Секоја втора жена во Србија доживува епизиотомија за време на породувањето – иако Светската здравствена организација препорачува таа да се изведува во не повеќе од десет проценти од случаите. За многумина, инцизијата остава подлабок лузна од самото породување.
Инцизијата боли повеќе од самото породување – вака жените многу често ја опишуваат епизиотомијата, хируршки засек во перинеумот што се прави за време на породувањето за да се прошири просторот за главата на бебето да излезе.
„Каде што моето тело се отвори за да донесе нов живот, направија засек што остави физичка и психолошка лузна до крајот на мојот живот“, вели Наташа (вистинско име познато на редакцијата) од Нови Сад за Дојче Веле.
Таа е една од речиси дваесет жени кои раскажале за ДВ за своите искуства со породувањето. Многумина, тврдат тие, биле подложени на сечење на најчувствителниот дел од нивното тело без објаснување, согласност – а некои и без анестезија.
„Токму кога помислив дека најлошото заврши, бебето беше живо и здраво, болката престана, а потоа ми ја зашија раната без ништо, во живо. Рекоа дека нема никој да ми даде анестезија. Тоа ме скрши повеќе од самото породување. Се чувствував како предмет, а не како личност“, вели Наташа.
Опоравувањето траеше со месеци
Бојана Побулиќ од Рума влезе во породувањето добро подготвена и информирана. Таа знаеше што е епизиотомија и веруваше дека лекарите ќе го направат она што е најдобро за неа и за бебето. Но, искуството по напуштањето на болницата ја разниша таа доверба.
„Имав проблем со таа рана од епизиотомија два и пол месеци, имав навистина силни болки и не можев да седнам еден месец. И сепак, кога станав, болката беше толку силна што плачев и морав да легнам“, вели Бојана за ДВ.
Девет години подоцна, таа сè уште се сеќава на тие денови – бидејќи засекот сè уште повремено боли до ден-денес. Во првите недели, се сеќава таа, едвај можеше да се грижи за себе, а камоли за своето бебе. Поддршката од нејзиниот сопруг беше нејзината единствена поддршка.
„Најлошото беше за мојата психа. Се чувствував како да сум во дупка. Не можев да уживам во првите месеци со бебето. Само плачев, имав темни мисли – затоа што кога нешто те боли постојано и не знаеш кога ќе престане, тешко е да останеш смирена“, вели таа. Дури кога болката се смири, вели таа, повторно почна да се чувствува како човечко суштество.
Стапка на епизиотомија до осум пати повисока од препораките на СЗО
Според Институтот за јавно здравје, секоја втора жена во Србија се подложува на епизиотомија за време на вагинално породување – иако Светската здравствена организација препорача уште во 1996 година оваа постапка да се користи кај не повеќе од десет проценти од вагиналните породувања.
DW собра податоци од сите породилишта во Србија во последните три години. Тие покажуваат дека во некои породилишта, како што се оние во Аранѓеловац и Зајечар, стапката на епизиотомија надминува 70 проценти. На пример, во Књажевац, во 2022 година тој процент изнесувал дури 85 проценти – осум пати повисок од горната граница пропишана од СЗО.
„Кога почнав да работам пред 25 години, епизиотомијата беше стандард, особено за мајките што родени за прв пат“, се сеќава акушерката Марија Живиќ.
„Перинеумот може да биде еластичен и може да се процени дека може да помине без епизиотомија, но тоа беше едноставно правило, и ако направев нешто и се обидев да не направам епизиотомија, тоа ќе беше личен проблем за мене на работа“, вели таа за ДВ.
Епизиотомијата рутински се вршела кај мајките што родени за прв пат бидејќи се верувало дека е од корист и за мајката и за детето, објаснува професор д-р Оливера Контиќ Вучиниќ, претседател на Одделот за гинекологија и акушерство на Српското медицинско друштво и долгогодишен лекар на породилното одделение на Клиничкиот центар на Србија.
Стручната заедница била убедена дека тоа ќе го забрза породувањето и ќе спречи спонтани руптури. Исто така, се веруваше дека инцизијата ги штити карличните мускули и го намалува ризикот од подоцнежни проблеми со задржување на урина.
„Ако пресечете нешто, го имате под контрола. Тогаш нема да има неконтролирано оштетување на аналниот сфинктер, последниот дел од дебелото црево што е исто така таму и за кој, мислевме, може да биде многу потежок ако се оштети спонтано“, објаснува Контиќ Вучиниќ.
Рутина што не треба да се
Сепак, проблемите започнуваат таму каде што епизиотомијата сè уште се изведува рутински. Упатствата на СЗО наведуваат дека нема оправдување за ова и дека постапката мора да се одлучува од случај до случај.
„Кај нас, тоа сè уште се прави доста неселективно, апсолутно морам да го признаам тоа“, вели д-р Контиќ Вучиниќ. Сепак, таа верува дека препораките што пропишуваат проценти не се идеални.
„Не можете да примените еден единствен модел на сè. Тоа потоа го поништува индивидуалниот пристап и автономијата на пациентот, но од друга страна, автономијата на лекарот. Ние сме образовани, обучени, обучени да правиме нешто што е во најдобар интерес на пациентот“, додава таа.
Психологот Билјана Станковиќ, која со години истражува акушерски практики, предупредува дека постапките на лекарите понекогаш немаат медицинска основа во медицината, туку се производ на
азе од родовите стереотипи.
Во својата работа, таа снимила сведоштва за таканаречениот „јазол на сопругот“ – дополнителен шев кој наводно „ја враќа вагината во старата големина“ со цел да се зголеми сексуалното задоволство на партнерката по породувањето.
„Последниот пат кога слушнав за тоа беше од испитаничка во Белград која ми раскажа како докторка за време на нејзиното породување во Народниот фронт во 2022 година коментирала: Еве машна за сопругот“, вели Станковиќ за ДВ.
Таа вели дека истото го потврдил и постар гинеколог, кој верува дека перинеумот треба да се исече и зашие – бидејќи во спротивно, „никогаш не се враќа во старата големина“.
Трпението што недостасува
Проблемот со високата стапка на епизиотомија во Србија, повеќе отколку од погрешни намери, произлегува од нешто поедноставно – недостаток на трпение, вели Марија Живиќ.
„Имаме многу породувања тука, но немаме доволно персонал. Според книгите, кога ќе започне породувањето, може да потрае и до два часа за да излезе бебето. Во пракса, тие не чекаат. Започнуваат веднаш, иако жената сè уште нема притисок врз перинеумот – што значи дека ткивото не е подготвено, сè уште не е време. Но, го прескокнуваат“, објаснува Живиќ.
Порано вработена во државна болница за породување, таа сега работи во приватна установа и спроведува обуки каде што им објаснува на бремените жени како да го подготват перинеумот за породување со масажи.
Таа вели дека болницата каде што сега работи користи гелови и масла за омекнување на ткивото, но применува и пристапи што сè уште не се стандардни во државните болница за породување.
„Движењето е исклучително важно за време на породувањето, а во нашите [државни] породилишта, жените најчесто лежат. Кога одите, гравитацијата работи за вас. Жената се чувствува подобро, не е фиксирана. Воведовме и топка за пилатес. Кога жената седи на неа и се движи полека, бебето се спушта природно и се прилагодува на породилниот канал. Додека да започнат породувањата, каналот е веќе променет и бебето поминува без потреба од инцизија“, вели Живиќ.
Хартијата издржува сè
Може ли сето ова да се имплементира во државните породилишта? На хартија – може. Серија стратешки документи и водичи за добра клиничка пракса го препознаваат проблемот со прекумерните интервенции за време на породувањето и препорачуваат пристап во согласност со упатствата на СЗО.
Д-р Оливера Контиќ Вучиниќ вели дека во моментов се подготвува уште еден водич за физиолошко породување, кој јасно нагласува дека епизиотомијата не треба да биде рутинска, туку треба да се изведува исклучиво врз основа на индивидуална проценка на лекарот и со согласност на жената.
Но, дали водичите се доволни? Психологот Билјана Станковиќ верува дека не се – бидејќи постојните препораки се исто така мртва буква.
„Сето ова го издаде Министерството за здравство, но нема мониторинг за да се утврди дали некоја од овие препораки се спроведува“, вели Станковиќ.
За вистинска промена, вели таа, потребна е волјата на здравствените работници да се спротивстават на лошите практики. Тие, од друга страна, предупредуваат за условите во кои работат – премногу породувања, премалку персонал и лоши услови.
Акушката Марија Живиќ се сеќава како ѝ понудила топка за пилатес на колешка од државна породилна болница – и била пречекана со потсмев. „Ми рече: „Дали си луда, ќе ми ја фрлат топката и од мене““, се сеќава Живиќ. „Но, топката не е проблемот, секоја жена можеше да оди, да дише, да се истушира, но тоа одзема време. А во државна породилна болница, немаме време ниту начин.“
Докторот Контиќ Вучиниќ сепак верува дека новиот водич ќе донесе промени, бидејќи ќе биде придружен и со обука.
„Овие сведоштва што доаѓаа од пациенти, од бремени жени, иако бевме во шок на самиот почеток – она што ни се случува – имаа свои корисни и добри ефекти врз нас како професија. И ние се менуваме, а некои луѓе кои се држат до традиционалните, стари, утврдени догми во акушерството си заминуваат, а доаѓа еден млад свет на кој ние постарите треба да нè научиме како и што да правиме“, додава докторката.
На крајот, не е важно само мајката и бебето да го напуштат породилното одделение живи и здрави, туку и жената да се чувствува добро по породувањето, потсетува психологот Станковиќ. Таа сè уште се сеќава на изјавата на еден од учесничките во нејзиното истражување:
„Дојдов со девет отворени прсти, отидов, затропав и реков: „Извинете, породувам, дали можам да добијам помош?“ Кога завршија со мене, се влечев по ѕидовите, не можев да станам. Жените таму изгледаат како зомби“, ги пренесува Станковиќ зборовите на жената.
И таа повторува: „Породувањето трае 24 часа, но потоа имаме бебе за цел живот, и ни треба мајка која може да одговори на потребите на бебето што е можно поскоро по раѓањето.“
Бојана Побулиќ добро ја знае разликата. Нејзиното второ раѓање помина без епизиотомија, иако бебето беше поголемо од првиот пат. „Тоа закрепнување беше песна“, вели таа. „Да можев да го вратам времето, би ги замолила да не ме сечат.“
