Механизмот на организираниот криминал
Охрид, град под заштита на УНЕСКО и една од најатрактивните туристички дестинации во Северна Македонија, веќе повеќе од една деценија е жртва на софистициран криминален механизам што вклучува злоупотреба на Законот за денационализација. Преку овој механизам, државното земјоделско земјиште систематски се претвора во градежно, а потоа никнуваат луксузни стамбени комплекси чија вредност се мери во милиони евра.
- Механизмот на организираниот криминал
- Анатомија на криминалната шема
- Географијата на криминалот: Охридските локалитети
- Истрагата што се заташка
- Финансиската димензија: Колку чини криминалот?
- Правната рамка и нејзините слабости
- Импликациите врз општеството
- Кој се браните?
- Патот кон решение
- Борбата што мора да продолжи
Атрактивноста на Охридскиот регион – езерскиот брег, туристичкиот потенцијал и високите цени на недвижностите – го прави идеален терен за оваа криминална шема. Но, она што го прави овој случај особено загрижувачки е системноста, организираноста и длабоката корупциска мрежа што ја овозможува.
Анатомија на криминалната шема
Криминалниот ланец функционира според една иста, повеќекратно тестирана шема:
1. Актерите во ланецот:
- Бизнисмени од градежниот сектор кои се финален бенефициент
- Членови на Комисијата за денационализација при Министерството за финансии
- Судии од Управниот суд на РСМ
- Фиктивни или манипулирани наследници на поранешни сопственици
2. Механизмот на дејствување:
Првата фаза вклучува “пронаоѓање” на фиктивен наследник кој наводно има право на денационализација. Во многу случаи, овие лица немаат реална врска со поранешните сопственици, или пак документацијата е фалсификувана (се користеле лажни турски тапии). Користејќи манипулирани историски документи, архивски податоци или фалсификувани потврди за сродство, се поднесува барање за денационализација.
Втората фаза е клучна: Комисијата за денационализација, со помош на “соработливи” членови, го одобрува барањето. Овде е суштината на корупцијата – одлуките не се базираат на правна основа, туку на договорени финансиски интереси.
Третата фаза вклучува судска легитимација. Управниот суд, каде што одредени судии се дел од мрежата, ги одбива приговорите на државата или на локалните власти, со што криминалниот чин добива правна заштита.
Финалната фаза е трансформација и профит: Земјоделското земјиште, по денационализацијата, брзо се трансформира во градежно преку урбанистички планови што се усвојуваат со сомнителна брзина. Потоа почнува градба на луксузни стамбени или деловни комплекси.
Географијата на криминалот: Охридските локалитети
Листата на локалитети каде што оваа шема била применета е долга и загрижувачка:
Спортскиот центар “Билјанини Извори” – Еден од најскандалозните случаи, каде што атрактивно земјиште во близина на езерскиот брег, наменето за спортска инфраструктура, било предмет на денационализација и подоцна на градежна шпекулација.
Студенчишта и Студенчишко блато – Природен локалитет со висока еколошка вредност, каде што земјиштето било денационализирано и наменето за градба, наспроти сите еколошки прописи.
Гранит, Лагадин, Свети Стефан, Пештани, Трпејца – Локалитети по езерскиот брег, каде што државното земјиште преку денационализација завршило во раце на приватни инвеститори.
Рача – населба каде што била евидентирана криминална денационализација.
Габавци и Габавски Рид кај Свети Еразмо – Најновиот и можеби најскандалозниот случај, бидејќи се работи за археолошки локалитет под заштита од највисок ранг. Денационализацијата на ваков терен не само што е криминална, туку претставува и културоцид.
Истрагата што се заташка
Пред околу три години, се чинеше дека правдата конечно ќе се оствари. Единицата за сузбивање на организиран и сериозен криминал при МВР на РСМ, во соработка со Јавното обвинителство за гонење на организиран криминал, поведе истражна постапка за фиктивни случаи на денационализација.
Според информации што тогаш ги објави “Охридскај”, се водеа предмети за десет криминални денационализации. МВР обезбеди материјални докази, сведоци, финансиски траги. Случајот се водеше за парцели во Спортски центар Билјанини Извори, Студенчишко блато, Рача, Свети Стефан и други локалитети.
Но, онаа што помпезно започна како акција против организираниот криминал, тивко и мистериозно заврши. Целиот случај беше заташкан. Никој не беше обвинет, никој не беше осуден, никој не одговараше.
Прашањето кое се наметнува е очигледно: кој профитираше од ова заташкување?
Одговорот е сложен, но насоките се јасни: Заташкувањето на ваков калибар на криминал не може да се случи без учество на високопозиционирани политички структури, без притисок врз правосудството, без корупција на највисоко ниво.
Финансиската димензија: Колку чини криминалот?
Штетата за државата и граѓаните е огромна. Секоја од овие парцели, по денационализацијата и трансформацијата во градежно земјиште, добива вредност од неколку стотици милиони евра. Ако ги земеме предвид сите евидентирани случаи во Охрид и околината, станува јасно дека зборуваме за криминална шема што генерирала десетици, можеби и стотици милиони евра нелегален профит.
Државата губи на повеќе начини:
- Директна загуба на имот и земјиште
- Загуба на идни даночни приходи
- Уништување на јавен и природен простор
- Деградација на културното наследство
- Нарушување на владеењето на правото
Правната рамка и нејзините слабости
Законот за денационализација, донесен со благородна цел – да им се врати правото на сопственост на граѓани чие имот бил одземен за време на социјализмот – станува инструмент за организиран криминал.
Слабостите се очигледни:
- Недоволна контрола и верификација на документацијата
- Отсуство на дигитална база на податоци за споредба
- Недостаток на транспарентност во работата на Комисијата
- Можност за манипулација со историски документи
- Слаба координација меѓу институциите
Импликациите врз општеството
Оваа системска корупција има длабоки последици:
Еколошки штети: Градбата на атрактивни локалитети често значи уништување на природни ресурси, загадување на езерото, бетонизација на брегот.
Социјална неправда: Додека обични граѓани чекаат години за решавање на судски спорови, организираните криминални структури брзо и ефикасно си го присвојуваат државниот имот.
Губење на довербата: Граѓаните губат доверба во институциите, во правдата, во државата.
Културна деградација: Кога археолошки локалитети како Габавци стануваат градилишта, не губиме само земјиште – губиме идентитет, историја, културно наследство.
Кој се браните?
Системот на заштита е јасен: Бизнисмените се заштитени од политичарите кои добиваат процент од профитот. Политичарите се заштитени од контролираното судство. Судството е заштитено од мањкавата медиумска и граѓанска контрола. Членовите на Комисијата се заштитени од непостоењето на внатрешна контрола и отсуството на правна одговорност.
Оваа кружна заштита го прави системот речиси непробоен.
Патот кон решение
Решението постои, но бара политичка волја:
- Целосна ревизија на сите случаи на денационализација во атрактивните туристички региони
- Формирање на независно обвинителство специјализирано за корупција на високо ниво
- Дигитализација и транспарентност на сите процеси околу денационализацијата
- Законски измени кои ќе ги затворат правните дупки
- Заштита на сведоци и истражители кои работат на вакви предмети
- Меѓународна помош и мониторинг од ЕУ институции
Борбата што мора да продолжи
Случајот со денационализацијата во Охрид е повеќе од локален скандал. Тоа е симптом на длабока системска корупција што ги разјадува темелите на државата. Кога организираниот криминал може безбедно да си игра со државен имот, кога истрагите се заташкуваат на највисоко ниво, кога профитот се мери во милиони а казната е непостоечка – тогаш зборуваме за државата заробена од криминални интереси.
Охрид, градот кој треба да биде симбол на културата, историјата и природната убавина, станува симбол на бескрупулозноста, алчноста и пропаднатата правда.
Прашањето повеќе не е дали ќе има правда, туку дали граѓаните и институциите ќе наjдат сила да побараат правда и да ја остварат.
Бидејќи, ако криминалот со денационализација продолжи непречено, за генерациите што доаѓаат Охрид нема да биде град на култура, туку град на украдена земја.
Сашо Денесовски
