Венген е најбрзата патека за скијање во спуст. Македонија, со својот автопат од Табановце до Богородица, е најбрзата патека за „спуштање“ од Србија кон Солун. Но, дали ќе биде така и ова лето, откако Бугарија влезе во Шенген зоната?
Оптимистите велат – да, ние и вака сме Венген за бугарскиот Шенген!
Но…
Замислете си да сте српски турист, кој се упатува кон сончевата Грција. Два пата се пред вас. Едниот води низ Македонија, со живописни патишта и пократок пат до брегот на Егејското Море. Другиот пат води низ Бугарија, ветувајќи помалку проблеми на границата, но малку подолго патување. Кој пат би го избрале?
Ова прашање не е само хипотетичко. Со претстојното вклучување на Бугарија во Шенген зоната за копнени патувања, експертите и засегнатите страни дебатираат дали патничкиот и товарниот сообраќај може да се оддалечат од Македонија. Влогот е голем, бидејќи приходите од транзит и туризмот на Македонија висат на конец.
Гранични тесни грла во Македонија
Економистите, туристичките професионалци и транспортните оператори предупредуваат дека граничната неефикасност во Македонија може да го пренасочи сообраќајот кон Бугарија. Долгото време на чекање, повисоките цени на патарините и недоволните транзитни услуги се ризиците поради кои може земјава да стане помалку конкурентна за транзит.
– За да ги задржи приходите од транзит и од товарниот сообраќај, Македонија мора итно да ги подобри граничните премини со Грција – велат упатените во индустријата.
Воведувањето на правилата на Шенген за државјани на трети земји го зголемува влогот, бидејќи рационализацијата на границите може да стане одлучувачки фактор за патниците.
Додека Бугарија се подготвува за Шенген, Македонија се соочува со избор – да ги реши тесните грла и да ја подобри инфраструктурата, или да ризикува да ја изгуби својата предност.
Товарен транспорт – битка за конкурентност
Oператорите кои се занимаваат со товарен сообраќај се особено чувствителни на доцнењата.
– За лесно расиплива стока, секој дополнителен час на граница е важен – забележува Билјана Муратовска од „Макам транс“.
Турските товарни компании веќе ја фаворизираат Бугарија, поради нејзините поедноставни транзитни процедури, но и достапноста на товарни возови. Без брзи подобрувања на овој план, Македонија би можела да загуби значителен дел од овој пазар.
– Турските превозници веќе имаат поголеми поволности во транзитот низ Бугарија. Неколку години функционира воз за транзит на камиони натоварени со најразлична стока што е во прилог на превозниците и извозниците, а се очекува Бугарија да поработи и на други поволности за да го зголеми транзитот и приходите од тоа. Тоа ние треба да го имаме предвид – предупредува Муратовска.
Железничкиот транспорт може да биде „кецот во ракавот“ на Македонија. Железничкиот коридор ЕУ-Солун е најкратката рута за стоки што патуваат до грчките пристаништа. Сепак, застарената инфраструктура го намалува нејзиниот потенцијал.
– Реконструкцијата и модернизирањето на железницата значително може да ја зголеми нашата конкурентност – вели економистот Маријанчо Николов.
Дали туристите ќе се „палат“ на поевтиното гориво во Македонија?
Туристичките трендови, исто така, укажуваат на потенцијални промени. За српските туристи, цените на патните трошоци и удобноста ја диктираат нивната рута до Грција. Бугарија ја нуди предноста на Шенгенот, но поевтиното гориво во Македонија и рационализираните системи за патарини сè уште се привлечни.
Во Македонија плаќањето патарина е олеснето со тоа што важи единствениот систем на патарини меѓу Србија и Македонија, а се преговара и со Грција за тоа. Патарината низ Македонија чини 9 евра. Во Бугарија постои систем на плаќање патарина со вињетки, кои чинат 10 евра.
Тековно време на патување од Скопје до Солун:
Асим Меѓедовиќ од „Фибула травел” верува дека многу српски туристи ќе продолжат да ги користат македонските рути.
– За северна Србија, Бугарија може да биде привлечна. Но, за централните и јужните региони, пократкиот и попристапен пат на Македонија останува да се претпочита – објаснува тој.
Статистиката (1 до 25 јануари 2025, во споредба со 1 јануари до 20 јануари 2024) го поддржува неговиот оптимизам. Граничните премини на Табановце и на Богородица овој јануари бележат поголем сообраќај во однос на претходната година:
- Табановце: +9.000 српски патници
- Богородица: +4.912 српски патници
Како да се задржат транзитните патници?
Туристичките професионалци тврдат дека Македонија мора да понуди повеќе од побрз и пократок пат кон Грција.
– Треба да ги натераме транзитните патници да застанат и да останат подолго – вели еден експерт.
Подобрите места за одмор, повеќе атракции во близина на автопатите и подобрените услуги за угостителство би можеле да ги поттикнат посетителите да поминуваат повеќе време и да трошат повеќе пари во Македонија.
На пример, само 30% од трошоците на транзитните туристи моментално завршуваат во рестораните, само 20% во малопродажбата и 17% на бензински пумпи. Подобрувањето на овие допирни точки може значително да ги зголеми приходите.
На што се надева Бугарија?
Бугарија очекува нејзиниот влез во Шенген да донесе значителни економски придобивки, вклучително и зголемување на БДП од 1%. Експертите предвидуваат заштеда од 800 милиони евра годишно преку намалени доцнења на границите и помали емисии на јаглерод. Само товарните оператори ќе заштедат 432 милиони евра.
Македонија може да извлече корисни лекции од успехот на Бугарија. Иницијативи како „зелени ленти“ за товарни и мобилни системи за плаќање патарина би можеле да ја подобрат ефикасноста. Како што вели Николов, „не можеме да си дозволиме да бидеме ќорсокак на балканската транзитна мапа“.
Имаме алатки, но мора да дејствуваме – сега!
Стратешката локација на Македонија како транзитен центар нуди огромен потенцијал. Сепак, без брзи реформи, земјата ризикува да биде заобиколена. Инвестициите во ефикасноста на границите, железничката инфраструктура и во туристичките погодности се клучни за задржување на нејзината предност во однос на конкуренцијата.
Како што се менува регионалната динамика, изборот меѓу Македонија и Бугарија на крајот ќе зависи од тоа кој може да понуди најдобра комбинација на цена, практичност и услуга. Македонија има алатки за да остане во игра – но мора да дејствува сега.
