Кога оставките станаа реликвија од минатото
Политичката сцена во Северна Македонија се наоѓа во парадоксална состојба каде што концептот на политичка одговорност личи на езопска бајка – сите за неа зборуваат, но никој не ја применува. Низата скандали што ја потресоа земјата во последниве години покажува дека културата на оставки практично не постои, без разлика која партија е на власт.
Каталог на неодговорноста
Случајот “Пулс” останува болна рана во колективната меморија. Трагедијата во која загинаа 65 млади луѓе не резултираше со реални политички последици за носителите на одговорност. Системот кој требаше да обезбеди основна безбедност фатално затајил, но политичките структури останаа непроменети.
Скандалот со платежната картичка ја демонстрираше злоупотребата на јавни средства, но механизмите на одговорност повторно се покажаа како без заби. Маркетиншкиот изборен инжинеринг со народни пари отвори прашања за етиката во политичкото трошење, додека перманентното мешање на извршната во судската власт ја доведе во прашање самата суштина на поделбата на власта.
Заеднички именител на сите овие случаи? Ниту една оставка. Ниту еден политичар кој јавно ќе ја преземе одговорноста и ќе се повлече.
ВМРО-ДПМНЕ како “фан клуб” на Филипче
Парадоксот на опозициската реторика се гледа во однесувањето на ВМРО-ДПМНЕ кон министерот за здравство Венко Филипче. Наместо да се фокусира на системски реформи и одговорност на институциите, опозицијата креираше персонализирана кампања што повеќе личи на промоција отколку на критика. Секој напад, секоја конференција за печат, секој статус на социјалните мрежи всушност го прави Филипче попрепознатлив и политички поприсутен.
Ова отвора легитимни прашања: Што се крие зад овој инжинеринг? Дали ВМРО-ДПМНЕ се обидува да постави свој човек во СДСМ преку контролирано разградување на внатрешната кохезија на владејачката партија? Дали е тоа обид да се креира контролирана опозиција во самото СДСМ која подоцна би можела да послужи како мост за коалиции или политички аранжмани?
Континуитет на практиките
Клучното прашање е: Што се промени од времето на ВМРО-ДПМНЕ на Никола Груевски? Одговорот е обесхрабрувачки едноставен – многу малку на суштинско ниво. Систем на партиско вработување, мешање во судството, отсуство на внатрепартиска демократија и креирање на лојални структури се практики што ја преживеаја промена на власта.
Разликата е можеби само во степенот на софистицираност и технолошката надградба на методите. Каде порано имаше отворена репресија, денес има посуптилни форми на контрола. Каде порано имаше директни притисоци, денес има “советувања” и “координација”. Организацијата се надгради, но суштината остана иста.
Нова генерација политички елити
Загрижувачки е трендот на создавање нова генерација политички елити составена од “полуписмени, писмени и неписмени млади воображени дечки” – како што критички ги нарекуваат граѓаните. Овие профили се одликуваат со неколку заеднички карактеристики:
- Лојалност наспроти компетентност: Клучен критериум за напредок е верност кон партиското раководство, не стручност или интегритет
- Брзо богатење: Политичката позиција се гледа како можност за лично збогатување, не како јавна служба
- Отсуство на визија: Краткорочни популистички решенија наместо долгорочни стратегии
- Имунитет на критика: Самоувереност која не кореспондира со реални достигнувања
Ваквите профили се создаваат во инкубатор на партиска непроѕирност, каде младите политичари се обучуваат во техники на преживување во партијата, не во служење на граѓаните.
Организација на поединците наспроти институции
Фундаменталниот проблем е што политичките партии функционираат како затворени организации на поединици, наместо како демократски институции. Важат хиерархиски односи (кој на кого ќе му забоде нож во грб), неформални центри на моќ и лични врски, наместо транспарентни процедури и институционални механизми.
Во вакви услови, политичката одговорност станува недостижна. Кога партијата е посилна од институцијата, кога лојалноста е поважна од законот, кога личниот интерес е над јавниот, оставките стануваат несхватлив концепт.
Патот напред
За да престане политичката одговорност да биде езопска бајка, неопходни се неколку структурни промени:
Зајакнување на институциите на сметка на партиските структури, воведување реални механизми на одговорност, промоција на меритократија наместо на лојалност, развивање на критичка политичка култура меѓу граѓаните и разградување на неформалните центри на моќ.
Додека се движиме во кругови на меѓусебни обвинувања без последици, додека оние што се на власт се незаменливи и неодговорни, а оние што се во опозиција повеќе се грижат за персонализирани кампањи отколку за системски промени, Северна Македонија ќе остане заробена во својата политичка езопска бајка – приказна која сите ја знаат, но никој не учи од неа.
Прашањето не е дали политичарите ќе научат да поднесуваат оставки. Прашањето е дали граѓаните ќе научат да ги бараат.
Сашо ДЕНЕСОВСКИ
