Се проценува дека до 2035 година, бројот на смртни случаи од мозочен удар за жал ќе се зголеми, како и бројот на оние кои ќе преживеат со долгорочни последици од оваа болест.
Околу 85 проценти од сите мозочни удари се предизвикани од исхемија, или блокада на протокот на крв во мозокот поради формирање на плака или згрутчување. Ваквите мозочни удари најчесто се поврзани со срцеви заболувања, атеросклероза или заболување на малите крвни садови.
Останатите 15 проценти се хеморагични мозочни удари, кои се јавуваат кога церебралната артерија пукнува или протекува.
Со оглед на тоа што мозочниот удар често остава трајни последици за менталното, когнитивното и физичкото здравје и дека до 80 проценти од случаите можат да се спречат, потребата да се посвети посебно внимание на примарната превенција е повеќе од оправдана.Фармацевтите, како најдостапни здравствени професионалци, играат клучна улога во намалувањето на ризикот од мозочен удар преку едукација на пациентите и поддршка во контролата на факторите на ризик. Нивната експертиза и секојдневниот контакт со граѓаните ги прави важен сојузник во превенцијата, но и во секундарната превенција на мозочен удар кај пациенти кои веќе доживеале еден.
„Високиот крвен притисок е најважниот и најчест фактор на ризик за мозочен удар, бидејќи неконтролираната хипертензија ја зголемува веројатноста за исхемичен и хеморагичен мозочен удар. Истражувањата покажуваат дека намалувањето на систолниот крвен притисок за 10 mmHg и дијастолниот за 5 mmHg го намалува ризикот од мозочен удар за дури 40 проценти, а ризикот од срцев удар за 20 проценти. Жените во четириесеттите години со прекумерна телесна тежина, кои веќе почнуваат да доживуваат хормонални промени карактеристични за перименопаузата, се особено изложени на ризик. Фармацевтите-советници за хипертензија, кои се достапни во аптеките низ цела Србија, играат важна улога во помагањето на пациентите правилно да го мерат крвниот притисок, редовно да ја земаат терапијата и да усвојат поздрави навики на живот. Покрај тоа, тие ги следат несаканите ефекти од антихипертензивните лекови и соработуваат со лекарите од матичната здравствена заштита за да ги прилагодат дозите и терапиите на индивидуалните потреби на пациентите. Практичното искуство покажува дека интервенциите на фармацевтите можат значително да ја подобрат контролата на крвниот притисок и да доведат до подобри резултати од третманот“, објаснува Јасна Анѓелковиќ, фармацевт во Фармацевтската комора на Србија.
Високите нивоа на LDL („лош“) холестерол се уште еден важен фактор на ризик за мозочен удар. Намалувањето на LDL за 1 mmol/L со терапија со статини го намалува ризикот од мозочен удар за 21%. Фармацевтите, кога ги препишуваат овие лекови, ги информираат пациентите за важноста од редовно земање статини и за потенцијалните несакани ефекти, како што се болки во мускулите или проблеми со црниот дроб, и ги охрабруваат да прават редовни лабораториски тестови.
„Кај пациенти кои веќе имале мозочен удар, целта е да се спречи уште еден. Во првите месеци по мозочниот удар, ризикот од повторна појава е највисок, па затоа секундарната превенција е клучна. Антитромбоцитната терапија (аспирин, клопидогрел, комбинации на лекови, тикагрелор, цилостазол) игра клучна улога, што спречува формирање на згрутчување на крвта. Фармацевтите секојдневно ги едуцираат пациентите за важноста од редовна употреба на овие лекови, ги објаснуваат потенцијалните несакани ефекти како што се гастроинтестинално крварење и советуваат за мерки на претпазливост. На пациентите најчесто им се препорачува да земат една гастрорезистентна таблета ацетилсалицилна киселина (100 mg) 30 минути пред оброк, со доволно течност. Во случај на модринки, крв во урината или проблеми со желудникот, фармацевтот советува да се консултираат со лекар за да се провери терапијата“, предупредува Анѓелковиќ.
Кај пациенти со атријална фибрилација, антикоагулантна терапија, варфарин или понови лекови како што се ривароксабан и апиксабан, се користи во секундарната превенција. Присуството на фармацевтски советници во аптеките е од особено значење бидејќи тие помагаат да се идентификуваат можни интеракции со лекови и да се спречат грешки во терапијата, особено кај пациенти со сложени режими на лекување.
„Многу пациенти по мозочен удар страдаат и од други хронични заболувања како што се хипертензија, дијабетес или астма. Фармацевтските советници за овие состојби, во соработка со лекарите, придонесуваат за подобра контрола на коморбидитетите и со тоа дополнително го намалуваат ризикот од повторен мозочен удар. Превенцијата на мозочен удар, без разлика дали е примарен или секундарен, бара мултидисциплинарен пристап и соработка на сите здравствени работници. Со зајакнување на партнерството помеѓу фармацевтите, лекарите и другите експерти, може да се создаде ефикасен систем за поддршка ориентиран кон пациентот, кој значително ја намалува инциденцата на мозочен удар и го подобрува квалитетот на животот“, вели Анѓелковиќ.
