Воведувањето на црвените регистарски таблички за службени возила во Северна Македонија беше замислено како чекор кон транспарентност и одговорност. Идејата е проста: јавноста да може лесно да ги препознае службените возила и да го следи нивното користење. Но како што вели народната: “Друго е на хартија, друго во реалноста.”
Симболот наспроти суштината
Црвените таблички станаа симбол на моќ, не на одговорност. Наместо да сигнализираат “јас служам на јавноста”, тие станаа амблем на привилегија – невербална порака: “Јас сум над вас.” Возилата со црвени таблички паркираат на пешачки, возат брзо низ населбите, игнорираат сообраќајни правила. Табличката која требаше да означи одговорност, стана штит од одговорност.
Проблемот не е во бојата на лимот. Проблемот е во културата која стои зад воланот.
Чесноста како утопија?
Авторот на оваа опсервација песимистички забележува дека “можеби ќе треба да поминат 100 години” или дури да се иселиме на друга планета за Македонците да ја осознаат “основната човекова вредност – Чесност.” Ова не е само критика – тоа е дијагноза на длабоко вкоренета општествена болест.
Чесноста не е прашање на време или простор. Таа е прашање на избор. Секојдневен, индивидуален, колективен избор. Кога политичарите “си тераат со црвени таблички умислени дека тие се главни”, тие всушност ја одразуваат културата која ја толерираме, гласачкото тело кое молчи, институциите кои не санкционираат.
Непринципиелноста како систем
“Тие остануваат онака исти непринципиелни” – оваа реченица е клучна. Црвените таблички не можат да ги променат навиките затоа што промената на бојата не е промена на системот. Без санкции, без транспарентност во практика, без медиумска и граѓанска будност, црвените таблички се само нова униформа на стариот менталитет.
Системската корупција не се лечи со естетски интервенции. Таа бара:
- Функционална правна држава каде законот важи еднакво за сите
- Независни институции кои казнуваат злоупотреби
- Критична јавност која не се предава на цинизам
- Политичка култура базирана на заслуги, не на клиентелизам
Од симбол до промена
Црвените таблички беа добра идеја – но добрите идеи без спроведување се само алиби за статус кво. Додека моќта се доживува како привилегија, а не како одговорност, бојата на табличките е ирелевантна.
Промената не чека 100 години ниту иселување на Марс. Таа почнува со едноставно прашање: Дали сме подготвени да ги тужиме црвените таблички кои паркираат пред нашата порта? Дали сме подготвени да ги снимаме, пријавуваме, бараме одговорност?
Чесноста не доаѓа сама. Таа се изградува – со институции, со граѓани, со избор да не молчиме кога црвената табличка мисли дека е над законот.
Затоа што на крај, проблемот не се црвените таблички. Проблемот е што ние сè уште им гледаме во стоп-светла наместо да ги сопреме на пругата.
Сашо ДЕНЕСОВСКИ
