Преспанското Езеро во Криза: Предупредување за Еколошка Катастрофа ,владата на Мицковски пред сериозен тест

Тивко Исчезнување на Балканскиот Бисер

- Advertisement -

Преспанското Езеро, еден од најстарите и најдлабоките природни резервоари на Балканот, се соочува со најсериозната закана во својата мултимилениумска историја. Водното ниво драстично опаѓа, а еколошкиот систем е на работ на колапс.

Алармантни Податоци

Во последните децении, езерото изгубило повеќе од 7 метри од својата длабочина (илијадници метри кубни вода). Научниците предупредуваат дека доколку овој тренд продолжи, Преспанското Езеро може да стане “мртво езеро” во рок од две децении. Водната површина се смалува, плажите се прошируваат, а рибите масовно умираат.

Криза на Водните Извори

Ситуацијата е уште поалармантна кога се анализира хидролошкиот биланс на езерото. Од една страна, Преспанското Езеро традиционално добиваше вода од Изворот во село Крушје преку Голема Река и од неколку други сливни помали реки. Меѓутоа, реалноста денес е сурова – овие реки години наназад имаат низок водостој, а во летните периоди воопшто немаат вода.

Што се случи со реките:

Голема Река, некогаш моќен притокар, денес е сенка на својата поранешна слава. Локалните жители сведочат дека пред 30-40 години реката била полна со вода низ целата година. Денес, во јули и август, коритото е целосно суво. Причините се повеќекратни: прекумерно црпење на подземните води за наводнување, сечење на шумите во сливното подрачје што ја намалува инфилтрацијата, и климатските промени што ги менуваат врнежните режими.

Изворот во Крушје, кој векови ја хранел Преспа, сега дава само малечок дел од својот некогашен капацитет. Помалите притоки – некогаш десетици планински потоци – исто така пресушиле или течат само неколку недели годишно после снежното топење.

ИТЕН ПОВИК: ТРИНАЦИОНАЛНА КРИЗА БАРА ТРИНАЦИОНАЛНО РЕШЕНИЕ

Преспа не Познава Граници

Критичен факт: Преспанското Езеро не припаѓа на една земја – тоа е споделен природен ресурс меѓу три балкански држави:

• Северна Македонија – поседува најголем дел од езерото
• Албанија – контролира значаен западен дел
• Грција – има дел од езерското подрачје

Еколошката катастрофа што се одвива не прави разлика меѓу границите. Исчезнувањето на езерото ќе ги погоди подеднакво сите три држави. Затоа, секое решение мора неодложно и итно да биде координирано и заедничко спроведено од Северна Македонија, Албанија и Грција.

Зошто Веднаш и Заедно?

1. Споделено загадување: Пестицидите и ѓубривата од македонските, албанските и грчките земјоделски површини подеднакво го загадуваат езерото. Доколку само една држава преземе мерки, а другите две продолжат со интензивното земјоделство, езерото ќе продолжи да умира.

- Advertisement -

2. Споделени водни ресурси: Потенцијалните извори за вештачки дотур (планините Пелистер, Галичица, грчките и албанските планински масиви) се распоредени на територија на сите три држави. Најефикасното решение бара користење на извори од сите страни.

3. Споделена одговорност: Ниту една земја самостојно нема ниту финансиски ниту технички капацитет да го спаси езерото. Само заеднички напор може да донесе решение.

4. Времето не чека: Секоја изгубена година го забрзува колапсот. Додека дипломатите преговараат и дали воопшто преговараат, езерото умира. Потребен е ХИТЕН СОСТАНОК НА НАЈВИСОКО НИВО меѓу трите премиери со еден јасен мандат: спас на Преспанското Езеро.

- Advertisement -

ИТЕН ПЛАН ЗА ТРИНАЦИОНАЛНА АКЦИЈА

ФАЗА 0: ИТНА СОСТАНОК (следните 60 дена)

Тринационален самит за Преспа:

• Средба на премиерите на Северна Македонија, Албанија и Грција
• Локација: На брегот на Преспанското Езеро – симболично и практично
• Цел: Потпишување на “Преспански Пакт за Спасување”
• Агенда:
  • Прогласување на кризната состојба
  • Формирање на Тринационална комисија за спасување на Преспа
  • Обврзувачки договор за заеднички акции
  • Распределба на финансиски обврски (може 50% Македонија, 25% Албанија, 25% Грција, или според површина на поседуваното езеро)

Активација на меѓународна поддршка:

• Апел до Европската Унија за хитна финансиска помош
• Апликација за статус на “УНЕСКО-во критично заштитено подрачје”
• Барање техничка помош од светски експерти
• Вклучување на Светска Банка и Европска Инвестициска Банка

ФАЗА 1: ИТНИ МЕРКИ (првите 3 месеци)

Синхронизирана забрана на пестициди (сите три земји истовремено):

• Идентична листа на забранети супстанци
• Исти датуми на стапување во сила
• Координирани инспекции на границите
• Заедничка база на податоци за прекршители

Тринационален мораториум на црпење:

• Забрана на ново бушење на бунари во сливното подрачје на сите три територии
• Строга контрола на постоечките бунари
• Заедничка онлајн платформа за мониторинг на црпењето

Заеднички мониторинг систем:

• Инсталација на мрежа од сензори низ целото езеро (македонски, албански, грчки води)
• Централна база на податоци достапна за сите три држави во реално време
• Заеднички алармен систем

Хитни хидрогеолошки истражувања:

• Паралелни истражувања на:
  • Пелистер и Галичица (Македонија)
  • Мокра Планина (Албанија)
  • Вичо/Вичи (Грција)
• Споделување на сите наоди меѓу трите држави
• Заеднички тим од македонски, албански и грчки хидролози

ФАЗА 2: СРЕДНОРОЧНИ РЕШЕНИЈА (3-12 месеци)

Тринационален проект за вештачки дотур:

По моделот на Дојранското Езеро, но во повеќекратно поголем обем:

Македонска компонента:

• Бушотини на Пелистер (внимателно, со почитување на националниот парк)
• Бушотини на Галичица
• Канален систем кон езерото
• Проценет капацитет: 5-10 милиони м³ годишно

Албанска компонента:

• Бушотини на Мокра Планина
• Искористување на подземните води околу Пустец
• Канали кон албанскиот дел на езерото
• Проценет капацитет: 3-5 милиони м³ годишно

Грчка компонента:

• Бушотини на планините Вичо/Вичи
• Можно пренасочување на дел од водите од река Аос (ако е хидролошки изводливо)
• Канали кон грчкиот дел на езерото
• Проценет капацитет: 3-5 милиони м³ годишно

Заеден целен дотур: 11-20 милиони м³ годишно

Финансирање:

• Национални буџети: 40% (распределено помеѓу трите држави)
• ЕУ фондови: 40%
• Меѓународни финансиски институции: 20%
• Проценета инвестиција: 80-120 милиони евра

Тринационална програма за ревитализација на притоки:

• Голема Река (Македонија)
• Деволи (Албанија)
• Грчките притоки
• Заедничко пошумување на сливните подрачја
• Забрана на сеча на шуми во радиус од 20 км од езерото (сите три земји)
• Изградба на мали ретензиони базени координирано

Тринационални прочистителни станици:

• Секоја држава гради станици на своја територија
• Идентични стандарди за квалитет на пречистена вода
• Заеднички мониторинг на ефикасноста

Тринационална програма за органско земјоделство:

• Идентични субвенции во трите држави (за да се избегне нелојална конкуренција)
• Заеднички обуки за земјоделците
• Заедничка сертификација и маркетинг на “Преспански органски производи”
• Создавање на регионален органски бренд

ФАЗА 3: ДОЛГОРОЧНА ВИЗИЈА (1-5 години)

Тринационален парк “Преспа”:

• Обединување на македонскиот, албанскиот и грчкиот дел под единствена заштита
• Статус на УНЕСКО светско природно наследство
• Заеднички менаџмент и финансирање

Тринационален научен центар:

• Локација: На самиот брег, на тристраната граница (симболично)
• Тим од македонски, албански и грчки научници
• Континуиран мониторинг и истражувања
• Образовен центар за посетители

Тринационална стратегија за еко-туризам:

• Едношалтерски визи за посетителите на Преспа
• Заеднички туристички пакети
• Брендирање на регионот како “Балкански еколошки Бисер”
• Споделени приходи од туризам за реинвестирање во заштита

Тринационална климатска адаптација:

• Заеднички систем за предвидување на суши
• Координирана стратегија за наводнување
• Размена на најдобри практики

МЕХАНИЗМИ ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА

Тринационална комисија за Преспа:

• Постојан тим од по 5 претставници од секоја држава
• Седиште: Ротирачко меѓу трите земји
• Буџет: Обезбеден од трите држави и меѓународни донатори
• Овластување: Директно спроведување на проектите без бирократија

Тринационален фонд за Преспа:

• Специјална финансиска институција
• Транспарентно управување
• Независни надворешни ревизори
• Јавно достапни извештаи секој квартал

Казнени механизми:

• Доколку една држава не ги исполнува обврските, другите две можат да поведат постапка
• Меѓународен арбитер (европски суд или УНЕСКО)
• Финансиски пенали за неисполнување

ЗОШТО ОВА МОРА ДА УСПЕЕ?

1. Историски момент: Во време кога Балканот се здружува околу членството во ЕУ, спасувањето на Преспа може да биде моќен симбол на регионална соработка.

2. Прецедент за иднината: Доколку Македонија, Албанија и Грција можат да соработуваат за Преспа, можат да соработуваат и за други теми. Ова е тест на зрелоста и одговорноста.

3. Одговорност кон идните генерации: Децата што денес растат околу Преспа не смеат да порастат без езеро. Тие ќе нè судат доколку не дејствуваме.

4. Економска неопходност: Без Преспа, регионот економски пропаѓа. туризмот, рибарството, земјоделството – сè зависи од езерото.

ПЕСТИЦИДИТЕ: ТРИНАЦИОНАЛЕН ПРОБЛЕМ

Интензивното земјоделство во Преспанскиот регион на сите три територии остави длабоки траги:

Македонски пестициди:

• Органофосфатни соединенија од јаболковите насади околу Ресен
• Хербициди од житните култури

Албански пестициди:

• Интензивно загадување од областа Пустец
• Недоволна контрола на употребата

Грчки пестициди:

• Модерно земјоделство со висока употреба на хемикалии
• Испирање во грчкиот дел на езерото

Ефект: Езерото е еден организам – загадувањето од една страна го погодува целото езеро. Само синхронизирана забрана на трите територии ќе делува.

КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ: ЗАЕДНИЧКА СУДБИНА

Глобалното затоплување ги погодува сите три држави подеднакво. Сушите, жештините, ретките врнежи – ова е реалност за целиот регион. Само заедничка стратегија за адаптација може да помогне.

ИТЕН ПОВИК ЗА АКЦИЈА

До Владите на Северна Македонија, Албанија и Грција:

Времето е кратко. Преспанското Езеро не може да чека на бавни политички процеси. Потребен е:

• Хитен тристран самит во следните 60 дена
• Потпишување на обврзувачки договор до крајот на 2026 година
• Започнување на теренски работи во пролетта 2027 година
• Првите резултати (буферски зони, забрана на пестициди) до летото 2027 година
• Првите бушотини и канали до крајот на 2027 година

До Европската Унија:

Балканот не може да ја спаси Преспа без ваша помош. Потребни се:

• Хитни грантови во износ од 50 милиони евра
• Технички експерти и советници
• Брза процедура без бирократија

До Меѓународните Организации (УНЕСКО, Светска Банка, UNDP):

Преспанското Езеро е светско наследство. Негов колапс е глобална срамота. Дејствувајте сега.

До Граѓаните на Македонија, Албанија и Грција:

Преспа е наша заедничка гордост. Да не дозволиме политиката да ја уништи. Барајте од вашите влади итна акција. Организирајте се. Протестирајте. Притиснете.

 ПРЕСПА НЕ МОЖЕ ДА ЧЕКА

Искуството од Дојранското Езеро покажа дека спасот е можен. Но Преспа е поголемо, покомплексно, посподелено. Затоа решението мора да биде посилно, побрзо, позаедничко.

Северна Македонија, Албанија и Грција имаат историска можност и одговорност:

• Да покажат дека Балканот може да соработува
• Да спасат еден од најстарите екосистеми во Европа
• Да остават наследство на идните генерации

Времето за преговори заврши. Времето за дејствување е СЕГА. НЕОДЛОЖНО. ИТНО. ЗАЕДНО.

Преспанското Езеро нè гледа. Историјата нè гледа. Идните генерации нè гледаат.

“Границите ги цртаат луѓето. Природата не познава граници. Преспа е наша заедничка судбина – македонска, албанска, грчка. Ќе преживееме или ќе пропаднеме заедно.”

АПЕЛ ЗА ПОТПИС НА „ПРЕСПАНСКИ ПАКТ ЗА СПАСУВАЊЕ” Датум: Јануари 2026 Локација: Брег на Преспанското Езеро Потписници: Премиерите на Северна Македонија, Албанија и Грција (АКО ВООПШТО ИМААТ СЕНС ЗА ДРЖАВНОСТ)

Историјата чека. Преспа чека. Нашите деца чекаат.

Сашо ДЕНЕСОВСКИ