Македонската православна црква – Охридска архиепископија пред судбоносен избор
Македонската православна црква – Охридска архиепископија (МПЦ-ОА) се наоѓа во една од најсложените кризи во својата модерна историја. Борбата за избор на митрополит на Дебарско-кичевската епархија прераснала во фундаментално прашање за идентитетот, автономијата и иднината на македонската православна црква. Оваа криза ги разоткрива длабоките поделби меѓу различните визии за правецот на црквата – меѓу зачувувањето на македонската црковна себитност и тенденците кон фанаријотизација.
Хронологија на кризата
Првиот избор: Нектарие – пропуштената можност
Почетокот на актуелната криза датира од моментот кога Архиепископ Стефан, заедно со голем број архиереи и значителна група верници, му понудија на јеромонахот Нектарие од манастирот Свети Наум да ја прифати функцијата митрополит на Дебарско-кичевската епархија. Оваа понуда претставуваше консензуално решение кое имаше широка поддршка во црковната хиерархија и меѓу верниците.
Јеромонахот Нектарие, познат по својата духовност и приврзаност кон македонската црковна традиција, ја одбил понудата. Неговото одбивање, иако можеби мотивирано од монашки принципи на смиреност и посветеност на контемплативниот живот, остави вакуум во црковното раководство и отвори простор за манипулации и политичко инструментализирање на црковните прашања.
Вториот избор: Монах Георгиј како алтернатива
По одбивањето на Нектарие, Архиепископ Стефан се принуди да бара алтернативно решение. Неговиот предлог – монах Георгиј – иако канонски легитимен, не ужива иста поддршка како што ја имаше Нектарие. Седницата на Светиот архиерејски синод за избор на новиот митрополит е закажана за 12 јуни, што го чини овој период клучен за иднината на МПЦ-ОА.
Мобилизацијата на Партениевите приврзаници
Паралелно со институционалните процедури, приврзаниците на Партение се мобилизираат во обид да го наметнат својот кандидат како единствено “легитимно” решение. Нивните протести и политички активности се обид за создавање на впечаток за масовна поддршка, иако реалната поддршка за Партение е ограничена на определена група лојални следбеници.
Партение и антицрковната политика
Партение не е обичен кандидат за митрополитска функција. Неговата биографија и јавни ставови покажуваат образец на поведение кое е во директна спротивност со основните принципи на македонската црковна автономија и себитност.
Прогрчки ориентации: Партение отворено се залага за политики кои би довеле до поголема зависност на МПЦ-ОА од Вселенската патријаршија во Константинопол. Неговите ставови одат во правец на:
- Прифаќање на фанаријотското тумачење на црковната историја
- Намалување на автономијата на МПЦ-ОА во корист на “екуменското единство”
- Прифаќање на спорните тези за “јурисдикциските права” на Константинопол над Балканот
Пробугарски елементи: Покрај прогрчките тенденции, Партение покажува и симпатии кон позициите на Бугарската православна црква, особено во однос на:
- Историската интерпретација на црковните граници
- Прашањето за “заедничкото наследство” кое во пракса значи негирање на македонската црковна посебност
- Отворање на простор за бугарско влијание во македонските црковни работи
Фанаријотската мисија: Цели и методи
Партение функционира како носител на она што може да се нарече “фанаријотска мисија” – систематски обид за подривање на македонската црковна автономија и враќање на МПЦ-ОА под директно или индиректно влијание на грчката црква.
Стратегиски цели:
- Ерозија на автономијата: Постепено намалување на самостојноста на МПЦ-ОА преку прифаќање на “екуменски стандарди” кои во пракса значат потчинување на Фанар
- Историска ревизија: Преиспитување на легитимитетот на македонската црковна традиција и нејзиното сведување на “локална варијанта” на поширока православна традиција
- Институционална трансформација: Менување на внатрешните структури на МПЦ-ОА за да се овозможи поголемо надворешно влијание
Тактички методи:
- Дискредитирање на автохтоните црковни личности како што е случајот со отфрлањето на широко поддржаните кандидати
- Манипулирање со верската традиција преку селективно толкување на црковните канони
- Политичка мобилизација на одредени групи верници за создавање на впечаток за “народна поддршка”
Несогласувањата во Синодот
Позицијата на Партение во рамките на црковната хиерархија е проблематична. Неговите прогрчки и пробугарски ставови предизвикуваат сериозни тензии меѓу архиереите, кои ги гледаат овие позиции како закана за црковната независност.
Институционална изолација: Партение се наоѓа во позиција на de facto изолација во рамките на Светиот синод. Неговите контроверзни ставови го прават неприфатлив за мнозинството од архиереите, кои се свесни за ризиците од неговото враќање на активна митрополитска функција.
Правните процедури: Црковниот суд против Партение, иако одложен поради смрта на владиката Тимотеј, остава отворени сериозни правни прашања за неговиот статус. Овие процедури не се само формални, туку ги рефлектираат длабоките загриженост за неговото поведение и ставови.
Опасноста од поделба на црквата
Стратегијата “на мала врата”
Партение и неговите поддржувачи применуваат стратегија на внесување на грчкото и бугарското влијание “на мала врата” – преку постепени компромиси и наводни “практични решенија” кои во реалноста претставуваат фундаментални отстапки од принципите на црковната автономија.
Механизми на влијание:
- Дипломатски притисоци: Користење на меѓународни црковни форуми за вршење притисок врз МПЦ-ОА
- Економски импликации: Условување на финансиска поддршка со прифаќање на одредени позиции
- Медиумски кампањи: Создавање на наратив за “изолираност” на МПЦ-ОА и потребата од “помирување”
Долгорочните последици
Доколку стратегијата на Партение успее, последиците за МПЦ-ОА би биле катастрофални:
- Губиток на автономија: МПЦ-ОА би станала зависна црква без можност за самостојно одлучување
- Културна асимилација: Македонската црковна традиција би била сведена на фолклорен елемент
- Политичка инструментализација: Црквата би станала средство за спроведување на надворешни политички цели
Реакциите на верниците
Ограничената поддршка за Партение
Спротивно на пропагандата на неговите поддржувачи, реалната поддршка за Партение меѓу верниците во Дебарско-кичевската епархија е ограничена. Повеќето верници се свесни за проблематичноста на неговите ставови и не го гледаат како соодветен пастир.
Организирани протести vs. реална поддршка: Планираните протести на приврзаниците на Партение не треба да се толкуваат како израз на широка народна поддршка. Тие се резултат на организирани активности на мала група лојални следбеници, а не на спонтано народно движење.
Загриженоста за црковното единство
Голем дел од верниците се загрижени за потенцијалните последици од наметнувањето на Партение како митрополит. Тие ги гледаат ризиците од:
- Натамошно продлабочување на поделбите во црквата
- Загрозување на македонската црковна традиција
- Можна шизма или раскол во црковната заедница
Патот кон решение
Потребата од принципиелен став
МПЦ-ОА се наоѓа пред момент кога мора јасно да се определи за својот идентитет и иднина. Компромисите со принципите на црковната автономија не се одржливи и би довеле до долгорочно ослабување на црквата.
Клучни принципи:
- Зачувување на автономијата: Секое решение мора да ја зачува самостојноста на МПЦ-ОА
- Поддршка на македонската црковна традиција: Новиот митрополит мора да биде носител на автентичната македонска православна духовност
- Отпор кон надворешните притисоци: Црквата мора да остане имуна на политички и дипломатски притисоци
Улогата на Архиепископ Стефан
Архиепископ Стефан се наоѓа во клучна позиција за решавање на оваа криза. Неговата одлука за предлагање на монах Георгиј покажува свест за потребата од избегнување на контроверзните фигури како Партение.
Предизвиците пред раководството:
- Балансирање меѓу канонските процедури и пастирските потреби
- Справување со притисоците од различни страни
- Зачувување на црковното единство без компромитирање на принципите
Меѓународниот контекст
Православното единство vs. црковна автономија
Кризата во МПЦ-ОА се одвива во контекст на поширoки тензии во православниот свет. Дилемата меѓу “православното единство” и црковната автономија не е специфична само за Македонија, но тука добива особено остра форма поради геополитичката позиција на земјата.
Глобалните трендови:
- Зголемено влијание на Константинопол во православниот свет
- Притисоци врз помалите православни цркви за “екуменска интеграција”
- Користење на црковните прашања за геополитички цели
Поддршката на автономијата
Зачувувањето на автономијата на МПЦ-ОА е важно не само за Македонија, туку и за целиот православен свет. Успешниот отпор кон фанаријотските притисоци би можел да служи како пример за други помали православни цркви кои се соочуваат со слични предизвици.
Заклучоци и препораки
Јасен став против фанаријотизацијата
МПЦ-ОА мора јасно да се спротивстави на сите обиди за фанаријотизација и да одбие секакви компромиси кои би ја загрозиле нејзината автономија. Случајот со Партение е тест за решителноста на црковното раководство да ги заштити основните принципи на македонската црковна себитност.
Поддршка на автентичните црковни личности
Црквата треба да инвестира во поддршка и промовирање на црковни личности кои ја претставуваат автентичната македонска православна традиција. Одбивањето на јеромонахот Нектарие е загуба, но не смее да биде причина за отстапување од принципите.
Транспарентност и дијалог
Решавањето на кризата бара максимална транспарентност во процесите на одлучување и отворен дијалог со верниците. Црковното раководство мора јасно да ги објасни своите одлуки и принципите врз кои се базираат.
Долгорочна стратегија
МПЦ-ОА треба да развие долгорочна стратегија за зачувување на својата автономија и отпор кон надворешните притисоци. Ова вклучува образование на духовенството, јакнење на институциите и развивање на меѓународни партнерства кои ја поддржуваат црковната независност.
Избор меѓу автономијата и зависноста
Кризата околу изборот на митрополит на Дебарско-кичевската епархија е многу повеќе од локално црковно прашање. Тоа е избор меѓу два фундаментално различни правци за иднината на МПЦ-ОА: патот на зачувување на македонската црковна себитност и автономија, или патот на постепена фанаријотизација и губиток на идентитетот.
Антицрковната политика на Партение, неговите прогрчки и пробугарски ставови, и обидите за внесување на надворешно влијание “на мала врата” претставуваат директна закана за сè она што МПЦ-ОА го претставува и за што се бореле генерации македонски православни верници.
Времето до 12 јуни е критично. Одлуката на Светиот синод ќе определи не само кој ќе биде следниот митрополит на Дебарско-кичевската епархија, туку и каква ќе биде иднината на целата Македонска православна црква – Охридска архиепископија.
Историјата ќе ги суди оние кои во овој критичен момент ќе изберат да ги заштитат принципите на црковната автономија и македонската православна традиција, како и оние кои ќе се покушат да ги компромитираат заради краткорочни или лични интереси.
Сашо Денесовски
