Островот Голем Град, познат и како Змиски остров, претставува единствениот остров на територијата на Република Северна Македонија и се наоѓа во западниот дел на Големото Преспанско Езеро. Со димензии од 750 метри должина и 450 метри ширина, овој остров претставува исклучителна природна реткост и строг природен резерват што е дел од Националниот парк Галичица.
Географски и геолошки карактеристики
Преспанското Езеро е највисокото тектонско езеро на Балканскиот Полуостров, лоцирано на надморска висина од 853 метри. Преспанското Езеро се наоѓа на тромеѓето на Северна Македонија, Албанија и Грција. Тоа е систем од две езера разделени со поврзувачки дел: Големото Преспанско Езеро, поделено меѓу трите земји, и Малото Преспанско Езеро, главно во рамките на Грција. Езерото е од тектонско потекло од плиоценската ера, исполнувајќи го најдлабокиот дел од долината со истото име.
Големото Преспанско Езеро има вкупна површина од 259 км², од кои 65% се наоѓаат во Македонија, 17% во Грција и 18% во Албанија.
Ендемичното дрво Фоа (Juniperus excelsa)
Научна класификација и карактеристики
Фоата, научно позната како Juniperus excelsa или грчки смреч, претставува клучниот ендемичен вид на островот Голем Град. На островот Голем Град се среќава фојската шума (Juniperus Foeditissima) како ендемично растение. Всушност, се работи за Juniperus excelsa, што понекогаш се нарекува и Juniperus foetidissima во старата литература.
Juniperus excelsa е голем грм или дрво што достигнува 6 до 20 м висина (ретко 25 м). Има стебло до 2 м во дијаметар, и широко коничеста до заоблена или неправилна крошна. Фоа (вид бор) расте на островот, а нејзините полусуви стебла се постари од илјада години. Во минатото, од ова дрво се правеле традиционални чамци.
Глобална дистрибуција
Juniperus excelsa, обично наречена грчки смреч, е смреч што се наоѓа низ источниот Медитеран, од североисточна Грција и јужна Бугарија преку Турција до Сирија и Либан, Јордан, Кавкаските планини, и јужната обала на Крим.
Македонија е северозападната граница на нејзината дистрибуција. Таму таа се јавува и во речиси чисти состојби околу реката Вардар, Пчиња, Анска Река, Демир-Капија, Црна Река и Преспанското Езеро, помеѓу 100 и 800 м надморска висина, на варовникови и силикатни матични карпи.
Подвидот J. excelsa subsp. polycarpos, познат како персиски смреч, се наоѓа во планините Алборз и други планини во Иран источно до северозападен Пакистан, и изолирана популација во планините Јебал Ахдар во Оман.
Флора на островот и регионот
Растителен диверзитет
Езерото Преспа е толку важно затоа што е дом на речиси една третина од вкупните растителни видови во Грција и околу половина од вкупниот број на водоземци, влечуги, цицачи и птици. Регионот Преспа е дом на повеќе од 1.500 видови растенија, 40 видови цицачи, 260 видови миграторни и не-миграторни птици, 32 влечуги и водоземци, и 17 видови риби вклучувајќи и голем број видови што се наоѓаат само тука.
Присуството на езера, мочуришта и многу високи планини, во комбинација со разновидната геологија на областа и силно медитеранско климатско влијание, го направиле Преспа исклучително богато во растителен диверзитет. Повеќе од 1.800 растителни видови се забележани само во грчкиот дел од Преспа, заедно со 45 типови живеалишта.
Ендемични видови
Постојат повеќе од 1500 растителни видови што живеат во околината, од кои 146 се ендемични за Охридското Езеро, а 39 се ендемични за Преспанските езера. Грчкиот смреч (Juniperus excelsa) претставува еден од најзначајните ендемични видови на регионот.
Фауна на островот Голем Град
Орнитолошко богатство
Островот Голем Град е особено познат по својата богата орнитофауна. Единствената позната колонија за размножување на Големиот корморан Phalacrocorax carbo во Македонија се наоѓа на островот Голем Град, на Езерото Преспа.
Вкупно, имаше 1487 гнезда сместени на 500 дрвја. Проценето е дека 1237 гнезда биле активни, а 250 не биле користени во 2016 година. Просечниот број активни гнезда по дрво беше 2,47 (во опсег 1-10). Корморанците главно гнездеа на дрвјата Грчки смреч Juniperus excelsa (1461 гнезда), кои се доминантен дрвен вид на Островот.
Пеликаните имаат шестмесечен престој на островот, а најбројни се корморанците, за кои островот е идеално место за размножување.
Херпетофауна
Островот е познат и како Змиски остров, затоа што изобилува со водни змии Natrix natrix, но и со отровната змија поскок, која може да се најде во горниот дел на островот.
Цицачи и други животни
40 видови цицачи и 32 видови влечуги и водоземци исто така ја населуваат регионот. Големи популации на кафени мечки, волци, диви кози и диви свињи живеат во околните планини.
Аквaтичен живот во Преспанското Езеро
Ендемични риби
Рибјата фауна е еден од најважните аспекти на биодиверзитетот на Преспа, бидејќи 23 видови риби се забележани во езерата, 9 од кои се ендемични за Преспа или ЈЗ Балкан, што значи дека живеат само тука и никаде другаде во светот.
Иако само 11 домородни видови риби ги населуваат езерото, девет од нив се ендемични, вклучувајќи ги Alburnoides prespensis, Alburnus belvica, Barbus prespensis, Chondrostoma prespense, Cobitis meridionalis, Pelasgus prespensis, Rutilus prespensis, Salmo peristericus, и Squalius prespensis.
Ендемичната преспанска пастрмка е еден од најстарите видови пастрмки во Медитеранот. Таа живее само во реката Агиос Германос и три други реки во Северна Македонија, и е класифицирана како “Загрозена” во IUCN Црвената листа на медитерански ендемични слатководни риби.
Конзервациски предизвици
Влијание на корморанските колонии
Во 2006 година, Јавната установа Национален парк Галичица, во соработка со Македонското еколошко друштво, организираше работилница за решавање на итен управувачки проблем – влијанијата на најголемата колонија за гнездење на големиот корморан (Phalacrocorax carbo) во земјата, врз старата состојба на грчките шуми од смреч на островот Голем Град во Големото Преспанско Езеро.
Пред неколку децении, растечката колонија за гнездење на островот Видринец, во Малото Преспанско Езеро, Грција, постепено предизвика целосно измирање на сите грчки дрвја смреч (Juniperus excelsa) на тој мал остров.
Заштитни мерки
Со изобилство на ретка фауна и флора, областа беше прогласена за Транснационален парк во 2000 година. Во 1999 година, Друштвото за заштита на Преспа ја доби Рамсарската награда за заштита на мочуришта за своите конзерваторски напори.
Историско значење
Археолошки наоди
Археолошки испитувања се вршат секоја година на Голем Град, и има археолошки наоѓалишта од раното христијанско време и базилика од словенскиот период.
Археолошки ископувања на островот Голем Град започнаа во 1967 година и сé уште се одвиваат. Областа околу Голем Град содржи многу руини од неолитското, римското, хеленското, византиското и отоманското време. Има повеќе од 130 археолошки локалитети околу езерото.
——————————————————————————————————————————–
Островот Голем Град на Преспанското Езеро претставува исклучителна природна драгоценост од глобално значење. Ендемичното дрво фоа (Juniperus excelsa), со неговите илјадагодишни примероци, претставува живо сведоштво за еволуцијата и климатските промени во регионот. Богатиот биодиверзитет на островот, вклучувајќи ги ендемичните видови риби, разновидната орнитофауна и уникатната херпетофауна, го прави овој локалитет еден од најважните конзерваторски приоритети во Европа.
Предизвиците за заштитата на овој фрагилен екосистем, особено конфликтот помеѓу корморанските колонии и зачувувањето на древните шуми од смреч, бараат континуирани научни истражувања и меѓународна соработка. Статусот на Голем Град како строг природен резерват и дел од транснационалниот парк Преспа е од витално значење за зачувувањето на оваа природна реткост за идните генерации.
Редакција – Охридскај
