Имаше многу крлежи оваа пролет, потврди биологот д-р Томи Трилар, со повеќе од 100 од нив собрани за еден час во љубљанскиот Тиволи. Сепак, Трилар додаде дека нивната активност се намалува во лето. „Крлежите не ја сакаат топлината, бидејќи ги суши“, рече тој. А како се размножуваат овие мали суштества? Женката може да положи до 3.000 јајца.
Кога крлежите ќе се разбудат зависи од температурите, рече биологот д-р Томи Трилар од Словенечкиот музеј за природна историја. „Кога земјата ќе достигне шест степени, тие излегуваат од земјата и почнуваат да бараат домаќини на вегетацијата“, рече тој, потсетувајќи дека температурите веќе се искачиле далеку над 20 степени во јануари оваа година. „На топлите падини, тие веќе беа надвор во јануари“, додаде тој.
Значи, ако почнале да се искачуваат наоколу на почетокот на годината, дали тоа значи дека можеле да се размножуваат помасовно? „Не, размножувањето на крлежите не се случува толку брзо. Колку крлежи одат во земјата за да хибернираат, толку излегуваат напролет. Тие мора да се размножуваат претходната година“, рече тој, додавајќи дека колку од нив ќе ја преживеат зимата зависи и од тоа колку снег имало и колку биле ниски температурите.
„Пронајдовме 16 видови крлежи во Словенија, а кога зборуваме за крлежи, мислиме на рицинусовиот крлеж (Ixodes ricinus), видот со кој луѓето најчесто доаѓаат во контакт“, рече биологот.
Како се размножуваат крлежите?
Трилар рече дека сите крлежи имаат три домаќини. „Крлежите се развиваат во четири фази – јајце, кое е неактивна фаза, ларва, нимфа и возрасна единка, машка или женска. Сите фази од развојот на крлежите се хранат со крв и не можат да се развијат во следната фаза без крвен оброк.“
Тој рече дека на повеќето шумски крлежи им требаат и до две години за да се развијат во возрасни единки, а некои единки можат да живеат неколку години. Крлежите се хранат со ‘рбетниот домаќин во текот на секоја фаза од развојот: ларвите се хранат во просек од три до четири дена, нимфите се хранат од пет до шест дена, а возрасните крлежи се прицврстени до шест или седум дена.
Циклусот на развој на шумски крлеж
„Кога се хранат, тие паѓаат, се кријат во лисја или влажна почва, каде што ја варат крвта што ја цицаат и се трансформираат во повисока развојна форма. Циклусот на развој обично трае од две до три години, но може да трае и од пет до шест години ако немале среќа да најдат домаќини“, рече тој.
„Напролет во Тиволи, повеќе од 100 крлежи беа собрани за еден час“
Трилар рече дека навистина имало многу крлежи оваа пролет. За истражувачки цели, крлежите се собираат со помош на таканаречениот метод со знаме. „Земаме лист или платно што има малку погруба површина за да може крлежот да се залепи за него, го прицврстуваме на стап и го влечеме низ вегетацијата“.
Крлежите го детектираат својот домаќин преку движење, екскреција на CO2 и мириси на кожата. „Ние симулираме движење со лист. Крлеж што чека во вегетацијата се држи до листот затоа што мисли дека дошол во контакт со домаќин“, објасни тој.
Собирање крлежи со лист
Крлежите обично се собираат еден час на една локација, бидејќи тоа овозможува споредување на различни локации. „Ова е класичен метод за одредување на изобилството на крлежи“.
Оваа пролет, во првата недела од април, повеќе од 100 крлежи беа собрани за еден час во паркот Тиволи во Љубљана. Друга област со многу крлежи, а истражувачите ги собираат со децении, се шумите околу Косешки Бајер. „Имаше уште повеќе од нив таму оваа година отколку во Тиволи, околу 150“, рече тој.
Тие се најактивни во пролет и есен, премногу е жешко во лето
Напролет, кога земјата почнува да се затоплува, популацијата полека се зголемува. „Околу средината на мај“, рече Трилар. Сепак, кога ќе наиде топлината, популацијата на крлежи полека се намалува, а до летото има многу малку крлежи. „Освен во некои постудени, повлажни подрачја“, забележа тој.
„Крлежите не ја сакаат топлината затоа што кога чекаат домаќин на вегетацијата, се сушат. Затоа мора да се вратат во почвата за да се навлажнат и да се рехидрираат, а потоа повторно бараат домаќин“, објасни тој.
Следниот врв на популацијата е потоа на есен, септември и октомври, сè додека, како што рече Трилар, „не удри студениот бран“. Тој истакна дека есенскиот врв е значително помал од пролетниот врв.
Развојни фази на дрвениот крлеж
„Каде што има домаќини, има и крлежи“
„Големината на популацијата на крлежи е под влијание на големината на популацијата на срни и црвени елени, кои се главни домаќини за возрасниот дрвен крлеж. Крлежите лесно доаѓаат во поурбани средини, како што е паркот Тиволи во Љубљана. Каде што има домаќини, има и крлежи“, рече Трилар.
„Нанесете репелент на облеката, а не на кожата“
Репелентите што се продаваат на нашиот пазар се добри, рече испитаникот. „Репелентите на пазарот содржат од 10 до 35 проценти DEET, а колку е поголема концентрацијата на оваа активна супстанца, толку се поефикасни. Таму „… а исто така и репеленти од природно потекло што содржат екстракт од болви – растение од родот Chrysanthemum. Според моето искуство, електронските репеленти не се ефикасни, бидејќи ако се постават помеѓу крлежи и болви, тие не ја менуваат насоката на движење, а камоли да ги натераат да бегаат од нив“, рече тој.
Тој предупреди дека овие активни супстанции продираат во кожата и се акумулираат во црниот дроб, па затоа не се препорачува нивна пречеста употреба. „Можеме да ги нанесуваме главно на облека, а не на кожа“, советуваше тој.
Во Словенија имаме 13 видови крлежи, но најчест е шумскиот крлеж, рече биологот.
„Ако знаете дека одите некаде каде што ќе има многу крлежи, носете облека во светла боја, по можност со долги ракави. „Ако ќе шетате низ повисока вегетација, ставете ги панталоните во чорапите“, предложи тој.
Исто така, советуваше да ја ставаме облеката во машината за перење кога ќе се вратиме дома. Педијатарот Власта Кунавер, исто така, предупреди дека не треба да ја чуваме облеката што ја носевме во природа за следниот ден.
„Потоа се тушираме и проверуваме. Ако најдеме крлеж, го вадиме од кожата“, додаде биологот.
