Денешната интерпелација на јавниот обвинител Љупчо Коцевски во Собранието претставува повеќе од рутинска парламентарна процедура – тоа е момент кој може да го дефинира односот помеѓу политичката и правосудната власт во Северна Македонија во наредниот период. Анализата на оваа постапка и нејзините импликации открива длабоки системски проблеми во функционирањето на македонската демокрација.
Правосудниот систем на крстопат
Интерпелацијата на јавниот обвинител не се случува во правен вакум. Таа доаѓа во момент кога македонскиот правосуден систем се соочува со сериозни предизвици во однос на својата независност и кредибилитет. Прашањето не е само што ќе добие системот од оваа процедура, туку и што може да изгуби.
Од една страна, интерпелацијата може да се смета како легитимен механизам за парламентарна контрола над работата на обвинителството. Во демократско општество, јавните институции мораат да бидат одговорни пред избраните претставници на народот. Меѓутоа, кога станува збор за правосудни институции, границата помеѓу легитимната контрола и политичкиот притисок е исклучително тенка.
Политичката порака кон обвинителите
Најзагрижувачкиот аспект на денешната интерпелација е политичката порака која се испраќа кон обвинителската заедница. Оваа порака може да се интерпретира на неколку начини:
Порака за подредување – Интерпелацијата може да се смета како сигнал дека обвинителите мораат да ги усогласат своите одлуки со политичките очекувања на владејачката мнозинство. Ова би претставувало сериозен удар врз независноста на правосудството.
Порака за одговорност – Од друга страна, интерпелацијата може да се интерпретира како потсетување дека обвинителите не се над контролата и дека мораат да одговараат за своите одлуки пред јавноста и нејзините претставници.
Порака за селективност – Најпроблематична би била пораката дека постојат случаи кои се “недопирливи” и обвинители кои мораат да бидат особено внимателни кога се работи за политички чувствителни прашања.
Заобиколувањето на Советот на јавни обвинители
Еден од најспорните аспекти на целата ситуација е фактот што се заобиколува Советот на јавни обвинители на РСМ како надлежна институција за оценување на работата на јавниот обвинител. Оваа пракса поставува сериозни прашања за респектирањето на институционалниот систем.
Советот на јавни обвинители е создаден токму за да обезбеди професионална и независна оценка на работата на обвинителите. Заобиколувањето на оваа институција во корист на директен политички притисок преку Собранието претставува опасен преседан кој може да ја наруши целокупната архитектура на правосудниот систем.
Историската перспектива на политичките влијанија
Пракста на политички влијанија врз правосудството не е нова во македонскиот контекст. Таа датира уште од времето на транзицијата и се манифестираше преку различни механизми – од директни притисоци до суптилни сигнали за тоа кои случаи се приоритетни, а кои треба да се одложат.
Меѓутоа, она што е особено загрижувачко денес е институционализацијата на овие притисоци. Додека порано политичките влијанија се остваруваа преку неформални канали, денес се користат формални парламентарни процедури за остварување на истите цели.
Меѓународната перспектива
Европската унија и другите меѓународни партнери на Македонија внимателно ја следат ситуацијата со независноста на правосудството. Интерпелацијата на јавниот обвинител ќе биде проценувана во контекстот на европските стандарди за владеење на правото.
Доколку интерпелацијата се смета како политички притисок врз правосудството, тоа може негативно да се одрази на европската интеграција на земјата. Европската унија постојано ја нагласува важноста на независното правосудство како клучен услов за членство.
Можните сценарија
Исходот од интерпелацијата може да има неколку различни сценарија:
Сценарио 1: Зајакнување на политичката контрола – Доколку интерпелацијата резултира со јасни политички директиви кон обвинителството, тоа ќе претстави сериозен удар врз независноста на правосудството.
Сценарио 2: Институционален компромис – Можно е да се постигне балансирано решение кое ќе ги почитува и политичките очекувања и правосудната независност.
Сценарио 3: Јакнење на институциите – Во најдобриот случај, интерпелацијата може да резултира со јаснети механизми за одговорност кои нема да ја загрозат независноста.
Долгорочните импликации
Независно од непосредниот исход, денешната интерпелација ќе има долгорочни последици по македонскиот правосуден систем. Таа поставува важни прашања за:
- Границите на политичката контрола над правосудството
- Улогата на специјализираните институции како што е Советот на јавни обвинители
- Механизмите за обезбедување независност на правосудните институции
- Балансот помеѓу демократската одговорност и професионалната автономија
Тест за демократската зрелост
—————————————————————————————————————————————————————————————————–
Интерпелацијата на Љупчо Коцевски е тест за демократската зрелост на македонскиот политички систем. Начинот на кој ќе се спроведе оваа процедура и нејзините последици ќе покажат дали Македонија е подготвена да гради вистински независно правосудство или ќе продолжи со праксата на политичко инструментализирање на правосудните институции.
Одговорот на ова прашање нема значење само за правосудниот систем, туку и за целокупниот демократски развој на земјата. Вистинската демократија бара независно правосудство, а независното правосудство бара јасни граници помеѓу политичката и судската власт.
Денешната интерпелација може да биде чекор напред кон поголема одговорност или чекор назад кон поголема политизација. Изборот е во рацете на политичките актери кои мораат да покажат дека разбираат дека краткорочните политички добивки не смеат да бидат поважни од долгорочната демократска стабилност.
Сашо Денесовски
