Епидемиолошките студии покажуваат дека возраста на почеток на пубертетот се намалува, особено кај девојчињата низ целиот свет, вклучително и во Хрватска, а многу студии покажуваат дека овој тренд дополнително се забрзал по пандемијата на Ковид.
Раководителот на Одделот за ендокринологија и дијабетес, Оддел за педијатрија, КБЦ Загреб, доц. д-р Невена Крниќ, вели дека трендот на порано појавување на пубертетот започнал во западните земји на почетокот на 2000-тите, а потоа се проширил во сите земји во светот. Предвремениот пубертет се смета за развој што започнува пред осумгодишна возраст кај девојчињата или пред деветгодишна возраст кај момчињата.
„Развојот на секундарните полови карактеристики, како што се растот на градите и појавата на влакна по осумгодишна возраст кај девојчињата, се смета за нормален. Тоа е, зголемувањето на гениталиите и развојот на срамни влакна по деветгодишна возраст кај момчињата. Исто така, појавата на првата менструација по десетгодишна возраст се смета за нормално. Сè што се вклопува во овие рамки се смета за нормален развој“, објаснува Крниќ.
Кога развојот се јавува пред одредената возраст, тоа се смета за предвремен пубертет и бара третман. Тој нагласува дека причините не се секогаш нужно поврзани со болеста.
„Предвремениот пубертет се манифестира кај повеќето деца со порано појавување на сексуалните карактеристики, како што е раниот развој на градите, но кај повеќето деца промените напредуваат постепено и менструацијата не се јавува премногу рано. Овој тренд, опишан во низа студии, се јавува и во Хрватска, особено во последните десет години“, објаснува Крниќ.
Тој додава дека многу студии покажале дополнително намалување на возрасната граница за пубертет по епидемијата на Ковид. „Не е познато дали ова е поврзано со поголем внес на храна, нездрави оброци или намалена физичка активност. Сепак, во последните пет или шест години имавме поголем број прегледи отколку што имавме пред 10-15 години“, вели тој. Дебелината е една од клучните причини, вели Крниќ, нагласувајќи дека ова првенствено се однесува на девојчињата.
Тој објаснува дека кај момчињата, дебелината не е поврзана во толкава мера со раниот пубертет, иако постојат истражувања што укажуваат дека прекумерната телесна тежина може да предизвика ран пубертет и кај момчињата.
Во врска со влијанието на факторите на животната средина, вклучувајќи го загадениот воздух, пластиката, храната, козметиката како можни причини за предвремен пубертет, Крниќ вели дека специфична корелација не е докажана. Но, тој истакнува дека голем број соединенија се поврзани со можен штетен ефект врз репродуктивното здравје.
„Сепак, ненадејното зголемување на телесната тежина, особено во периодот на предучилишна и рана училишна возраст кај девојчињата, е причина за ран пубертет.“
Можни здравствени последици
Крниќ објаснува дека постои разлика помеѓу периферниот и централниот или вистинскиот пубертет, како и бенигните варијанти. Централниот пубертет е поврзан со активирањето на центрите во мозокот кои го симулираат пубертетот и обично се јавува на почетокот на пубертетот и ја следи низата физички промени што нормално се јавуваат за време на пубертетот. „Иако причината останува непозната кај повеќето деца, кај некои деца може да се најдат разни патолошки состојби како што се туморски процеси или генетски промени“, рече таа.
Периферниот пубертет е поврзан со лачењето на хормони од надбубрежните или гонадните жлезди, без активирање на центрите во мозокот. „Таквото лачење на хормони може да предизвика промени што личат на вистински пубертет, но може да предизвика и некои атипични промени во пубертетот“, објасни таа. Повеќето деца кои покажуваат ран развој се целосно здрави, а дијагнозата не може да се постави со еден лабораториски наод, туку со комбинација од клиничката слика, следење на брзината на раст, хормонски наоди и проценка на возраста на коските, со следење во одреден временски период.
Целта е да се избегнат непотребни тестови, па затоа ендокринологот го проценува текот на развојот и ја проширува дијагнозата само ако се појават знаци на брза прогресија или сомневање за патолошка состојба. Во предвремениот пубертет може да се појави забрзано созревање на коските, што на крајот може да доведе до порано прекинување на растот и помала висина од очекуваното со оглед на генетскиот потенцијал на детето. Третманот е неопходен за вистински предвремен пубертет, ако има ран почеток или брза прогресија.
„Терапијата овозможува центрите во мозокот што го активираат пубертетот привремено да се исклучат, а откако ќе се прекине терапијата, тие се реактивираат и развојот продолжува. Периферниот пубертет се третира специфично во зависност од причината, а бенигните варијанти не треба да се третираат“, рече таа. Таа додаде дека одлуката за третман зависи од индивидуалната проценка. „На пример, ако станува збор за девојче или момче од предучилишна возраст, тогаш третманот е апсолутно неопходен“, рече Крниќ.
За да се спречи предвремен пубертет
кај децата, на родителите им се советува да обрнат внимание на здравата исхрана, да одржуваат нормална телесна тежина и да го охрабруваат детето да се занимава со редовна физичка активност.
Психолошко влијание
Предвремениот пубертет има и психосоцијално влијание, а клиничкиот психолог од Клиниката за педијатрија КБЦ Загреб, Ана Богданиќ, вели дека предвремениот пубертет е предизвик за многу деца и нивните семејства. „Еден од првите знаци на предвремен пубертет се интензивните емоционални реакции како што се ненадејни промени во расположението, раздразливост и аргументација. Ова е последица на хормонални промени за кои детето нема развиен механизам за саморегулација“, вели таа. Таа нагласува дека е исклучително важно децата од рана училишна возраст да се вклопат во групата на врсници и да не се издвојуваат од другите.
„Затоа раниот развој на градите, растот на влакната и хормоналните промени можат да предизвикаат срам, непријатност и чувство на изолација. Поради овие промени, децата можат да бидат изложени на задевање, малтретирање или несоодветни коментари за нивниот изглед, што може да им ја наруши самодовербата и сликата за себе“, вели тој. Децата понекогаш се перцепираат како постари отколку што се, што создава недостаток на комуникација и дополнителна фрустрација. Истражувањата покажаа дека раниот пубертет е особено предизвикувачки за девојчињата, додека момчињата може да имаат краткорочни предности како што се висина и поголема мускулна маса.
„Сепак, подоцна тие можат да доживеат и зголемена анксиозност, лошо расположение или несигурност, особено ако по раниот брз раст завршат пониски од своите врсници“, вели Богданиќ. Тој додава дека ризикот постои и кај децата кои влегуваат во пубертет на очекуваната возраст, но се први во групата на врсници.
„Важно е родителите отворено да разговараат со своето дете за физичките промени што се случуваат и да му објаснат дека тие се нормални, само што се случуваат малку порано од другите деца“, советува тој.
Наглите промени во расположението кај децата се резултат на хормонални промени, па затоа е важно да се прифатат емоциите, но и да се постават јасни граници.
„Доколку детето покажува знаци на продолжено повлекување, лошо расположение, губење на интерес или значителен пад на самодовербата, добра идеја е да побарате совет од специјалист, детски психолог или психијатар“, вели Богданиќ.
