Случајот „Филипче”: Кога политичката реторика ја заменува институционалната одговорност

Топ Вести - Слушај сега

Анализа на политичкиот дискурс, злоупотреба на државните механизми и селективна правда во Северна Македонија

---

Анатомија на една политичка кампања

Обвинувањата на ВМРО-ДПМНЕ против поранешниот министер за здравство,а сегашен лидер на СДСМ Венко Филипче за наводни луксузни патувања низ светските елитни дестинации не се изолиран случај, туку дел од подолга традиција на политички пресметки преку медиуми. Она што го прави овој случај особено индикативен е начинот на кој се води кампањата и прашањата што таа ги отвора за состојбата на демократските институции, владеењето на правото и медиумската култура во земјата.

Хронологија на обвинувањата: Од Дубаи до Алпите

Кампањата започна со конкретно тврдење: Венко Филипче се наоѓа во Дубаи, патувајќи по луксузни дестинации додека граѓаните се соочуваат со економски тешкотии. Кога СДСМ одговори дека Филипче не е во Дубаи, ВМРО-ДПМНЕ не го повлече обвинувањето, туку го прошири спектарот на локации – можеби е во Сент Мориц, можеби во Гармиш-Партенкирхен, можеби на четирите скокалници.

Оваа тактика на “движечки обвинувања” е класичен пример на она што во новинарството се нарекува “гиш галоп” – фрлање на повеќе неверифицирани тврдења во кратки интервали, при што одбивањето на едно обвинување веднаш се заменува со ново. Целта не е да се открие вистината, туку да се креира перцепција, да се имплантира сомневање и да се одржи медиумска агенда.

Техничката страна: Што може и што смее државата?

Најпроблематичниот дел од оваа приказна е аргументот дека “власта може едноставно да провери преку биометриската патна исправа каде се наоѓа Филипче”. Овој аргумент, иако технички точен, ги игнорира фундаменталните принципи на правната држава и правото на приватност.

Правната рамка

Пристапот до податоците за гранични премини на граѓаните не е административна формалност. Тој е регулиран со низа закони и меѓународни конвенции што ги штитат граѓанските слободи. Органите на државата не можат произволно да пристапуваат до личните податоци на граѓаните, туку мора да имаат:

• Правна основа: Конкретен закон што им дозволува пристап до одредени податоци
• Надлежност: Релевантен орган (на пример, јавно обвинителство или суд) што бара податоци во рамки на постапка
• Соодветна постапка: Судски налог, истражна постапка или друг легален механизам
• Пропорционалност: Оправдан јавен интерес што го надминува правото на приватност

Ако власта може едноставно “да провери” каде патува секој граѓанин затоа што политичката опозиција бара тоа, тогаш веќе не зборуваме за демократија туку за surveillance state – држава на тотален надзор каде што приватноста е привилегија, а не право.

Двојните стандарди: Кој ја заслужува приватноста?

Централното прашање во оваа приказна е: зошто приватните патувања на еден поранешен функционер,а сегашен лидер на опозиција се предмет на јавна кампања? Ако Филипче патува легално, со сопствени финансиски средства, надвор од било каква јавна функција, по која основа неговите движења се предмет на политичка контрола?

Кога е оправдана јавната контрола?

Постојат легитимни случаи кога јавните личности треба да одговараат за своите потрошувачки навики и животен стандард:

1. За време на мандатот: Функционерите што се на власт треба да објаснат како го финансираат својот животен стандард
2. Несразмерност со приходите: Кога постои очигледна дискрепанца меѓу официјалните приходи и трошењето
3. Злоупотреба на службени средства: Кога постојат индиции дека се користат буџетски средства за приватни цели
4. Конфликт на интереси: Кога луксузот е финансиран од сомнителни извори поврзани со функцијата

Но во случајот Филипче, ниту едно од овие услови не е артикулирано. Не се презентираат докази за корупција, не се наведуваат конкретни сомневања за перење пари, не се оспорува легалноста на патувањата. Единствената “вина” што се имплицира е самиот факт на патување.

Селективната правда

Она што го прави овој случај особено проблематичен е очигледната селективност. Доколку критериумот е дека секој поранешен функционер мора јавно да ги оправдува своите приватни патувања, зошто овој критериум не се применува еднакво кон сите? Зошто медиумите не ги следат патувањата на сегашните функционери? Зошто не постојат слични кампањи против членови на владејачката гарнитура?

Одговорот е очигледен: не станува збор за борба против корупцијата или за промоција на транспарентност, туку за политички обрачун селективно насочен кон политички противници.

Институционалната импотентност: Зошто кампања наместо истрага?

Најзагрижувачкиот аспект на целава приказна е тоа што власта избира да води медиумска кампања наместо институционална истрага. Ако ВМРО-ДПМНЕ, како владејачка партија со контрола над клучните институции, навистина верува дека Филипче е вмешан во криминални активности, зошто не ги активира соодветните механизми?

Инструменти што се на располагање на власта

Владејачката коалиција располага со:

• Јавно обвинителство: Може да покрене истрага за корупција, перење пари или злоупотреба на службена положба
• Управа за финансиско разузнавање: Може да испита финансиски трансакции ако постојат сомневања
• Државна комисија за спречување корупција: Може да провери имотни картони и потекло на средства
• Управа за јавни приходи: Може да спроведе даночна контрола

Фактот што ниту еден од овие механизми не е активиран упатува на една од две можности:

1. Немаат докази: Обвинувањата се политички театар без суштинска основа
2. Не сакаат формална истрага: Медиумската кампања им одговара повеќе од институционална постапка која би можела да не ги донесе саканите резултати

И во двата случаи, она што го гледаме е инструментализација на јавниот дискурс за партиски цели, а не искрена грижа за јавниот интерес.

Медиумската улога: Од watchdog до мегафон

Специфична одговорност во оваа приказна носат медиумите. Новинарството треба да биде чувар на јавниот интерес, критички набљудувач на власта и проверувач на фактите. Наместо тоа, значаен дел од медиумите стануваат мегафони за политички партии, пренесувајќи обвинувања без да поставуваат критички прашања.

Прашања што медиумите не ги поставуваат

Критичките медиуми би требало да прашаат:

• Кои се доказите? Наместо да пренесуваат обвинувања, да бараат конкретни докази
• Каква е правната основа? Да испитаат дали постои легитимна правна постапка или е во прашање политичка кампања
• Каква е практиката кон другите? Да применуваат исти стандарди кон сите политички актери
• Кој има интерес? Да анализираат политичкиот тајминг и мотиви зад обвинувањата
• Што вели законот? Да едуцираат за правата на граѓаните на приватност

Наместо тоа, многу медиуми функционираат како пасивни пренесувачи на партиски наративи, придонесувајќи за токсификација на јавниот простор.

Пошироките импликации: Од случај до систем

Случајот Филипче не е изолиран инцидент туку симптом на подлабоки проблеми во политичкиот систем на Северна Македонија.

Ерозија на владеењето на правото

Кога политичките партии избираат да водат јавни кампањи наместо да ги користат институционалните механизми, тие всушност признаваат дека немаат доверба во сопствените институции. Тоа е автогол што укажува на системска слабост на правниот систем.

Политизација на приватноста

Идејата дека приватноста е привилегија што може да се одземе врз основа на политичка припадност е опасен преседан. Ако денес политичките противници можат да бидат изложени на јавен линч за своите приватни активности, утре истото може да се примени на секој граѓанин.

Деградација на јавниот дискурс

Кога политичката дебата се сведува на “каде патувал тој”, “со кого се дружи” и “како се облекува”, се губи фокусот од суштинските прашања. Граѓаните не добиваат одговори за здравствениот систем, економската криза или образованието, туку се хранат со тривијализирана политичка сапуница.

Алтернативен пристап: Како би изгледала сериозна контрола?

Доколку навистина постои легитимна грижа за евентуална корупција или злоупотреба, постои јасна патека која треба да се следи:

Фаза 1: Собирање на индиции

Наместо јавни обвинувања, дискретна проверка дали постојат конкретни основи за сомневање (несразмер меѓу приходи и трошоци, сомнителни финансиски текови итн.)

Фаза 2: Формална постапка

Ако индициите се доволни, покренување на формална истрага од страна на надлежни органи со респект на процедурите и правата на поединецот

Фаза 3: Транспарентност во постапката

Информирање на јавноста за постапката без нарушување на презумпцијата на невиност и правото на правично судење

Фаза 4: Правда или оправдување

Ако се докаже вина – соодветна санкција. Ако не се докаже – јавно оправдување и екскузи кон лицето

Ова е пат кој ја зачувува и правната држава и јавниот интерес. Она што го гледаме во случајот Филипче е спротивното – јавен линч без постапка, обвинувања без докази, казна без суд.

 Огледало на системот

Случајот со Венко Филипче е огледало во кое се рефлектираат сите болести на македонскиот политички систем: слаби институции, селективна правда, политизирани медиуми, ерозија на граѓанските права и преференција за јавен линч наместо правна држава.

Централното прашање не е дали Филипче патувал или не, туку какво општество градиме. Дали сакаме општество каде што власта може произволно да ги следи граѓаните врз основа на политички критериуми? Дали сакаме медиуми кои критички испитуваат или слепо пренесуваат? Дали сакаме институции кои функционираат според закон или според политичка волја?

Одговорите на овие прашања ќе определат не само судбина на Венко Филипче, туку и квалитетот на демократијата во која живееме. Бидејќи денес се работи за него, но утре може да се работи за секого од нас. Кога приватноста станува привилегија што власта ја дозволува или ја одзема, тогаш сите сме потенцијални жртви на истата логика.

Случајот Филипче не е приказна за еден човек. Тоа е приказна за тоа како политичките елити, медиумите и институциите или градат или разградуваат демократски вредности. И засега, сликата не е охрабрувачка.

---

Новинарска забелешка: Оваа анализа се заснова на јавно достапни информации и критичка интерпретација на политичкиот дискурс. Авторот не презема став за вината или невиноста на Венко Филипче во однос на евентуални прекршоци или криминални дела, бидејќи вакви прашања треба да се решаваат пред надлежни институции, не во медиумски простор.

К.Д.(авторот на  анализата е магистер по правни науки од областа на правосудни студии)