Иако случаите на беснило кај луѓето во Соединетите Американски Држави се ретки, болеста е сè уште смртоносна: Од септември 2024 година, шест лица починаа од беснило низ целата земја, потврди портпарол на американските Центри за контрола и превенција на болести (CDC) за CNN. Покрај тоа, CDC следи 14 потенцијални епидемии во 20 држави.
Што беше бесот? Како се пренесува и кои животни го шират? Кои се симптомите кај луѓето и дали постои вакцина? Како се третира изложеноста на беснило и што можат да направат луѓето за да го намалат ризикот од инфекција?
За да одговори на овие прашања, CNN разговараше со д-р Леана Вен, експерт за јавно здравје, лекар за итни случаи и вонреден професор на Универзитетот Џорџ Вашингтон, која претходно беше комесар за здравство на Балтимор.
Што е беснило и како се пренесува?
д-р Леана Вен: Беснилото е предизвикано од смртоносен вирус кој се пренесува главно преку плунката на заразените животни. Вирусот на беснило припаѓа на семејството Rhabdoviridae и родот Lyssavirus, кој вклучува 16 видови вируси. Сите тие можат да предизвикаат болест кај луѓето, но вирусот на беснило е најчестата причина.
Најчесто се пренесува преку каснување од животно, но гребнатини или контакт на плунка со мукозни мембрани (очи, уста, отворени рани) исто така може да предизвика инфекција. Вирусот првенствено го напаѓа централниот нервен систем, предизвикувајќи воспаление на мозокот и ‘рбетниот мозок. Инкубацијата трае од неколку недели до неколку месеци, а кога ќе се појават симптоми, болеста е скоро секогаш фатална.
Кои животни пренесуваат беснило на луѓето?
Вен: Кучињата се одговорни за поголемиот дел од смртните случаи од беснило кај луѓето во светот, а најчести жртви се децата. Во САД, каде што бесните кучиња се ретки благодарение на програмите за превенција, повеќето смртни случаи се предизвикани од контакт со заразени лилјаци. Вирусот може да се најде и кај други диви животни – ракуни, творови, којоти и лисици. Според ЦДЦ, околу 4.000 случаи на беснило кај животни се пријавуваат годишно, а 90% вклучуваат диви видови.
Кои се симптомите кај заразените луѓе?
За време на инкубацијата, симптомите обично отсуствуваат. По неколку недели или месеци, може да се појават симптоми слични на грип: треска, главоболка, болки во телото, а понекогаш и непријатно чувство на печење на местото на каснувањето.
Симптомите брзо напредуваат: конфузија, халуцинации, агресивно однесување може да се појават во рок од две недели. Класичен симптом е хидрофобијата (страв од вода) – лицето е жедно, но реагира на течност во паника. Исто така, може многу да се лигави и да изгледа вознемирено, со неконтролирани движења на рацете и нозете. Наскоро следи смрт.
Кој е изложен на поголем ризик?
Патниците во земји каде што кучињата се преносители на беснило претставуваат главен ризик, како и луѓето кои доаѓаат во контакт со животни преку работа или активности. Повеќето смртни случаи годишно (околу 60.000) се регистрирани во Африка и Азија.
Ризични групи вклучуваат ветеринари, техничари, работници за контрола на животни, истражувачи на диви животни и лабораториски работници кои работат со вирусот на беснило.
Дали постои вакцина против беснило?
Да. Луѓето со висок ризик можат да ја примат вакцината како дел од превентивна заштита (претходна изложеност). ЦДЦ препорачува две дози со разлика од 7 дена.
Највисок ризик (категорија 1): лабораториски работници – тест за антитела 6 месеци по вакцинацијата.
Категорија 2: лица кои често ракуваат со лилјаци или мртви животни – контрола на антитела на секои 2 години.
Категорија 3: Ветеринари, техничари, работници со диви животни – проверка или бустер вакцина 1-3 години.
За општата популација во САД, вакцината не се препорачува како превентивна мерка, туку само како пост-експозициска профилакса (по изложеност на вирусот).
Што се смета за можна изложеност на беснило?
Најјасен пример е каснување од диво животно (куче, лилјак, лисица, ракун). Дури и директен контакт со лилјак во просторија може да се смета за изложеност. Се препорачува животното да се фати за тестирање доколку е можно – но не по цена на дополнителен ризик. Мртов лилјак не треба да се фрла или допира, туку треба да се повика надлежната служба.
Каков третман се дава по изложеноста?
Веднаш побарајте медицинска помош. Раната треба темелно да се измие со сапун и вода.
Доколку лицето никогаш не било вакцинирано: се даваат имуноглобулин и вакцина, по што следат уште три дози вакцина (3, 7 и 14 ден, и 28 ден кај имунокомпромитирани пациенти).
Доколку лицето било вакцинирано порано: прима само две дози вакцина (0 и 3 ден), без имуноглобулин.
Како да се спречи изложеност на беснило?
Редовно вакцинирајте ги домашните миленици.
Избегнувајте контакт со диви и непознати животни.
Научете ги децата да не се приближуваат кон непознати животни.
Доколку забележите дека диво животно се однесува чудно, не му се приближувајте – јавете се на надлежните.
Спречете лилјаци да влезат во куќата (прозорци, оџаци, пукнатини).
Доколку се сомневате на изложеност – веднаш побарајте медицинска помош.
