Српската одбранбена индустрија е најголема во Западен Балкан со извоз вреден околу 800 милиони долари во 2024 година, при што најголеми дестинации се Изрел, земјите од Блискиот Исток, Африка и Азија. Србија тајно извезува оружје до Украина преку посредници, додека официјално извезува во Иран со тенденција на намалување поради геополитички притисоци.
1. ИЗВОЗ НА ОРУЖЈЕ ОД СРБИЈА – ОПШТО
Вредност на извозот
Одбранбената индустрија на Србија е најголема во Западен Балкан. Извозот на оружје и воена опрема на Србија во 2021 година беше проценет на 1,23 милијарди долари (1,13 милијарди евра), а во 2024 година достигна околу 800 милиони долари според индустриските проценки.
Структура на индустријата
Се состои од околу 200 компании, и јавни и приватни, кои работат во многу различни области. Најголемите извозници како што се Крушик, Југоимпорт-СДПР, Слобода, Наменска и Застава се сите во државна сопственост.
Производни капацитети
Тие произведуваат широк спектар на оружје од голем и мал калибар муниција, минофрлачи и експлозиви, па се до оклопни возила и артилериски системи. Индустријата произведува сите видови оружје, освен високо-технолошко вооружување, како што се суперсонично воздухопловство, далекометни ракети и морнарички пловила.
2. ИЗВОЗ КОН ИЗРЕЛ
Рапиден раст по октомври 2023
Вредноста на српскиот извоз на оружје кон Изрел се искачи на 42,3 милиони евра (44 милиони долари) во 2024 година од 1,4 милиони евра во претходната година.
Клучни компании и периоди
Според царински податоци,Југоимпорт-СДПР извезе оружје и/или муниција во вредност од малку над 7,3 милиони евра кон Изрел во јули, што ја донесе вкупната вредност на српскиот извоз на оружје и муниција кон земјата во 2024 година на 23,1 милиони евра.
Тајност на договорите
Српската влада сè уште не коментираше за содржината на испораките и на 8 март српското Министерство за трговија одби барање за слобода на информации поднесено од BIRN со кое се бараше да се специфицира кога се издадени дозволите за извоз и каков вид оружје е доставен, прогласувајќи ги информациите за “строго доверливи”.
3. ИЗВОЗ КОН УКРАИНА (ИНДИРЕКТЕН)
Руски обвинувања
На 29 мај 2025 година, руската Служба за надворешна разузнавање [SVR] издаде поразителна тврдење: српските произведувачи на оружје тајно ги снабдуваат Украина со значителни количини оружје и муниција, заобиколувајќи го официјалниот став на Белград за неутралност во руско-украинскиот конфликт.
Метод на испорака
Според SVR, српските компании, вклучувајќи ги главните играчи како Југоимпорт СДПР, Крушик и Први Партизан, користат лажни сертификати за крајни корисници и посредници во НАТО земјите – како што се Чешка, Полска и Бугарија – како и некои африкански земји за да ги олеснат овие испораки.
Количини
Пријавените испораки вклучуваат стотици илјади артилериски гранати и преку еден милион куршуми муниција.
4. ИЗВОЗ КОН ИРАН
Историски контекст
Иако не беа пронајдени директни извештаи за скорешни продажби на оружје од Србија кон Иран, историски постои соработка.
Индиректни врски
Иран има долгогодишни програми за набавка на оружје преку различни канали, вклучувајќи ги Русија, Кина и Северна Кореја, но директните српски продажби кон Иран не се забележани во скорешните извештаи.
5. СОПСТВЕНИ ОДБРАНБЕНИ ПОТЕНЦИЈАЛИ НА СРБИЈА
Главни производи
Сега во производство во Србија за домашните и извозните пазари е LAZAR (8×8) кој покрај тоа што се користи како оклопен транспортер за персонал (APC) опремен со локално развиена далечински управувана оружејна станица (RWS) вооружена со 12,7мм митралез (MG), може да биде опремен и со турела за две лица вооружена со 30мм двојно-хранлив топ и 7,62мм коаксијален MG.
Артилериски системи
Максималниот дострел зависи од комбинацијата на проектил и полнеж, но при стрелање со локално произведен 155мм високоексплозивен проектил со проширен дострел со полна цевка со база блед (HE ER FB BB) се тврди максимален дострел до 44 км со вкупно 36 проектили и придружни полнежи.
Ракетни системи
Србија исто така развила нова верзија на 8×8 шасија наречена ALEKSANDAR MGS-25 155мм/52 кал СП артилериски систем кој се пласира со 23 или 25 литарска комора.
6. ВОЕН АРСЕНАЛ НА ИРАН
Балистички ракети
Канцеларијата на директорот на националната разузнавка на САД рече во 2024 година дека Иран поседува “најголем арсенал на балистички ракети” на Блискиот Исток и продолжува да “ја нагласува подобрувањето на точноста, леталноста и сигурноста на овие системи”.
Нуклеарен потенцијал
Иран моментно збогатува ураниум до 60%, што е значително над дозволените 3,67% според JCPOA и далеку над нивоата на збогатување потребни за цивилни цели. Ураниумот за оружје се збогатува до 90%.
Воени вежби и нови системи
Иранската армија и Исламската револуционерна гарда (IRGC) ги прикажуваат и тестираат нови дефанзивни и офанзивни оружја во големи воени вежби во изминатите три месеци.
Клучни ракетни системи
Khorramshahr-4, течно-гориво ракета со дострел од 2.000км (1.242 мили) и унапредена боева глава која наводно тежи до две тони (4.400 фунти). Jahad, течно-гориво ракета која може да оди до 1.000км (621 мили) со 650кг (1.400-фунтна) боева глава.
7. НАБАВКА НА ОРУЖЈЕ ОД ИРАН
Главни снабдувачи
Иран исто така соработуваше со Русија за изградбата на нова фабрика во рускиот регион Татарстан која наводно би можела да произведе најмалку 6.000 ирански дизајнирани Shahed дронови до 2025 година.
Соработка со Русија
Покрај беспилотните системи, од јануари 2024 година Техеран наводно му испрати на Москва околу 400 Fateh-110 балистички ракети, способни да погодат цели на растојание од 186-435 мили.
Историски снабдувачи
Кина сè уште обезбедува конвенционално оружје и материјали и технологија за иранската CBW програма, иако се обврза да ја запре помошта за иранските балистички ракети и цивилни нуклеарни програми. Русија, сепак, сè уште обезбедува конвенционално оружје и технологија за иранските ракетни и програми за оружје за масовно уништување.
Домашно производство
Во последните години, иранската влада тврди дека има самодоволност во основното воено оружје и одбранбени системи. Иран воспостави програма за развој на оружје за време на ирачко-иранската војна за да се спротивстави на ембаргото на оружје наложено од САД и неговите западни сојузници.
8. ЗАКЛУЧОЦИ И ИМПЛИКАЦИИ
Геополитички аспекти
Српската оружејна индустрија игра сè поважна улога во глобалната трговија со оружје, користејќи ја својата неутрална позиција за трговија со различни страни во конфликти.
Економски импакт
Одбранбената индустрија генерира преку 500 милиони евра годишно, значителен приход за Србија.
Предизвици и ризици
Тајната природа на многу од овие трансакции и обвинувањата за индиректни испораки до земји во конфликт создаваат дипломатски предизвици за Србија во нејзините односи со Русија и Западот.
Сашо Денесовски
