Урбанистичката анархија во скопскиот регион достигна критична точка – додека општините “ловат огради”, цели деловни комплекси се градат надвор од законските рамки, а инспекторатите реагираат само под притисок на медиумите и граѓанските пријави.
Клучни бројки: Над 3.700 регистрирани дивоградби во последните пет години, 25 општини без градежен инспектор, едвај 81 завршени кривични постапки од 295 поведени.
Анализа на деталниот урбанистички план: Јасни докази за прекршување
Планската документација не лаже
Детаљниот урбанистички план за дел населба Драчево, блок “Локален центар МЗ 71”, јасно ги дефинира габаритите на секоја парцела и нивната намена. Анализата на официјалниот план во однос на реалната состојба покажува очигледни прекршувања.
Урбанистичкиот план предвидува:
- Точно дефинирани габарити за секоја градежна маркичка
- Комуникациски улици за поврзување на Бранко Заревски со Иван Хајиниколов
- Пешачки патеки и јавни површини кои мора да бидат слободни
Реалната состојба покажува:
- Надминување на габаритите за приближно 1.000 м²
- Градење во зони предвидени за комуникации
- Блокирање на планираните пешачки површини
Пазарот во Драчево, промовиран како “модерен и затворен” објект со над 30 продавници на 3.000 квадрати, претставува совршен пример за тоа како се заобиколуваат урбанистичките правила. Анализата на БИРН покажа дека објектот ги надминува дозволените габарити за околу 1.000 квадратни метри.
Катастарските записи откриваат дека парцелата 8447/4 во КО Драчево 1 е во сопственост на “Скопски пазар” АД, каде што сопственик е Фатмир Етеми – еден од најмоќните градежници во земјава. Неговата фирма ЗСФ поседува половина од акциите на акционерското друштво, а другата половина е во рацете на “Современ дом” од Прилеп.
Документирана злоупотреба
Правните документи покажуваат хронологија на злоупотреби:
Февруари 2025: Поднесена претставка до Државниот инспекторат за градежништво и урбанизам со детални докази за надминување на габаритите според важечкиот ДУП за блок “Локален центар МЗ 71”.
Март-Април 2025: Неколку граѓански иницијативи до Општина Кисела Вода за контрола на градежните активности, со јасни референци на катастарските парцели и урбанистичките планови.
Април 2025: Градежен инспектор од Општина Кисела Вода констатира дека дел од пазарот е дивоградба, но општината дава административен одговор: “во текот на наредниот период ќе биде постапено согласно регулативата.”
Општина Кисела Вода: Повик за јавна одговорност
Орце Ѓорѓиевски мора да се декларира
Орце Ѓорѓиевски, градоначалник на Општина Кисела Вода, должи јавен одговор на граѓаните за тоа зошто и за која цел дозволи ваквото урбанистичко дивеење. Фактите се јасни, доказите се документирани, а отсуството на реакција е неоправдано.
Клучните прашања кои бараат одговор:
- Зошто општината не реагираше превентивно кога започнаа градежните активности што очигледно ги прекршуваат урбанистичките планови?
- Која е целта на селективното дејствување само под притисок на медиумите?
- Зошто се уриваат делумни структури наместо да се стопира целокупната дивоградба?
- Дали постојат притисоци од страна на инвеститорите кои влијаат на донесувањето одлуки?
Документирана неактивност
Кога БИРН тргна да провери дали и колку скопските општини наоѓаат и уриваат дивоградби, Општина Кисела Вода беше една од оние што тврдеше дека граѓаните “немаме право да бараме таков увид”, што е во спротивност со Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер.
Статистичка слика на неефикасноста
Алармантни бројки
Податоците на Заводот за статистика покажуваат драстична несразмерност:
- 3.700+ дивоградби пријавени во последни 5 години во 80 општини
- Скопје: 740 регистрирани дивоградби во истиот период
- Чаир: 0 пријавени дивоградби во последни 3 години (наспроти документираните 20+ згради откриени од медиумите)
- 25 општини целосно без градежен инспектор
Неефикасност на локално ниво
Анализата на решенијата за уривање во клучните скопски општини открива шокантна неактивност:
Општина Аеродром:
- 2022: 7 решенија за уривање (пластеници, бетонски плочи, тезги)
- 2023: 3 решенија
- 2024: 21 решение
Општина Кисела Вода:
- 2022: 2 решенија
- 2023: 5 решенија
- 2024: 6 решенија
Правен систем кој не функционира
Кривични постапки како исклучок
За пет години во целата држава се водени само 295 кривични постапки за бесправно градење, од кои со пресуда завршиле само 81 предмет – едвај една четвртина.
Ова значи дека кривичните постапки се исклучок, а не правило, што создава култура на неказнивост која ги охрабрува сите да градат каде сакаат.
Административен лавиринт
Случајот на ресторанот во Аеродром илустрира како правниот систем работи во корист на прекршувачите:
- 2011: Прво решение за отстранување на натстрешница
- 2024: Натстрешницата сè уште постои
- Годишни жалби и поправки кои ги одложуваат конечните решенија
- Управен суд наредува повторни инспекции кога решенијата имаат недостатоци
Политичка инструментализација
Селективна примена
Актуелната кампања на градоначалничката Данела Арсовска против дивоградбите во Чаир, пет месеци пред крајот на мандатот, покажува како проблемот се користи како политичко оружје наместо да се решава системски.
“Во три години спречивме над 150 незаконски обиди за легализации” – тврди Арсовска, но статистиката на државното ниво покажува дека Чаир официјално не пријавил ниедна дивоградба во последни три години.
Системски корени на проблемот
Недостиг на човечки ресурси
Перо Костадинов од ЗЕЛС укажува на кризата: “Состојбата со градежните инспектори низ општините е лоша. Треба системско решение за поголема независност и заштита на инспекторите.”
Проблемот е што инспекторите ги назначуваат градоначалниците, што создава ризик од корупција и политички притисоци.
Финансиска неефикасност
Општините распишуваат годишни тендери за уривање дивоградби:
- Општина Бутел: 11.000 евра
- Општина Гази Баба: 65.000 евра
- Општина Аеродром: 32.000 евра (2023 – воопшто не реализиран)
Тендерите не гарантираат реализација – во многу случаи договорите не се извршуваат воопшто.
Заклучоци и препораки
Критична дијагноза
Урбанистичката анархија во Скопје не е резултат на недостиг од закони, туку на системски колапс на нивните примена. Додека инспекторите “ловат огради”, деловни комплекси од илјадници квадрати се градат надвор од законските рамки.
Неопходни реформи
- Институционална независност: Градежните инспекторати мора да бидат независни од локалните политички структури
- Зголемување на капацитетите: 25 општини без инспектор е неприфатливо за правна держава
- Ефикасна правна заштита: Кривичните постапки мора да бидат правило, а не исклучок
- Транспарентност: Јавен пристап до сите решенија за уривање и нивната реализација
- Технолошка модернизација: Користење на сателитски слики и дигитални алатки за мониторинг на дивоградбите
Финална порака
Проблемот со дивоградбите не е само урбанистички – тоа е тест за владеењето на правото во Македонија. Додека политичарите се обвинуваат меѓусебно, а граѓаните чекаат правда, урбанистичката анархија продолжува да ја менува физиономијата на градовите без никаква контрола.
Времето е да престанеме да “ловиме огради” и да почнеме сериозно да се справуваме со системските причини кои ја овозможуваат оваа состојба.
Продолжува…
С.Денесовски
