Во дипломатијата, формата е сè. Критиката се завиткува во љубезни фрази, незадоволството се искажува со „загриженост”, а јавното предупредување доаѓа облечено во „очекувања за напредок”. Затоа, кога амбасадорката на САД Анџела Прајс Агелер јавно изјави дека од премиерот Христијан Мицковски очекува „помалку зборување, а повеќе акција” и дека ѝ „воопшто не ѝ се допаѓа состојбата во судството”, станува јасно:ова не е вообичаена дипломатска комуникација. Ова е најоштрата јавна критика што некогаш американски амбасадор ја упатил кон македонска влада.
Дипломатска шлаканица без преседан
За да се разбере тежината на изјавата на Агелер, треба да се погледне историскиот контекст. Во изминативе три децении, американските амбасадори во Северна Македонија редовно искажувале „загриженост”, „охрабрувале реформи” или „изразувале очекувања”. Но ниту еден – од Кристофер Хил до Кејт Мери Брнс, од Пол Волерс до Џес Бејли – не употребил вакво директно, речиси лично насочено, јавно укорување.
Агелер не кажа „очекуваме напредок”. Таа кажа дека не ѝсе допаѓа она што го гледа. Не кажа „реформите се важни”. Таа кажа дека премиерот премногу зборува, а премалку дејствува. Ова не е дипломатски жаргон – ова е директна оценка на перформансите на еден премиер, упатена јавно, пред медиуми, без можност за погрешно толкување.
Во дипломатската азбука, тоа е еквивалент на шлаканица – оштра, болна и намерна.
Зошто токму сега? Зошто толку директно?
Вашингтон не го користи својот најмоќен глас без причина. Агелер не зборува во свое име – таа зборува во име на американската администрација. А кога таа администрација одлучи да го напушти дипломатскиот еуфемизам и да зборува директно, тоа значи дека:
1. Трпението е исцрпено. САД веројатно месеци наназад приватно ги упатувале истите пораки. Кога приватните канали не даваат резултати, доаѓа јавната критика.
2. Резултатите отсуствуваат. Судските реформи стагнираат, економските мерки се неконзистентни, а политичкиот фокус е насочен кон секундарни теми. За Вашингтон, ова е црвено знаме.
3. Кредибилитетот на земјата е загрозен. САД инвестираше политички капитал во поддршка на евроатлантската интеграција на Северна Македонија. Кога владата не доставува, тоа го нарушува кредибилитетот и на американската политика на регионот.
Анатомија на критиката: Што точно кажа Агелер?
Да ги разложиме клучните сегменти:
„Помалку зборување, повеќе дејствување” – Ова не е генерална забелешка. Ова е директна оценка дека Мицковски е фокусиран на комуникација наместо на имплементација. Дека неговата влада создава илузија на активност преку прес-конференции, но не произведува вистински реформи.
„Воопшто не ми се допаѓа состојбата во судството” – Во дипломатскиот јазик, „воопшто не ми се допаѓа” е речиси увреда. Ова е лична, емотивна изјава која укажува на длабоко незадоволство. Судството е срцето на правната држава, а Агелер јавно кажува дека таа област е во катастрофална состојба.
„Задржувањето на фокусот на јавни изјави не ги решава системските проблеми” – Овде Агелер директно укажува на тоа дека владата се потпира на пропаганда наместо на политика. Дека медиумската стратегија е замена за владина стратегија.
„На крајот, кога се гледаат резултатите, се заклучува дека има застој” – Ова е најтврдата реченица. Не „бавен напредок”. Не „потреба за убрзување”. Туку застој. Ништо не се движи.
Дали ова е историски момент?
Одговорот е: да.
Никогаш порано американски амбасадор не го критикувал премиер на Северна Македонија со ваква директност, јавно, во толку лична форма. Агелер не ја критикуваше „владата” како апстрактна категорија – таа го именува Мицковски, го нарече неефективен, и јавно побара промена на неговиот пристап.
Ова е прв пат во историјата на РСМ каде дипломатскиот јазик е толку близу до јавно укорување. И тоа доаѓа од најважниот стратешки партнер на земјата.
Што ова значи за Мицковски?
Пораката е јасна: или резултати, или изолација.
Вашингтон не ја повлекува поддршката од Северна Македонија – но ја повлекува довербата од оваа влада. Ако Мицковски продолжи со ист курс – прес-конференции без реформи, реторика без резултати, фокус на Филипче наместо на економија – ќе се најде политички изолиран, не само од САД, туку и од ЕУ.
Агелер не го критикуваше за да го поткопа. Таа го критикуваше за да го разбуди. Но ако тој не реагира, следната порака нема да биде јавна критика. Ќе биде тивко дистанцирање.
Шлаканица или последна шанса?
Изјавата на Агелер е и двете – најоштра јавна критика во историјата на РСМ, но и последна можност за корекција. Владата на Мицковски сега знае каде стои. Американската амбасадорка не остави простор за илузии.
Прашањето е дали Мицковски ќе ја слушне пораката, или ќе продолжи да зборува додека светот престанува да слуша.
Постскриптум: Молкот на провладините медиуми – кога цензурата е погласна од критиката
Можеби најзначајниот детал во целата оваа приказна не е она што Агелер го кажа, туку она што македонските медиуми одбраа да не го пренесат.
Кога американската амбасадорка јавно го критикуваше премиерот со најоштри зборови во дипломатската историја на земјата, логично би било ова да биде насловна вест во секој медиум. Наместо тоа, 99% од провладините медиуми – кои денес доминираат со медиумскиот простор – ја премолчија изјавата. Некои ја пренесоа маргинално, во кратки вести без анализа. Други воопшто не ја споменаа. Најголемиот дел едноставно се префрлија на други теми – на Филипче, на “неуспесите на претходната влада”, на секојдневната политичка театрална небитнина.
Зошто? Одговорот е едноставен и болен:
1. Критиката кон власта е забранета тема
Провладините медиуми не функционираат како новинарски куќи – тие функционираат како пропагандни канали. Нивната задача не е да информираат, туку да го штитат имиџот на владата. Кога американската амбасадорка директно го критикува премиерот, тоа не е вест која може да се “врамува” во позитивна светлина. Затоа таа едноставно се игнорира.
2. Стравот од јавна дебата
Ако провладините медиуми ја пренесеа изјавата на Агелер со соодветна тежина, би се отворила јавна дебата за неефективноста на владата. Граѓаните би почнале да поставуваат прашања: Зошто американската амбасадорка е незадоволна? Зошто судството стагнира? Зошто владата повеќе зборува отколку работи? Ваквата дебата е опасна за власта – затоа таа мора да се угуши во зародиш.
3. Контрола на наративот
Провладините медиуми не се случајно синхронизирани. Тие работат како координирана мрежа која го контролира јавниот наратив. Кога владата одлучи дека една тема не смее да биде во центарот на вниманието, медиумите послушно молчат. Изјавата на Агелер е токму таква тема – премногу штетна за да биде дозволена во главниот информативен тек.
4. Илузијата за стабилност
Владата на Мицковски гради имиџ на “силна, одлучна, реформска” влада. Критика од најмоќниот стратешки партнер на земјата ја урива таа илузија. Затоа провладините медиуми мора да направат вид дека таа критика не постои. Ако не се зборува за неа, можеби граѓаните нема да ја забележат.
5. Селективно известување – само она што одговара
Истите медиуми кои ја премолчија критиката на Агелер, еден ден порано можеби пренесувале позитивна изјава од некој помалку значаен американски претставник или комплимент за “добра соработка”. Медиумскиот простор е манипулиран така што само позитивните вести за владата доаѓаат до граѓаните, додека критиките – без разлика колку важни – се филтрираат.
Што ова говори за состојбата на медиумите?
Молкот на провладините медиуми за изјавата на Агелер е диjагноза на медиумската слобода во Северна Македонија. Тоа покажува дека:
- Новинарската независност е мртва во најголемиот дел 98% од медиумите.
- Професионалните стандарди се заменети со политичка лојалност.
- Јавноста е систематски дезинформирана, не само со лажни вести, туку и со пропуштање на вистината.
Кога 99% од медиумите ја премолчуваат критиката на американската амбасадорка кон премиерот, тоа не е случајност. Тоа е организирана цензура. Тоа е пропагандна машинерија во акција.
Финална порака: Молкот како соучесник
Провладините медиуми не се само гласноговорници на владата – тие се и нејзини соучесници во неуспехот. Со премолчувањето на критиката, тие не ја штитат владата. Тие ја штитат неодговорноста. Тие го овозможуваат застојот. Тие ја одржуваат илузијата наместо да ја кажат вистината.
И на крајот, кога земјата продолжи да стагнира, кога реформите продолжат да отсуствуваат, кога меѓународните партнери продолжат да се разочаруваат – овие медиуми ќе бидат дел од проблемот, не дел од решението.
Агелер зборуваше. Провладините медиуми молчеа. Тоа молчење е погласно од било каква критика.
Сашо Денесовски-Политиколог
