Кон монополизација на локалната власт во Северна Македонија

Комплетна анализа на изјавите за предстојните локални избори

 Меѓу политичката реторика и стратешките цели

- Advertisement -

Изјавите на Христијан Мицкоски дека СДСМ може да нема ниту еден градоначалник на престојните локални избори, заедно со изјавата на Александар Николоски дека СДСМ можеби ќе освои до три, а можеби ниту една општина, претставуваат значаен политички момент во современиот македонски контекст. Овие предвидувања, без разлика дали се реализираат во целост, сигнализираат фундаментални промени во македонскиот политички пејзаж и отвораат важни прашања за иднината на демократијата во земјата.

Контекст и актуелна ситуација

Изјавите на двајцата лидери од ВМРО-ДПМНЕ се очигледно дел од предизборната стратегија која цели да создаде впечаток за доминантна позиција. Овакви екстремни предвидувања служат повеќе за психолошко воздејствување отколку за реална прогноза, но тие отвораат сериозни прашања за политичкиот развој на земјата.

Историска перспектива

Од осамостојувањето на Македонија, ниту една партија не успеала да постигне целосна доминација на локално ниво. На локалните избори од 2021, ВМРО-ДПМНЕ победи во 22 општини, СДСМ во 9, а ДУИ во 3 општини. Дури и во периодите на најголема моќ, ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ традиционално имале свои “бастиони” – урбани центри за СДСМ и рурални области за ВМРО-ДПМНЕ. Прекршувањето на овој образец би претставувало историски момент и целосното елиминирање од локалната власт би било беспреседентно.

Анализа на можните бенефити

За владејачката партија

Политички бенефити:

• Целосна контрола над локалните ресурси и буџети во износ од неколку милијарди денари годишно
• Можност за имплементација на единствена национална стратегија без локална опозиција
• Јакнење на партиската организација во секоја општина преку контрола на вработувањата
• Подготовка на силна платформа за идните национални избори со мрежа од 80+ градоначалници

Административни бенефити:

• Поефикасна координација меѓу централната и локалната власт во реализацијата на проекти
• Побрза имплементација на национални проекти без политички пречки
• Унифицирани стандарди во јавните услуги низ целата земја
• Намалување на политичките блокади во реализацијата на реформи

Економски бенефити:

• Контрола над јавните набавки на локално ниво (проценети на над 500 милиони евра годишно)
• Влијание врз регионалниот економски развој преку урбанистички планови
• Можност за стратешко насочување на инвестициите кон приоритетни региони
• Централизирано планирање на инфраструктурни проекти

За граѓаните (краткорочно)

• Потенцијално поефикасно одлучување без политички блокади
• Намалување на политичките тензии на локално ниво
• Можност за побрза реализација на проекти поради единствено раководство

Анализа на негативните последици

Демократски ризици

Институционални:

• Уништување на системот на checks and balances на локално ниво
• Слабеење на локалната демократија преку отсуство на политичка алтернатива
• Намалување на политичкиот плурализам во сите 80+ општини
• Ризик од авторитарни тенденции поради концентрација на моќта

Партиски систем:

• Маргинализација на опозицијата и потенцијален колапс на СДСМ
• Намалување на политичката конкуренција и иновативност
• Ризик од создавање на “доминантна партиска држава” по модел на Сингапур или Русија
• Потенцијално раѓање на нови, радикални опозициски движења

Економски ризици

Корупција и непотизам:

- Advertisement -

• Зголемување на ризикот од корупција поради отсуство на локална контрола
• Партиско вработување во јавниот сектор (проценети 15.000-20.000 позиции)
• Злоупотреба на јавните набавки без конкурентен надзор
• Непотизам во доделувањето на урбанистички дозволи и концесии

Економска ефикасност:

• Намалување на конкуренцијата во јавниот сектор
• Потенцијално зголемување на трошоците за 10-15% поради отсуство на контрола
• Ризик од неефикасно користење на ЕУ фондовите на локално ниво
• Можно забавување на економскиот развој поради политизација

Социјални последици

Поларизација:

• Зголемување на политичката поларизација меѓу приврзаниците на различни партии
• Фрустрација кај 30-40% од гласачите кои традиционално гласаат за СДСМ
• Потенцијални социјални тензии во мултиетничките општини
• Губење на довербата во демократските процеси кај младите

Граѓанско општество:

- Advertisement -

• Слабеење на граѓанското општество поради намалена потреба за мобилизација
• Намалување на граѓанскиот активизам и волонтеризмот
• Потенцијално ограничување на локалните медиуми преку економски притисок
• Намалување на транспарентноста во локалното управување

Меѓународни импликации

ЕУ перспектива

• Загриженост за состојбата на демократијата може да влијае на процесот на евроинтеграција
• Можни последици врз Поглавјето 23 (Правосудство и основни права)
• Притисок за зачувување на демократските стандарди преку условување на фондовите
• Потенцијално забавување на процесот на придружување за 2-3 години

Регионални ефекти

• Влијание врз регионалната стабилност и односите со соседите
• Можни тензии со земји каде што СДСМ има добри односи
• Ефект врз балканската демократизација како негативен пример
• Потенцијално влијание врз односите во рамките на НАТО

Долгорочни сценарија (2025-2030)

Сценарио 1: Стабилизација и зрелост (35% веројатност)

Развој:

• ВМРО-ДПМНЕ успешно управува со локалните власти покажувајќи одговорност
• Постепено зајакнување на институциите преку подобри процедури
• Економски раст и развој благодарение на координирани политики
• Постепено враќање на политичката конкуренција по 4-6 години

Индикатори за успех:

• Зголемување на економскиот раст за 1-2% годишно
• Подобрување на јавните услуги
• Задржување на демократските процедури
• Постепено јакнење на новата опозиција

Сценарио 2: Авторитарен дрифт (45% веројатност)

Развој:

• Постепено слабеење на демократските институции
• Зголемување на корупцијата и злоупотребите за 20-30%
• Маргинализација на опозицијата и граѓанското општество
• Меѓународна проблеми и забавување на ЕУ интеграциите

Индикатори за опасност:

• Ограничување на медиумските слободи
• Политизација на јавната администрација
• Намалување на транспарентноста
• Маргинализација на  граѓанското општество

Сценарио 3: Политичка нестабилност (20% веројатност)

Развој:

• Зголемување на социјалните тензии поради фрустрација
• Протести и граѓански немири во големите градови
• Меѓународни интервенции за зачувување на демократијата
• Потенцијална политичка криза која може да доведе до предвремени избори

Катализатори:

• Економска криза или корупциски скандали
• Меѓуетнички тензии
• Масовни протести на младите
• Меѓународен притисок

Стратешки препораки за ублажување на ризиците

За владејачката партија

Краткорочно (2025):

• Доброволно самоограничување на моќта преку задржување на демократските процедури
• Зачувување на просторот за опозиција во советите на општините
• Максимална транспарентност во управувањето со јавните ресурси
• Инклузивен пристап кон управувањето со вклучување на граѓанското општество

Среднорочно (2025-2027):

• Воведување на дополнителни механизми за контрола и транспарентност
• Децентрализација на одлучувањето внатре во партијата
• Професионализација на јавната администрация
• Зачувување на независноста на локалните медиуми

За опозицијата

Итно:

• Длабоки реформи и обновување на СДСМ со нови лица и идеи
• Фокус на локални прашања наместо на национална политика
• Јакнење на граѓанското општество како база за иден comeback
• Барање меѓународна поддршка за демократските процеси

Долгорочно:

• Изградба на нова програмска платформа базирана на граѓанските потреби
• Создавање на коалиции со други опозициски сили
• Инвестирање во младите кадри и локални лидери
• Развивање на алтернативни извори на финансирање

За меѓународната заедница

ЕУ:

• Појаснување на условите за натамошно напредување во интеграциите
• Мониторинг на демократските процеси преку специјални мисии
• Поддршка за граѓанското општество преку директно финансирање
• Условување на помошта со демократски критериуми

САД и НАТО:

• Дипломатски притисок за зачувување на плурализмот
• Поддршка за медиумските слободи
• Мониторинг на човековите права
• Јакнење на институциите на владеењето на правото

Меѓу ефикасноста и демократијата

Потенцијалното целосно доминирање на ВМРО-ДПМНЕ на локално ниво претставува двосечен меч кој ги отвора фундаменталните прашања за балансот меѓу ефикасноста и демократијата во современите општества. Иако може да донесе одредена административна ефикасност и стабилност на краток рок, долгорочните ризици за демократскиот развој на земјата се значителни и не смеат да се потценуваат.

Историјата покажува дека концентрацијата на моќта во рацете на една партија, без разлика колку популарна или способна да биде таа, ретко донесува позитивни резултати за општеството на долг рок. Демократијата не е само систем на избори, туку и систем на контрола и рамнотежа кој обезбедува одржлив развој и заштита на правата на сите граѓани.

Клучно е владејачката партија да покаже зрелост и одговорност во управувањето со оваа потенцијална моќ, зачувувајќи го демократскиот карактер на општеството. Ова подразбира доброволно самоограничување, транспарентност и инклузивност во процесите на одлучување. Истовремено, опозицијата мора да се реформира и да понуди кредибилна алтернатива која ќе одговара на потребите на граѓаните, додека меѓународната заедница треба да остане будна и да обезбеди поддршка за зачувувањето на демократските вредности.

Иднината на македонската демократија ќе зависи од тоа дали сите актери ќе успеат да го најдат правилниот баланс меѓу потребата за ефикасно управување и зачувувањето на основните демократски принципи. Само преку таков пристап Северна Македонија може да остане на патот кон европската интеграција и да обезбеди просперитет за сите свои граѓани.

Независно од изборните резултати, сите политички актери треба да се обврзат на зачувување на демократските стандарди и да работат на изградба на консензус околу клучните реформи. Само преку таков пристап земјата може да избегне ги ризиците од авторитарен дрифт и да продолжи по патот на демократски и економски развој.

Сашо Денесовски