Имунолошкиот систем – наш сојузник, но и потенцијален противник. Нобеловата награда за физиологија или медицина оваа година беше доделена токму за откритија што објаснуваат како телото го спречува имунолошкиот систем да ги напаѓа сопствените органи. Тројца научници беа наградени за истражување што ја откри клучната улога на регулаторните Т-клетки, „чуварите“ на имунолошкиот систем, кои спречуваат автоимуни болести како што се дијабетес тип 1, лупус или ревматоиден артритис. Разговаравме со хемато-онкологот Борко Рајиќ за тоа како овие откритија го менуваат нашето разбирање за имунолошкиот систем и што можеме да направиме во нашиот секојдневен живот за да го зајакнеме и балансираме имунитетот.
На почетокот од гостувањето, Рајиќ нагласува дека ова е неверојатно откритие, кое носи многу во терапијата.
„Понекогаш се потребни години за откритијата да стигнат до клиничка пракса, но сега веќе имаме многу терапевтски модалитети. Наједноставниот начин да се објасни тоа е дека кога сите имунокомпетентни клетки се „наполнети“ и почнуваат да создаваат имунитет, регулаторните клетки им велат: „забавете, бидете внимателни“. Бидејќи ако самиот имунитет е воспален до екстрем, станува штетен за организмот, треба да има точно доволно од него за да се ослободи од надворешниот агенс или инфекција. Кога инфекцијата ќе се надмине, таа имунолошка реакција мора да се запре, или имате автоимуни заболувања. Т-регулаторните клетки се оние што ја дозираат и ја запираат имунолошката реакција“, објасни тој.
Кога го прашале дали ова значи дека нашиот имунитет може да биде и сојузник и непријател, тој одговорил дека правилно дозираниот имунитет е секогаш сојузник и дека поентата е во дозата.
И како знаете која доза е вистинската?
„Тешко прашање за едноставен одговор. Во вистинска медицинска смисла, премногу имунитет е премногу, ви треба точно толку колку што ви треба. Проблемот е во многу клетки, молекули, регулација… Имаме два регулаторни патишта – TH1 и TH2, но имаме и неколку ефекторни патишта кои спроведуваат имунитет, а во сите тие неколку ефекторни патишта има 10 различни молекули кои играат улога. Поради големиот број учесници, тешко е да се измери имунитетот и да се каже: сега имате нормален имунитет. Затоа ги проверуваме нивоата на клетките, ги проверуваме имуноглобините. Но, можноста за клеточен одговор, да го провериме тоа кај некои кои имаат имунодефициенција, по трансплантации и слично, бидејќи процесот е комплициран“, истакнува Рајиќ и додава дека имунитетот е веројатно задоволителен ако лицето се однесува нормално и не се разболува премногу често во споредба со околината, но ако е на боледување на секои две недели, тогаш има проблем.
Што се случува кога овој механизам ќе откаже и како се јавуваат автоимуните заболувања?
Тој вели дека покрај регулаторните клетки, откриен е и таканаречениот протеин FOXP3 кој „ја регулира целата приказна“.
„Ако имаме потреба од имунитет, тој имунитет мора да се активира, но се активира со задоцнување – тоа е ситуација кога се чувствувате подобро по еден или два дена, но кога е активиран, се активираат и Т-регулаторните клетки кои го одржуваат имунитетот на соодветно ниво. Се јавува ситуација што ја нарекуваме периферна сензибилизација, бидејќи нашите имунолошки клетки мора да ги препознаат нашите протеини, нашите клетки како наши, бидејќи ако се препознаат како туѓи, ќе реагираат. Ако е нарушено, станува збор за мал број клетки, но во одреден временски период, овие клетки создаваат хронично воспаление, па имаме лупус – каде што се создаваат антитела против одредени делови од нашите клетки – обично бубрезите, но тие можат да нападнат и кој било орган“, нагласува тој.
Тој го објасни и концептот на периферна толеранција, што се однесува на т-лимфоцитите.
„Имаме Т-регулаторни и Т-рекс, кои се однесуваат на таков начин што ќе „јадат“ сè што не им се допаѓа. Ако не ги држиме на краток поводник, може да се случи имунитетот да го оштети нашето ткиво, ако тоа се случи, тие се заменуваат со врзивно средство, а врзивно средство нема таков квалитет“, подвлече тој.
Кога го прашале што го храни Т-рексот и дали е тоа стрес, генетика или нешто друго, тој одговара дека може да биде сето погоре.
„Ако Т-рексот не е сит, ќе сака да јаде нешто, а колку е погладен, толку е поголема веројатноста да нападне нешто. Луѓето кои се занимаваат со имунитет ќе се згрчат кога ќе го слушнат ова, но ако живееме во стерилни услови, на Т-рексот му здодева, мора да има бактерии, вируси, занимање. Создадени сме да живееме во надворешни услови“, смета Рајиќ.
