Во недела, 26 октомври 2025 година, во 3:00 часот наутро, ќе ги поместиме часовниците еден час назад, на 2:00 часот наутро. Луѓето би биле поздрави ако престанеме да ги менуваме часовниците во пролет и есен, покажа нова студија. Промената би можела да спречи десетици илјади мозочни удари и да ја намали дебелината.
Секоја пролет, совесно ги поместуваме часовниците напред за летно сметање на времето, а на есен ги враќаме на стандардно или зимско време. На многу луѓе не им се допаѓа тоа, но идејата за прекин на часовниците сè уште не се остварила.
Промената на часовниците двапати годишно не е само незгодно, туку е и многу лошо за нашето здравје. Веќе е познато дека губењето на еден час сон во март е поврзано со поголем број срцеви удари и фатални сообраќајни несреќи во наредните денови.
Здравствени ризици
Нова студија од научници од Медицинскиот факултет на Универзитетот Стенфорд покажува дека менувањето на часовниците е поврзано и со долгорочни здравствени ризици – особено дебелина и мозочни удари.
Студијата спореди три опции: трајно стандардно (зимско) сметање на времето, трајно летно сметање на времето и промена на часовникот двапати годишно. Тие испитаа како секоја од овие опции влијае на таканаречениот циркадијален ритам на луѓето, а со тоа и на нивното здравје.
Циркадијалниот ритам е вродениот биолошки часовник на нашето тело кој регулира бројни физиолошки процеси, вклучувајќи го лачењето на хормони, метаболизмот, крвниот притисок и срцевиот ритам. Главниот „мерење на времето“ на циркадијалниот ритам е дел од мозокот кој првенствено се координира со изложеноста на светлина.
Студијата открива дека од перспектива на циркадијалниот ритам, менувањето на часовниците двапати годишно е најлошата опција. Најдобро би било да се укине оваа практика и да се остане на зимско сметање на времето, а трајното летно сметање на времето би било покорисно за здравјето од сегашниот режим.
Американските научници спроведоа студија со симулирање на типична изложеност на внатрешна и надворешна светлина во текот на целата година за жителите на сите окрузи во континенталниот дел на САД. Тие користеа податоци од Центрите за контрола и превенција на болести (CDC) за да ја предвидат инциденцата на болести.
„Откривме дека дефинитивно би било подобро да се остане на зимско или летно сметање на времето преку целата година отколку да се менуваат часовниците двапати годишно“, рече Џејми Зајцер, професор по психијатрија и науки за однесување и главен автор на студијата.
Зима или лето?
Во Европската Унија, обидите за укинување на промената на часовникот досега не успеаја. Слична е ситуацијата и во Соединетите Американски Држави, каде што законодавството што би вовело трајно летно сметање на времето беше предложено во Конгресот неколку пати во последните години, но никогаш не доби доволна поддршка. „Има луѓе од двете страни кои се страствени за ова прашање и имаат многу различни аргументи“, рече Зајцер.
Дури и меѓу оние кои сакаат да се стави крај на сезонските промени на часовникот, нема консензус за тоа која временска политика да се усвои.
Поддржувачите на трајното летно сметање на времето тврдат дека повеќе светлина навечер би можела да заштеди енергија, да го намали криминалот и да им даде на луѓето повеќе слободно време по работа. Но, кога САД воведоа летно сметање на времето преку целата година во 1974 година поради нафтената криза, луѓето се побунија затоа што децата мораа да одат на училиште во темница наутро и несреќите се зголемија. Мерката беше укината по помалку од една година.
Од друга страна, застапниците на трајното зимско сметање на времето тврдат дека повеќе утринска светлина е оптимална за здравјето. Неколку организации, вклучувајќи ја Американската академија за медицина на спиењето и Американското медицинско здружение, го поддржаа воведувањето на стандардно (зимско) време преку целата година.
„Основата на идејата е теоријата дека раната утринска светлина е подобра за нашето целокупно здравје“, рече Зајцер. „Проблемот беше што оваа теорија не се базираше на никакви податоци – а сега конечно ги имаме податоците.“
24-часовно усогласување
Човечкиот циркадијален циклус не е долг точно 24 часа, туку е околу 12 минути подолг кај повеќето луѓе. Може да се усогласи со светлината.
„Кога имате светлина наутро, го забрзувате вашиот циркадијален циклус. Кога имате светлина навечер, ја забавувате“, објасни Зајцер. „Општо земено, ви треба повеќе светлина наутро и помалку светлина навечер за да го одржите вашето тело добро усогласено со 24-часовниот ден.“
Неусогласениот циркадијален циклус е поврзан со голем број негативни здравствени исходи. „Колку повеќе светлина сте изложени во погрешно време, толку послаб станува вашиот циркадијален часовник. Тоа влијае на вашиот имунолошки систем, вашите нивоа на енергија и други аспекти на вашето здравје“, предупреди Зајцер.
Истражувачите користеле математички модел за да ја преведат изложеноста на светлина во секој од трите режими. Тие ги зедоа предвид локалните времиња на изгрејсонце и зајдисонце и ја пресметаа таканаречената циркадијална пристрасност – колку треба да се помести внатрешниот часовник на една личност за да биде во чекор со 24-часовниот ден.
Тие откриле дека повеќето луѓе би доживеале барем циркадијална пристрасност во текот на една година.
Парадоксално, луѓето кои стануваат рано (околу 15% од населението) и кои обично имаат циркадијални циклуси пократки од 24 часа, би доживеале најмало оптоварување под трајно летно сметање на времето, бидејќи дополнителната вечерна светлина би го продолжила нивниот циклус поблиску до 24 часа.
Последици врз здравјето
За да го поврзат циркадијалното оптоварување со специфични здравствени исходи, истражувачите анализирале податоци од CDC за инциденцата на артритис, рак, хронична опструктивна белодробна болест, коронарна срцева болест, депресија, дијабетес, дебелина и мозочен удар.
Нивните модели покажуваат дека трајното стандардно време би ја намалило инциденцата на дебелина низ САД за 0,78 проценти и инциденцата на мозочен удар за 0,09 проценти. Иако тоа може да изгледа малку, во земја со околу 340 милиони луѓе, каде што некој доживува мозочен удар на секои 40 секунди и речиси половина од возрасните се сериозно дебели, тоа би значело околу 300.000 помалку мозочни удари годишно и намалување од 2,6 милиони на бројот на дебели луѓе. Воведувањето на трајно летно сметање на времето би постигнало околу две третини од овие придобивки.
Како што се очекуваше, моделите не предвидоа значителни разлики во состојби како артритис, кои не се директно поврзани со циркадијалните ритми. Според водечкиот автор, студијата може да биде најтемелната анализа на долгорочните здравствени последици од различните временски политики. „Но, ова не е „последниот збор“ на оваа тема“, додаде Цајцер.
Истражувачите не зедоа предвид многу фактори што би можеле да влијаат на вистинската изложеност на светлина, како што се времето, географијата и човековото однесување. Нивните пресметки претпоставуваа конзистентни навики за изложеност на светлина – спиење помеѓу 22 часот. и 7 часот наутро, престој на сонце пред и по работа и за време на викендите, како и изложеност на светлина во затворен простор помеѓу 9 часот наутро и 5 часот попладне и по зајдисонце. Сепак, во реалноста, многу луѓе имаат нередовни распореди за спиење и поминуваат повеќе време во затворен простор.
„Луѓето веројатно имаат многу полоши навики за светлина отколку што претпоставуваат нашите модели“, призна Зајцер. „Дури и во Калифорнија, каде што времето е одлично, луѓето поминуваат помалку од 5 проценти од своето дневно време на отворено.“
Зајцер се надева дека студијата ќе ги охрабри истражувачите од други области, како што се економијата и социологијата, да го проучат влијанието од менувањето на часовниците. Но, тој исто така предупредува дека временската политика само одлучува „кое време претставува изгрејсонце и зајдисонце, но ние не влијаеме на вкупната количина на светлина“ и дека „ниту една политика нема да додаде светлина во темните зимски месеци“.
