Земјата поседува 3% од светското минерално богатство, но цената за животната средина е висока
СКОПЈЕ – Македонија, иако зафаќа само 0,017 отсто од вкупната територија на светот, поседува речиси 3% од вкупното минерално богатство, со околу 130 различни минерали пронајдени во македонските наоѓалишта. Меѓутоа, зад овие импресивни бројки се крие комплексна реалност – битка помеѓу економските можности и растечките еколошки загриженosti.
Златниот рудник што стои затворен
Рудникот Алшар на планината Кожув е богат со многу минерали и метали, особено злато, со потенцијал од 20 тони злато, додека лорандитот – редок минерал уникатен за овој рудник – се проценува на 5.000-6.000 евра по килограм Investmetal. Сепак, овој рудник е затворен со децении, додека неговото богатство останува неискористено.
Активните рудници: Профит наспроти екологија
Бучим и Боров Дол – рудниците за бакар и злато во Радовиш регионот, каде Боров Дол годишно ископува над 4.500.000 тони бакарна руда Borovdol, но во исто време локалното население се жали на постојани тресења и штети на куќите.
САСА – најголемиот подземен рудник за олово и цинк во Северна Македонија, со годишно производство од 820.000 тони руда и околу 750 вработени . Документите го означуваат рудникот како загадувач на подземните и површинските води, на воздухот и на почвата, со одложената јаловина на отворено во големо количество ResPublica.
Еколошката црна хроника
Според официјалните документи, рудниците “Злетово”, “Саса”, “Тораница” и “Бучим” се означени како загадувачи и се дел од 16-те “црни точки” во екологијата на Македонија ResPublica.
Експертите предупредуваат дека секоја стопанска активност е поврзана со одредено нарушување на квалитетот на животната средина, но рударството и металургијата се при врвот на списокот на активности кои имаат негативно влијание.
Професорот Бошко Ников, експерт за индустриско загадување, објаснува: “Најголем е ризикот од загадувањето на подземните води. Во текот на експлоатацијата нивото на работната површина ќе се спушти под нивото на подземните води, а квалитетот на тие води значително ќе се промени откако ќе дојдат во контакт со минералите во оксидациона и евентуално закиселена средина”.
Јагленот: Со изброени денови
Македонија има над 2,5 милијарди тони лигнитни резерви, со вкупни докажани резерви од 664 милиони тони . Но проблемот е очигледен: со сегашното ниво на потрошувачка од 7,6 милиони тони годишно, се очекува Македонија да почне да увезува јаглен во 2025/6 година, бидејќи наслагите во одредени рудници веќе се исцрпуваат.
Еколошките последици од РЕК Битола и рудниците за јаглен се огромни. Според истражувањата на професорот Трајче Стафилов од 2016 година, примероците од почвите околу РЕК Битола имаат зголемени содржини на олово и арсен.
Стогово и Караорман: Неискористениот потенцијал
Планините Стогово и Караорман во западна Македонија крие значајни рудни богатства. Рудникот Тајмиште на источните падини на планината Бистра (која се поврзува со Стогово) е рудник на железна руда со содржина на железото од 32 до 37%.
Во јануари 2013 година беше најавено отворање на рудник за манган на планината Стогово, со концесија во траење од 30 години што требаше да отвори 200-300 нови работни места KicevoMk. Меѓутоа, АД “Тајмиште” ја загуби концесијата за рудникот за железо поради неплаќање на концесискиот надоместок.
Селото Врбјани се наоѓа на надморска висина од 919 м, на источната страна на планината Стогово, прво село во Горна Дебрца после Пресека. Иако нема конкретни податоци за некогашен отворен рудник во Врбјани,(Војно технички институт Београд и Гео Институт Београд вршеа истражувања во 70-тите години ,рудникот експресно затворен со железни порти) регионот на Стогово-Караорман е познат по своите минерални богатства кои не се целосно истражени.
Недостатокот на еколошки стандарди
Граѓанските активисти укажуваат дека “нам во Македонија ни недостига Директивата 2010/75/ЕУ за максимално дозволено присуство на цијаниди во испусните води од метални рудници, која се однесува на нашите стари рудници кои во моментов сеуште работат со таа технологија”.
Загадени вода, воздух и почва – ова е резултатот на досегашната работа на рудниците и на другата тешка индустрија во земјата. ОХИС, велешка Топилница, Лојане, Пробиштип се живи докази за опасните и штетни последици по животната средина.
Литиум: Идната надеж или закана?
Постои можност за откривање литиум во Македонија, особено во атарите на селата Пелинце и Враготурце кај Куманово, како и на планината Козјак, бидејќи истите геолошки формации од Србија би можеле да навлегуваат и на македонска територија Vecher. Но искуството од регионот покажува дека литиумот е еден од најконтроверзните проекти.
Заклучок: Дилемата на развојот
Македонија не може да се пофали со искористување на своите ресурси, а најчесто поради правната несигурност и одредени критики, инвестициите за рудници не се реализираат .
Граѓанските организации бараат: “Рударството мора да биде строго контролирано, со највисоки еколошки стандарди, според најдобрите технолошки практики. Онаму кај што не се можни такви еколошки стандарди, не се можни ни рудници”.
Меѓу економскиот потенцијал од милијарди евра и ризикот од неповратно загадување на почвата, водата и воздухот, Македонија стои на раскрсница. Прашањето не е дали земјата има рудно богатство – тоа е несомнено. Прашањето е: по која цена?
Извори: Државен завод за статистика, Министерство за економија, Македонска академија на науките и уметностите, еколошки организации
