По воспоставувањето на кревко примирје во Газа, кое треба да доведе до потраен мир, имаше предупредувања дека услов за мир е да се утврди одговорност за извршените злосторства и дека мировниот план не смее да ги поткопа напорите за тоа.
„Израел мора да биде пресретнат со правда, санкции, одземање инвестиции, бојкот, сè додека не се заврши окупацијата, апартхејдот и геноцидот и додека не бидат одговорни за секое злосторство“, напиша Франческа Албанезе, специјален известувач на Обединетите нации за окупираните палестински територии, на социјалните мрежи пред неколку дена. Шпанскиот премиер Педро Санчез рече дека договорот за запирање на борбите во Газа не треба да значи дека постапките на Израел ќе бидат заборавени. Тој нагласи дека не треба да има неказнивост. Израелскиот политички аналитичар Ори Голдберг пред неколку дена изјави за „Демократија сега“: „Ова не е мировен договор. Не може да има мир по геноцид.“
Но, Израел се појавува како победник по ова примирје. Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху во понеделник зборуваше во Кнесетот за историски успех што ќе биде врежан во историјата на израелскиот народ. Американскиот претседател Доналд Трамп, кој – по две години интензивна воена помош за Израел – посредуваше во воспоставувањето прекин на огнот, го посети Израел во понеделник и го пофали Нетанјаху за „добро завршената работа“.
Затоа, дали е можно злосторствата за кои сè поголем број земји, организации и истакнати поединци го обвинуваат Израел да останат неказнети?
Неказнивоста како сигнал за другите лидери
„Неказнивоста за воените злосторства според меѓународното право би значела продолжување и проширување на неказнивоста за ваквите злосторства, би го намалила нивото на правна одговорност според меѓународното право и многу веројатно би претставувала и негативни сигнали за другите земји и лидери низ целиот свет во низа тековни и тлеечки меѓународни конфликти“, коментираше д-р Матјаж Нахтигал, експерт по меѓународно право и вонреден професор на Факултетот за менаџмент на Универзитетот во Приморска, за N1.
Матјаж Нахтигал
Матјаж Нахтигал: „Мировниот план не ослободува никого од одговорност за извршените злосторства“. фото: Јан Грегорц/Н1
Тој потсети дека јужноафриканскиот претседател Сирил Рамафоса неодамна нагласи дека Јужна Африка ќе продолжи со постапките против Израел пред Меѓународниот суд на правдата (МСП), кои се водат врз основа на Конвенцијата за спречување и казнување на злосторството геноцид.
Како што е познато, Јужна Африка поднесе тужба против Израел во декември 2023 година, во која, меѓу другото, обвини дека Израел дејствува со намера да ги уништи Палестинците во Газа како дел од поширока палестинска национална, расна и етничка група. Оттогаш, повеќе земји се приклучија на тужбата.
Во исто време, во тек е посебна постапка пред Меѓународниот кривичен суд (МКС). Вториот формално започна истрага за можни воени злосторства на палестинските територии во 2021 година. Во ноември 2024 година, исто така, издаде налози за апсење на врвни израелски функционери, вклучувајќи ги Нетанјаху и Хамас. Израел не ја признава надлежноста на ниту еден од горенаведените судови и има поддршка од клучните сојузници, првенствено од САД.
Моќта на институциите зависи од поддршката на земјите
„Фату Бенсуда, поранешната главна обвинителка на Меѓународниот кривичен суд, која ги прошири гонењата за воени злосторства од Африка во други региони и земји низ целиот свет и исто така беше предмет на санкции за нејзината работа, истакна дека меѓународните организации како што е Меѓународниот кривичен суд можат да бидат силни само колку што е поддршката од меѓународната заедница и земјите-членки“, рече Нахтигал.
Па зошто земјите кои во најголем дел дури и не воведоа ембарго за оружје врз Израел во последните две години, и покрај масовните убиства на цивили, би ги спроведувале одлуките на гореспоменатите меѓународни судови? Да потсетиме дека во четврток објавивме дека по воспоставувањето на прекинот на огнот, од Брисел доаѓаа навестувања дека Европската унија нема да воведе санкции против Израел, кои им беа презентирани на земјите-членки од претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, на почетокот на септември.
Урсула фон дер Лајен
Меѓународното право не е идеално – но е најдоброто што го имаме
Нахтигал објасни дека меѓународното право функционира бавно – побавно од случувањата низ целиот свет. Сепак, тој е убеден дека напорите за спроведување на почитувањето на меѓународното право не треба да се напуштат. „Меѓународниот кривичен суд за злосторства во поранешниот комонвелт продолжи да работи повеќе од две децении по завршувањето на војните. Обидите за рехабилитација на воени злосторства и воени злосторници продолжуваат до ден-денес. Меѓународното право не е совршен и идеален инструмент во меѓународните односи, особено кога дипломатските напори не успеваат, но меѓународната заедница не смее да се откаже од напорите за постигнување поефикасно и сеопфатно почитување.“
Тој рече дека важноста на меѓународните трибунали се зголемува поради честата употреба на ветото во Советот за безбедност на ООН. „Сепак, функционирањето на Меѓународниот суд на правдата и Меѓународниот кривичен суд е исто така.
Но, судовите не можат да ја заменат работата на Генералното собрание на ООН и, пред сè, улогата на Советот за безбедност на ООН, без разлика колку е тешка неговата улога. Потрагата по следниот генерален секретар на ООН би можела да покаже дали меѓународната заедница и нејзините клучни актери можат дури и да се движат подалеку од тековните и замрзнати конфликти низ целиот свет.“
Вториот петгодишен мандат на сегашниот генерален секретар Антонио Гутереш истекува на крајот од 2026 година.
Заборавив и на другите злосторства
Можноста кршењата на меѓународното право во Газа да останат неказнети беше дискутирана и во понеделник во емисијата Марсел на ТВ Словенија. Долгогодишниот дописник за надворешна политика Тоне Хочевар, кога беше прашан дали сега сите можеме да се однесуваме како геноцидот никогаш да не се случил, одговори: „Па, така се однесувавме и пред претходните геноциди.“ Како што е познато, бројни кршења на меѓународното право не се казнети во последните децении, вклучително и кршењата извршени во Дарфур, Сирија, Јемен и Украина. Дали ова некогаш ќе се случи, како што е споменато, зависи во значителна мера од политичката волја на (најмоќните) членови на меѓународната заедница.
„Способноста да се обезбеди одговорност „Влијанието на државите кон меѓународното право во меѓународната заедница ќе одреди дали меѓународната заедница ќе може да воспостави услови за мирен соживот или се лизгаме во ера каде што ќе преовладуваат употребата на сила, заканите и заплашувањето“, заклучи Матјаж Нахтигал во својот одговор за Н1. „80 години по основањето на Обединетите нации, меѓународната заедница е на важна пресвртница“.
