Кога премиерот Христијан Мицкоски денеска пред медиумите го прогласи “рекордниот интерес” за мерката за самовработување, тонот беше победнички. Над 6.000 апликации, милиони денари поддршка, “најуспешна програма” – зборовите беа избрани да остават впечаток на епохална промена. Но што вистински кажуваат овие бројки кога ги ставиме во реален контекст?
Математиката зад ентузијазмот
Шест илјади апликации во земја со приближно два милиони жители значи дека 0,3% од населението покажало интерес за оваа мерка. Ако го земеме предвид работоспособното население (околу 1,4 милиони), процентот се зголемува на едвај 0,43%. Дури и ако ги гледаме само невработените – според последните податоци околу 160.000 лица – зборуваме за учество од околу 3,75%.
Овие бројки тешко го оправдуваат епитетот “рекорден интерес” или тезата дека мерката е “клучен инструмент во борбата против невработеноста”. Во најдобар случај, зборуваме за маргинален ефект врз севкупната слика на невработеноста.
Финансиската логика
Владата се пофали со ребаланс од 461 милион денари (околу 7,5 милиони евра) за да се покријат сите апликации. Оперативниот план вреди вкупно 2,5 милијарди денари (40 милиони евра) и треба да опфати 16.507 лица.
Едноставна математика: ако поделиме 2,5 милијарди денари со 16.507 лица, добиваме околу 151.000 денари (или 2.450 евра) по лице. Ова е просечна поддршка која, во контекст на долгорочно решавање на невработеноста, претставува релативно краткорочна инекција.
Прашањето кое отсуствува од владината презентација е: колку од овие бизниси ќе опстанат по една, три, пет години?
Недостасуваат критичните параметри
Во владината презентација забележливо отсуствуваат неколку клучни информации:
1. Стапка на успех од претходни години Не дознавме колку од минатогодишните или претходните корисници на грантови денеска имаат функционални бизниси. Колку работни места се создадени? Колку бизниси пропаднале во првата година?
2. Компаративна анализа Како овој “рекорден интерес” стои наспроти претходните години? Дали 6.000 апликации се навистина исклучителен број, или е тоа природен раст на мерка која постои години наназад?
3. Квалитет на апликациите Од 6.000 апликации, издадени се само 2.916 ваучери за бизнис-план. Тоа значи дека речиси половина од заинтересираните не поминале дури ни првата фаза. Дали ова зборува за нереални очекувања кај апликантите или за строги критериуми?
4. Регионална распределба Не дознавме од кои региони доаѓаат апликациите. Постои ризик мерката да ги фаворизира урбаните средини додека руралните средини, каде невработеноста е повисока, остануваат запоставени.
Социолошката димензија
Премиерот со ентузијазам истакна дека 3.296 апликации доаѓаат од млади до 29 години. Ова е “охрабрувачки”, рече тој. Но овој податок отвора повеќе прашања отколку што дава одговори.
Зошто младите, кои се најмобилната и најобразованата генерација, наместо да бараат вработување во постоечки компании, се принудени да се обидуваат да создаваат сопствени бизниси со минимална државна помош од 10.000 евра?
Дали ова е доказ за претприемачки дух, или е индикатор на дисфункционален пазар на труд каде младите немаат алтернатива?
Долгорочната одржливост
Најголемата празнина во владината наратива е отсуството на приказна за одржливост. Самовработувањето може да биде ефективна мерка, но само ако:
- Новите бизниси опстануваат подолго од една година
- Создаваат дополнителни работни места
- Генерираат даночни приходи
- Не се само форма на “преживување” туку и вистински развој
Без следење на овие параметри, ризикуваме грантовите да станат краткорочна финансиска помош, а не инвестиција во економски развој.
Популизам во функција на перцепција
Фразите како “да ја преземат иднината во свои раце”, “нови работилници, ИТ-стартапи и мали производствени бизниси”, “никој потенцијален претприемач да не остане без шанса” се типичен популистички речник.
Овој јазик создава емоционална врска со електоратот, но истовремено ги покрива празнините во суштинската анализа. Наместо конкретни цели, метрика на успех и споредбени податоци, добиваме визија и ветувања.
Мерка или маркетинг?
Мерката за самовработување не е лоша пред се. Таа може да биде корисна алатка во портфолиото на активни мерки за вработување. Но прикажувањето на 6.000 апликации како “епохален чекор” во земја со 160.000 невработени е, благо кажано, преувеличување.
Владата има право да се пофали со интересот за мерката. Но без транспарентност за стапката на успех, долгорочната одржливост и споредбени податоци, овој “важен ден” изгледа повеќе како добро изведена прес-конференција отколку суштинско решение за невработеноста.
Во крајна линија, 0,6% од населението апликирало за грант не е револуција – туку стандардна административна постапка за активна мерка која постои години. Разликата е само во начинот на кој е презентирана.
Реалните резултати ќе се видат за две-три години, кога ќе можеме да измериме колку од овие бизниси опстанале, колку работни места создале и дали инвестицијата од 2,5 милијарди денари произвела вистински економски раст или само краткорочна статистичка корекција.
Сашо Денесовски
