на пазарните промени
Недостатоци:
- Можност за дуплирање на функции
- Послаба координација со други ресори
- Повисоки административни трошоци
- Ризик од бирократизација
Интеграција во министерство (нов модел)
Предности:
- Подобра координација со другите политики
- Намалени административни трошоци
- Поголема политичка одговорност
- Интегриран пристап кон развојот
Недостатоци:
- Ризик од губење специјализација
- Помала автономија во одлучувањето
- Можност за занемарување на туризмот
- Бавни административни процеси
Меѓународни практики
Успешни модели
Хрватска – Министерство за туризам и спорт со силна автономија Словенија – Словенска туристичка организација како јавна агенција Австрија – Austria Tourism како национална маркетинг организација Швајцарија – Switzerland Tourism како приватно-јавно партнерство
Клучни фактори за успех
- Јасна стратегија и долгорочна визија
- Доволно финансирање и ефикасно трошење
- Силно партнерство со приватниот сектор
- Професионален кадар со туристичко образование
- Мерливи цели и редовна евалуација
Препораки за иднина
Краткорочни мерки (2025-2026)
- Изработка на нова Национална стратегија за туризам до крајот на 2025
- Дефинирање на јасни критериуми за доделување субвенции
- Воспоставување систем за мониторинг на туристичките показатели
- Јакнење на капацитетите во новата организациска структура
Среднорочни цели (2026-2030)
- Развој на специјализирани туристички производи
- Инвестиции во дигитална промоција и маркетинг
- Подобрување на туристичката инфраструктура
- Развој на човечките ресурси во туризмот
Долгорочна визија (2030+)
- Позиционирање како премиум дестинација на Балканот
- Одржлив развој кој ги зачувува природните и културните ресурси
- Иновативни туристички производи базирани на технологијата
- Регионална соработка за развој на туристички рути
Време за стратешки избор
Укинувањето на Агенцијата за туризам не е проблем по себе, туку симптом на подлабок предизвик – недостатокот на јасна визија за туризмот во Македонија.
Независно од организациската структура, клучно е да се одговори на фундаменталните прашања:
- Каков туризам сакаме? – масовен, премиум, одржлив, културен?
- Како да ги насочиме субвенциите? – кон инфраструктура, промоција, приватни инвестиции?
- Како да мериме успехот? – број туристи, приходи, задоволство, одржливост?
- Како да се позиционираме? – регионално, глобално, во кои сегменти?
Туризмот не може да се развива спонтано. Потребни се јасна стратегија, професионално управување, доволни ресурси и силно лидерство. Без разлика дали тоа ќе биде преку агенција, министерство или друга форма, важно е да се обезбеди ефикасно и стратешко управување со овој клучен сектор.
Времето за импровизација помина. Македонија мора да направи стратешки избор за својот туристички развој, а новата организациска структура мора да биде во функција на таа визија, а не обратно.
С.Денесовски
