Одговорноста како празно ветување: Нов циклус на стари практики
Изјавата на Мицкоски за декласифицирање материјали и обезбедување одговорност се соочува со скептицизам поради декадентната пракса на неказнивост
Скопје – Премиерот Христијан Мицкоски во својот вчерашен говор по повод Денот на независноста им порача на граѓаните дека “не е прашање дали ќе се декласифицираат материјалите, вистинското прашање е како да ги спречиме злоупотребите и повеќе тоа да не се повтори. Тоа ќе се случи само кога ќе има одговорност. А одговорност мора да има.” Сепак, македонската политичка реалност покажува дека одговорноста во земјава е поскоро митска категорија отколку практична реалност.
Историја на неказнивост
Македонската политичка сцена е обележана од континуиран циклус на скандали без соодветни санкции. Поранешната министерка за внатрешни работи Доста Димоска, која почина пред неколку години, во времето на владеењето на Љупчо Георгиевски спроведе масовно прислушување кое тогаш се сметаше за најголемата таква афера во земјата. Последиците? Апсолутно никакви.
Уште поцинично е случајот со Сашо Мијалков, братучед на поранешниот премиер Никола Груевски, кој како раководител на УБК спроведе најголемата прислушувачко-рекетарска афера на Балканот. Наместо да понесе одговорност за својата улога во системското нарушување на правата на граѓаните и злоупотребата на државните ресурси, Мијалков денес ужива во плодовите на своите активности. Неговиот луксузен хотел на брегот на Охридското Езеро и престојувањето во Монте Карло се жива илустрација на тоа дека во Македонија криминалот се исплатува.
ВМРО-ДПМНЕ и шпионските афери
Интересно е што, како што покажува политичката историја, секогаш кога ВМРО-ДПМНЕ се враќа на власт, македонското јавно мнение се соочува со некоја нова шпионска афера. Оваа констатација не е случајна – таа укажува на длабоки структурни проблеми во начинот на кој партијата го разбира управувањето со државата и користењето на безбедносните служби.
Во првиот мандат на Груевски се појавија првите сигнали за масовното прислушување, но тие беа игнорирани од медиумите и јавноста. Во вториот мандат аферата се разви во полн интензитет. Сега, со враќањето на ВМРО-ДПМНЕ на власт, се поставува прашањето дали ќе се повтори истото сценарио.
Системски проблеми
Проблемот со одговорноста во Македонија не е само во недостатокот на политичка волја, туку и во структурните слабости на системот. Правосудството остана заробено во политичките игри, што го прави неспособно за независно функционирање. Судовите честопати делуваат како продолжена рака на извршната власт, наместо како независни арбитри.
Медиумските куќи, наместо да бидат чувари на јавниот интерес, се користат како инструменти за политички цели. Ова ја намалува можноста за вистинска јавна контрола и притисок врз институциите за спроведување на одговорност.
Граѓанското општество, иако постои и повремено се активира, не располага со доволно моќ за да наметне реални промени во системот. Протестите од 2015-2016 година покажаа дека граѓаните можат да се мобилизираат, но долгорочните ефекти од таа мобилизација се прашливи.
Економски аспекти на неказнивоста
Неказнивоста во Македонија не е само правен и политички проблем, туку има и сериозни економски димензии. Системот каде што политичката моќ се користи за лична корист, а ризикот од санкции е минимален, создава деформирана економија.
Ваквиот систем ја нарушува конкуренцијата, создава неправедни предности за политички поврзаните субјекти и ги обесхрабрува честните деловни практики. Резултатот е застој во економскиот развој и зголемување на неравенството.
Предизвикот пред новата власт
Изјавата на премиерот Мицкоски се соочува со сериозен проблем на кредибилност. Граѓаните веќе слушнаа слични ветувања од претходните власти, но резултатите се очигледни – континуиран циклус на злоупотреби без вистински последици.
За да биде веродостојна, новата власт мора да покаже конкретни чекори кои ќе се разликуваат од претходните обиди. Ова вклучува длабоки реформи во правосудството, вистинско зајакнување на антикорупциските институции и создавање транспарентни механизми за контрола.
Меѓународната димензија
Проблемот со одговорноста во Македонија има и меѓународни импликации. ЕУ и НАТО повеќепати изразија загриженост поради недостатокот на владеење на правото во земјата. Овие меѓународни притисоци можат да бидат важен фактор за спроведување на вистински реформи.
Сепак, историјата покажува дека македонските власти често ветуваат реформи на меѓународните партнери, но не ги спроведуваат во пракса. Ова создава циклус на лажни надежи и разочарување.
—————————————————————————————————————————————————————————————————
Македонското општество се наоѓа на критичен момент. Ветувањата за одговорност се слушаа бесконечно пати претходно, но резултатите се очигледни – континуиран циклус на злоупотреби без последици. Фактот дека секогаш кога ВМРО-ДПМНЕ доаѓа на власт се појавуваат шпионски афери треба да биде дополнителен предупредувачки сигнал.
За да се прекине овој деструктивен циклус, потребни се не само политичка волја и убави зборови, туку и длабоки системски промени кои ќе ја направат одговорноста норма, а не исклучок. Граѓаните заслужуваат повеќе од празни ветувања – тие заслужуваат вистинска правда и транспарентност.
Без конкретни и мерливи чекори, изјавата на Мицкоски ризикува да остане уште еден во низата празни ветувања кои ја одржуваат илузијата за промена, а всушност ја зацврстуваат постојната состојба на неказнивост и злоупотреба на власта.
Сашо Денесовски
