Одговорот на Јавното обвинителство на истрагата на ИРЛ за корупцијата во Управата за јавни приходи (УЈП) е учебнички пример за тоа како институциите се кријат зад формални надлежности додека системската корупција уништува животи. Кога 14 млади луѓе згаснаа во пламенот на „Пулс”, заедно со нив згасна и последната илузија дека македонските институции функционираат во интерес на граѓаните.
Лажната одбрана на неинформираноста
Јавното обвинителство се брани тврдејќи дека „сите наведени докази ги има предвид и по нив постапува”. Но токму тука е проблемот: зошто беше потребна новинарска истрага за да се открие она што требаше да биде очигледно уште при првата инспекција? Зошто обвинителството реагира дефанзивно наместо проактивно? И најважно: зошто медиумите мораат да ја вршат работата што требаше да ја прават државните институции?
Оправдувањето дека УЈП „не е надлежна за безбедносни аспекти” е правно точно, но морално катастрофално. Затоа што точно оваа логика на парцијализирани надлежности создава црни дупки во кои корупцијата цвета. Инспекторот што прима „рачен часовник” од сопственикот на локал не го проверува само даночниот биланс – тој купува целокупно институционално слепило во однос на тој објект.
Системот на организирана самоволија
Откритието на ИРЛ не е само приказна за неколку корумпирани инспектори. Тоа е рентген снимка на клептократија каде регулаторните тела функционираат како екстра приход за нивните вработени. Кога инспекторот станува деловен партнер на оној што треба да го контролира, надзорот престанува да постои. Тогаш сопственикот на „Пулс” не работи во сива зона на законот – тој работи во вакуум каде законот воопшто не важи.
Прашањето што го поставува авторот на ставот е клучно: дали само УЈП е заразена, или истата гангрена ги напаѓа сите регулаторни тела? Инспекторатот за труд, санитарната инспекција, градежната инспекција, противпожарната служба – сите тие се алки во синџирот што требаше да ги заштити посетителите на „Пулс”, но наместо тоа станаа бизнис можност за нивните службеници.
Министерите што чекаат Лимун
Особено парадоксална е пасивноста на министерката за финансии и директорката на УЈП. Тие не треба да чекаат дополнителни новинарски откритија за да преземат акција. Нивната улога е да предводат, не да следат. Нивното молчење не е само административен пропуст – тоа е политичко соучество во системот што дозволи трагедијата да се случи.
Дисциплинските постапки треба да започнат веднаш, не како одговор на медиумски притисок, туку како институционална самоодбрана. Секој инспектор што примил „награда” од субјект што го надзирува треба да биде сменет, а потоа и кривично гонет. Секој раководител што знаел или требал да знае за овие практики треба да понесе одговорност.
Трагедијата како огледало
Пожарот во „Пулс” не е несреќа – тоа е логична последица на општество каде корупцијата е нормализирана до степен на невидливост. Тоа е систем каде секој што ја врши својата работа чесно е идиот, а секој што зема е паметен. Тоа е држава каде институциите постојат само на хартија, додека во реалноста функционираат како приватни претпријатија на нивните службеници.
Четиринаесетте жртви заслужуваат повеќе од формални обвиненија против еден сопственик. Тие заслужуваат системска промена – демонтирање на мрежата што го направи можен овој злосторство. Јавното обвинителство, УЈП, министерствата и сите регулаторни тела мораат да се соочат со фактот дека нивната корупција и некомпетентност се директно одговорни за оваа трагедија.
Додека чекаме таа пресметка да се случи, нека не ни биде јасно: секое одложување, секое техничко оправдување, секое криење зад надлежности е уште еден камен на гробовите на младите луѓе што умреа затоа што државата одлучи да биде бизнис, не институција.
