Во 2021 година, со големи очекувања и амбиции, беше формирана Националната комисија за УНЕСКО на Република Северна Македонија. Целта беше јасна: заштита на богатото културно и природно наследство на земјата, особено на светското наследство на Охридскиот регион. Меѓутоа, наместо да биде катализатор за одржлив развој, оваа институција се претвори во бирократска пречка која го парализира напредокот на една од најзначајните туристички дестинации во земјата.
Статистики кои зборуваат сами за себе
Фактите се неумоливи: во период од четири години функционирање, Националната комисија за УНЕСКО издаде само едно единствено мислење. Овој алармантен податок не е само статистичка цифра – тој претставува конкретна штета за економскиот развој на Охридско-Струшкиот регион.
Единственото издадено мислење се однесуваше на реновирањето на Охридскиот Аеродром, и тоа по директно барање од Владата на РСМ. Подносител на пријавата беше АД Аеродромски Услуги, државно претпријатие во сопственост на Владата. Оваа селективност во работењето јасно укажува на проблематичен пристап кон извршувањето на надлежностите.
Бирократска блокада на локалниот развој
Парадоксот е очигледен: додека се чека согласност од комисија која не заседава и не решава ништо, локалните општини се наоѓаат во невозможна позиција. Без согласност од Националната комисија за УНЕСКО, општините не можат да издадат одобренија за градба или реновирање на објекти во заштитениот регион.
Ова создава зачарен круг на стагнација:
- Инвеститорите се обесхрабрени од неизвесноста
- Локалната економија стагнира
- Туристичкиот потенцијал се губи
- Младите луѓе го напуштаат регионот
Алармантна компарација со соседите
Особено загрижувачки е фактот дека Република Албанија не се соочува со ваков проблем. Нивниот дел од Охридското Езеро, исто така заштитен од УНЕСКО, доживува значителен развој благодарение на ефикасни административни процедури и јасни правила за инвеститорите.
Оваа разлика во пристапот создава нерамноправна конкуренција на регионално ниво, каде албанската страна привлекува инвестиции и туристи, додека македонската страна стагнира.
Составот како корен на проблемот
Националната комисија за УНЕСКО е составена од “збир експерти” и претставници на невладини организации. Иако на хартија ова изгледа како сеопфатен пристап, во пракса создава дифузија на одговорноста каде никој не е директно одговорен за донесувањето одлуки.
Скандалозно трошење на јавни средства
Особено возмутлива е пракса каде членовите на Националната комисија за УНЕСКО земаат дебели хонорари за работа која буквално не ја извршуваат. Граѓаните на Република Северна Македонија плаќаат скапи надоместоци за “експерти” кои за две години работа произведоа само едно мислење.
Ова претставува:
- Злоупотреба на јавни средства од страна на неработливи функционери
- Кршење на довербата на граѓаните во државните институции
- Неморален однос кон јавните финансии во време на економски предизвици
Недостасува:
- Јасна хиерархија во донесувањето одлуки
- Временски рамки за решавање на предмети
- Транспарентност во работењето
- Одговорност кон јавноста и локалните заедници
- Врска помеѓу перформансите и надоместоците
Препораки за итни реформи
1. Институционална реформа
- Воспоставување јасни временски рокови за решавање на предмети (максимум 60 дена)
- Дефинирање на јасна хиерархија и одговорности
- Воведување систем за следење на предмети
2. Кадровски промени и одговорност
- Итна смена на неефикасните членови на комисијата
- Ангажирање на лица со докажани резултати и практично искуство
- Воведување критериуми за перформанси и одговорност
- Редефинирање на системот на надоместоци врз основа на резултати
3. Транспарентност и одговорност
- Редовно објавување на извештаи за работата
- Јавни седници за значајни предмети
- Воспоставување систем за жалби и приговори
- Јавно објавување на висината на хонорарите и критериумите за нивно добивање
4. Професионализација
- Ангажирање на стручен кадар со искуство во урбанистичко планирање
- Обука за УНЕСКО стандарди и најдобри пракси
- Соработка со меѓународни експерти
5. Децентрализација на надлежностите
- Пренесување на дел од надлежностите на локално ниво
- Создавање регионални канцеларии во Охрид и Струга
- Упростување на процедурите за мали проекти
6. Итно известување на меѓународните институции
Канцеларијата на УНЕСКО во Париз мора веднаш да биде известена за катастрофалната состојба со Националната комисија за УНЕСКО на Република Северна Македонија. Меѓународната заедница треба да знае дека:
- Светското наследство на Охрид е загрозено поради институционален неуспех
- Македонската држава не ги исполнува своите обврски кон УНЕСКО
- Потребна е итна меѓународна интервенција за заштита на Охридскиот регион
Ова известување може да резултира со:
- Меѓународен притисок за реформи
- Техничка помош од УНЕСКО за подобрување на институциите
- Заштитни мерки за Охридското светско наследство
- Условеност на идната поддршка од меѓународните донатори
Време е за радикална промена
Националната комисија за УНЕСКО на Република Северна Македонија во моментов претставува институционален неуспех и скандал кој штети на развојот на Охридско-Струшкиот регион. Наместо да биде заштитник на културното наследство кој овозможува одржлив развој, таа се претвори во скапа бирократска пречка каде неработливи функционери земаат дебели хонорари за да не работат ништо.
Секое барање испратено до оваа комисија навистина личи на “писмо до непознато другарче” – исчезнува во административната празнина без какво било решение или одговор, додека граѓаните плаќаат за оваа неефикасност.
Итни чекори што мораат да се преземат:
- Смена на сите неефикасни членови на комисијата
- Ангажирање на луѓе кои знаат да работат наместо политички назначенци
- Веднашно известување на УНЕСКО Париз за критичната состојба
- Воспоставување ефикасни процедури со јасни временски рокови
Ако не се преземат итни реформи, ризикот е тројен: губење на економскиот потенцијал на регионот, деградација на самото културно наследство поради недостаток на инвестиции во негова правилна заштита и промоција, и губење на довербата на меѓународната заедница во македонските институции.
Времето за промена е сега. Охридско-Струшкиот регион заслужува институции кои работат за народот, а не против него, и функционери кои ги заслужуваат хонорарите што ги земаат.
Сашо Денесовски
