Трамповата формула и европскиот одговор
Кога Доналд Трамп ветуваше дека ќе го заврши конфликтот во Украина “за 24 часа”, малкумина очекуваа дека неговиот пристап кон мирот ќе предизвика Европа да изработи сопствена, детална контра-стратегија. Европскиот план со 24 точки, кој наводно е прифатлив за Украина, претставува амбициозен обид на континентот да ја преземе иницијативата во решавањето на конфликтот што веќе три години ја потресува европската безбедност.
- Трамповата формула и европскиот одговор
- Суштината на американскиот пристап
- Европскиот план: амбиција за автономија
- Германската улога: меѓу лидерство и предострожност
- Клучните разлики меѓу плановите
- Предизвици на европскиот план
- Украинската позиција
- Сценарија за иднината
- ———————————————————————————————————————————
Суштината на американскиот пристап
Трамповиот план, иако никогаш не беше јавно детално презентиран, базично почива на неколку клучни принципи: брзо прекинување на огнот, замрзнување на моменталните фронтови и притисок врз и двете страни за преговори. Американскиот пристап традиционално поаѓа од прагматична позиција – стабилизација на ситуацијата, намалување на трошоците и пренасочување на стратешкиот фокус кон Кина и Пацификот.
Критичарите на овој пристап укажуваат дека тој ризикува да ги замрзне руските територијални добивки, да ја остави Украина без цврсти безбедносни гаранции и да му даде на Кремљ време за реорганизација. За Киев, ова претставува неприфатливо сценарио кој би значело легитимирање на агресијата.
Европскиот план: амбиција за автономија
Европскиот план со 24 точки претставува значително поамбициозен документ кој се обидува да ги балансира безбедносните, економските и политичките димензии на мирот. Иако деталите не се целосно јавни, извори близу до процесот укажуваат на следните клучни елементи:
Безбедносна архитектура: Европа инсистира на цврсти, правно обврзувачки безбедносни гаранции за Украина, вклучувајќи можно членство во НАТО или алтернативен механизам за колективна одбрана. Ова е фундаментална разлика од американскиот пристап кој е неодреден по ова прашање.
Територијален интегритет: Европскиот план јасно го поддржува принципот на територијален интегритет на Украина во рамките на меѓународно признатите граници. Ова вклучува механизми за демилитаризација на окупираните територии и постепено враќање под украинска контрола.
Економска реконструкција: Детален план за обнова на Украина, со европско финансирање и учество, што треба да ја врзе украинската економија за европските пазари и стандарди.
Правда и одговорност: Инсистирање на механизми за воена одговорност и репарации, што е отсутно во американските предлози.
Германската улога: меѓу лидерство и предострожност
Германија се наоѓа во специфична позиција. Како најголема европска економија и традиционален медијатор меѓу Исток и Запад, Берлин сака да игра централна улога во мировниот процес. Сепак, германската позиција е комплексна и внатрешно контрадикторна.
Од една страна, Берлин сака да ја потврди Европа како самостоен геополитички играч способен да ги решава сопствените безбедносни кризи без американска доминација. Ова е дел од поширокиот проект на “стратешка автономија” што Европа се обидува да го развие во последниве години.
Од друга страна, Германија останува длабоко преплетена со Русија преку енергетски зависности (иако намалени по 2022), економски интереси и културни врски. Бизнис-лобијата во Германија, особено индустриските гиганти кои изгубија милијарди евра поради санкциите, врши притисок за нормализација на односите со Москва.
Ова создава амбивалентна политика каде Германија јавно поддржува цврста проукраинска линија, но приватно се залага за компромиси кои би овозможиле брзо враќање на економската соработка со Русија. Канцеларот Олаф Шолц повеќепати покажа склоност кон дипломатски решенија кои можат да се толкуваат како попуштливи кон руските позиции.
Клучните разлики меѓу плановите
Временска рамка: Американскиот пристап бара брзи резултати; европскиот план е долгорочен и постепен.
Безбедносни гаранции: Трамп е скептичен кон долгорочни американски обврски; Европа нуди конкретни механизми за колективна безбедност.
Територијално прашање: Американците се отворени за “реалистични компромиси”; Европа инсистира на територијален интегритет.
Економски димензии: Трамп гледа на реконструкцијата како приватен бизнис; Европа ја третира како стратешка инвестиција во безбедност.
Односи со Русија: Трамп сака брза нормализација; Европа инсистира на одговорност и постепен процес.
Предизвици на европскиот план
Европскиот план се соочува со значителни препреки. Прво, Европа не располага со воена моќ да ги наметне своите услови без американска поддршка. Второ, внатрешните поделби во ЕУ – меѓу источните членки кои сакаат тврда линија и западните кои сакаат компромис – го отежнуваат спроведувањето на единствена стратегија.
Трето, Русија досега не покажа склоност кон решение кое ги почитува европските “црвени линии”. Москва очигледно шпекулира дека може да добие подобри услови преку директни преговори со Вашингтон, заобиколувајќи ја Европа.
Украинската позиција
За Киев, европскиот план е неспоредливо поприфатлив од трамповскиот пристап. Украина бара цврсти безбедносни гаранции, признавање на територијалниот интегритет и долгорочна поддршка за реконструкција и европска интеграција. Сепак, украинското лидерство е свесно дека ниту еден план не може да успее без активна американска улога.
Претседателот Зеленски повеќепати нагласи дека Украина нема да прифати “мир по секоја цена” кој би ја оставил земјата ранлива за идни агресии. Ова ја става Европа во позиција каде мора да докаже дека може да обезбеди веродостојни алтернативи на американските безбедносни гаранции.
Сценарија за иднината
Најдобро сценарио: Американскиот и европскиот пристап се комбинираат во хибриден план кој ја користи американската дипломатска моќ за брзо прекинување на огнот, додека Европа обезбедува долгорочни безбедносни и економски гаранции.
Најлошо сценарио: Трансатлантските поделби се продлабочуваат, Русија ги експлоатира разликите, а конфликтот продолжува да тлее со периодични ескалации.
Веројатен сценарио: Заморен, постепен процес каде елементи од двата плана се имплементираат селективно, со континуирани тензии меѓу американските и европските приоритети.
———————————————————————————————————————————
Конфликтот меѓу американскиот и европскиот пристап кон мирот во Украина открива подлабоки геополитички трансформации. Европа се обидува да излезе од сенката на американското лидерство и да ја потврди својата улога како самостоен безбедносен актер. Германија, со својата економска моќ и дипломатски амбиции, сака да биде архитект на овој процес.
Сепак, историјата учи дека успешните мировни процеси бараат не само амбициозни планови, туку и реална моќ да се имплементираат. Без трансатлантско единство и без спремност на Русија за компромис кој ги почитува основните принципи на меѓународното право, ниту европскиот ниту американскиот план нема да донесе траен мир. Клучното прашање не е кој план е подобар, туку дали Западот може да го најде единството неопходно да го спроведе било кој од нив.
Сашо Денесовски-политиколог
