Во ерата на дигиталната транспарентност и зголемената свест за граѓанските права, случајот што се развива меѓу редакцијата на “Охридскај” и компанијата “Макотен ДООЕЛ” претставува парадигматски пример за состојбата на медиумските слободи, транспарентноста на бизнисот и ефикасноста на државните институции во Северна Македонија. Оваа ситуација не е само спор меѓу медиум и компанија, туку е огледало на поширокиот проблем со институционалната одговорност и заштитата на јавниот интерес.
Анатомијата на еден “одговор без одговори”
Редакцијата на “Охридскај” постави пет конкретни прашања до “Макотен ДООЕЛ” линк:( https://ohridsky.com/5-prashana-za-zakonitost-1-odgovor-so-zakani-strategijata-na-makoten/ ),компанија која оперира под брендот “Новоматик” во сферата на игрите на среќа. Одговорот што го добивме претставува класичен пример на корпоративна комуникација што се обидува да избегне суштина ,додека формално ја исполнува обврската за одговарање.
Овој тип на “одговор без одговори” не е ретка појава во деловниот свет, но тој станува особено проблематичен кога се работи за компании што оперираат во високо регулирани сектори како што се игрите на среќа. Овие сектори имаат посебна одговорност кон јавноста токму поради нивниот потенцијал за влијание врз јавното здравје, безбедноста и социјалната кохезија.
Избегнувањето на директни одговори од страна на “Макотен ДООЕЛ” укажува на неколку можни сценарија: или компанијата има нешто да крие, или нема развиена култура на транспарентност, или пак се надева дека ќе може да ја избегне јавната контрола преку мовчење. Секој од овие сценарија е проблематичен од аспект на корпоративната одговорност и јавниот интерес.
Прашањето на пушењето: Повеќе од здравствена грижа
Едно од клучните прашања што “Охридскај” го постави до Државниот пазарен инспекторат се однесува на практиката на пушење во затворен простор во казино “Фламинго”во Охрид. На прв поглед, ова може да изгледа како рутинско прашање за усогласеност со здравствените прописи, но всушност тоа ги допира неколку слоеви на јавниот интерес.
Прво, постои јасна здравствена димензија. Законите за заштита од пушење се донесени врз основа на неспорни научни докази за штетното влијание на пасивното пушење. Дозволувањето на пушење во затворени јавни простори не само што ги загрозува посетителите, туку и вработените кои мора да работат во таква средина. Ова не е прашање на личен избор, туку на јавно здравје.
Второ, постои правна димензија. Ако еден деловен субјект јавно тврди дека поседува “сите неопходни лиценци и дозволи”, тогаш јавноста има право да знае што точно значи тоа тврдење. Дали постои специјална дозвола за пушење? Кој ја издал? На кои услови? Овие не се тајни информации, туку основни факти што треба да бидат јавно достапни.
Трето, постои димензијата на еднаквоста пред законот. Ако еден бизнис може да оперира со различни стандарди од останатите, тоа создава неправедна конкуренција и подрива владеењето на правото. Други угостителски објекти се принудени строго да ги почитуваат забраните за пушење – зошто казината би требало да бидат исклучок?
Заштитата на личните податоци: Невидливата закана
Прашањата што “Охридскај” ги постави до Агенцијата за заштита на лични податоци се уште посложени и потенцијално поопасни за граѓанските права. Собирањето на биометриски податоци, фотографии на лица и копии од лични документи,отпечаток од прст, од страна на казината не е безначајна работа.
Во ерата на дигиталната надзор и растечката употреба на технологии за препознавање лица, податоците што ги собираат казината можат да имаат далекусежни импликации. Овие податоци не само што можат да се злоупотребат од страна на самата компанија, туку можат да завршат во раце на трети лица, вклучувајќи и странски субјекти.
Прашањето за трансграничните трансфери на податоци е особено загрижувачко. “Новоматик” е интернационална компанија со седиште во Австрија. Дали податоците на македонските граѓани се пренесуваат во странство? За која цел? Под кои услови? Кој гарантира дека овие податоци нема да се злоупотребат или да завршат во погрешни раце?
Европскиот регулатор GDPR воведе строги правила токму за да ги заштити граѓаните од ваквите ризици. Македонија, како земја што тежнее кон европска интеграција, треба да обезбеди дека домашните компании, но и странските што оперираат на нејзина територија, ги почитуваат овие стандарди.
Институционалниот молк: Симптом на коруптивност и вонзаконско работење
Најзагрижувачкиот аспект од целиот овој случај е молкот на државните институции. И Државниот пазарен инспекторат и Агенцијата за заштита на лични податоци се должни да одговорат на легитимните прашања од медиумите во законски предвидениот рок. Нивното мовчење не е само прекршување на законот, туку и сигнал за поширокиот проблем со функционирањето на државната администрација.
Овој институционален молк, кој овозможува вонзаконско работење на “Макотен ДООЕЛ”, претставува можеби класичен пример на коруптивност далеку од сите закони во Република Северна Македонија. Кога државните институции молчат пред очигледни прекршоци на законот, тоа не е само административен пропуст – тоа е активно овозможување на незаконитост што поставува фундаментални прашања за интегритетот на системот.
Прашањето што се наметнува е јасно: кој има личен профит од дозволувањето на незаконското работење на “Макотен ДООЕЛ”? Кога компанија може да оперира надвор од законските рамки без последици, а државните институции избираат да молчат наместо да ги применуваат прописите, тоа сугерира постоење на мрежи на интереси што се над законот.
Ова мовчење може да се интерпретира на неколку начини, но во контекст на македонската реалност, најверојатното објаснување е системска коруптивност. Можно е институциите да примаат директни или индиректни придобивки за својот молк. Можно е да постојат политички притисоци од високо ниво кои ги спречуваат да ја вршат својата работа. Можно е да се плашат од економски или политички последици од конфронтирање со моќна меѓународна корпорација како “Новоматик”.
Секоја од овие можности укажува на фундаментални проблеми со институционалната култура и системската коруптивност. Кога државни службеници ги ставаат приватните интереси над јавните, тоа не е само етички проблем – тоа е кривично дело што ја подрива самата основа на правната држава. Граѓаните не плаќаат данок за да ги финансираат институции што ќе ги заштитуваат интересите на странски корпорации на сметка на нивните сопствени права и безбедност.
Особено загрижувачко е тоа што овој случај не е изолиран. Тој е дел од пошироката слика на институционална коруптивност каде што моќните играчи можат да купат молк, а граѓаните остануваат без заштита. Кога казината можат да работат надвор од здравствените прописи, кога можат да собираат биометриски податоци без соодветни дозволи, кога можат да ги пренесуваат овие податоци во странство без контрола – тоа не е само прекршување на законот, тоа е предавство на јавниот интерес.
Медиумските слободи под притисок
Случајот “Охридскај” против “Макотен” е и тест за состојбата на медиумските слободи во земјата. Слободата на медиумите не се состои само од правото да се објавуваат вести, туку и од правото да се пристапи до информации од јавен интерес. Кога и бизнисите и државните институции молчат или даваат неадекватни одговори, медиумите се принудени да работат со една рака врзана зад грб.
Ова не е само проблем за медиумите – тоа е проблем за целото општество. Медиумите се очите и ушите на јавноста. Кога нивната способност за истражување е ограничена, цивилното општество ослепува и заглувува. Граѓаните остануваат без витални информации за работата на институциите и однесувањето на бизнисите што влијаат на нивниот живот.
Редакцијата на “Охридскај” покажа професионализам и истрајност во поставувањето на јасни, конкретни прашања и во користењето на законските механизми за пристап до информации. Ваквиот пристап треба да биде стандард во македонскиот медиумски простор, а не исклучок.
Европските стандарди и локалната реалност
Северна Македонија се наоѓа во процес на европска интеграција, што подразбира усвојување не само на европските закони, туку и на европските стандарди за транспарентност, отчетност и заштита на граѓанските права. Случајот со “Макотен” е тест за тоа колку сериозно земјата ги третира овие обврски.
Во Европската унија, компании како “Новоматик” се предмет на строга регулатива и континуирана јавна контрола. Сферата на игрите на среќа е особено строго регулирана токму поради нејзиниот потенцијал за злоупотреба и штетно влијание врз ранливите групи во општеството. Државните институции во ЕУ не само што имаат право, туку и обврска активно да ја контролираат работата на ваквите компании.
Ако Македонија сака да биде дел од европското семејство, мора да покаже дека може да ги примени овие стандарди во пракса, а не само на хартија. Ова значи дека државните институции мора да бидат проактивни, транспарентни и одговорни. Тоа значи дека бизнисите мора да разберат дека оперираат во правна држава каде што ниеден не е над законот.
Мрежи на интереси: Кој профитира од незаконитоста?
За да се разбере зошто “Макотен ДООЕЛ” може да оперира надвор од законските рамки без последици, потребно е да се анализираат можните мрежи на интереси што овозможуваат ваква ситуација. Корупцијата ретко е едностран процес – таа вклучува даватели и примачи, оние кои плаќаат за молкот и оние кои го продаваат.
Од страна на компанијата, мотивите се јасни: секој ден на незаконско работење носи профит. Казината генерираат огромни приходи, и секој дополнителен ден на работење без почитување на прописите е дополнителна заработка. Трошоците за “купување на молк” се мали во споредба со профитите од непрекинато работење.
Од страна на институциите, профитот може да биде финансиски, политички или кариерен. Можеби постојат директни мита за конкретни службеници. Можеби постојат политички договори на високо ниво кои ги штитат интересите на “Новоматик” во замена за политичка или економска поддршка. Можеби постојат ветувања за идни позиции во приватниот сектор за оние кои се покажат како “соработливи”.
Независно од конкретниот механизам, резултатот е ист: граѓаните се оние што плаќаат цена. Тие се изложени на здравствени ризици од пасивното пушење. Нивните лични податоци се собираат и злоупотребуваат без соодветна заштита. Нивните права се кршат, а институциите што требаше да ги заштитат се претворени во соучесници на прекршувачите.
Од друга страна, јавноста има легитимен интерес да знае како оперираат компаниите што можат да влијаат на јавното здравје, безбедноста на податоците и почитувањето на законите. Овој интерес не е апстрактен – тој се однесува на конкретни ризици што можат да влијаат на животот на граѓаните.
Во демократските општества, кога овие интереси се во конфликт, приоритет секогаш има јавниот интерес. Ова не значи дека приватните интереси се незначајни, туку дека тие мора да се реализираат во рамките на јавниот интерес, а не наспроти него.
Институционалниот молк што го забележуваме во овој случај сугерира дека некаде во системот постои конфузија или намерно игнорирање на овој основен принцип. Ова е сигнал за тревога што бара итна интервенција.
Патот напред: Од молк кон одговорност
Случајот “Охридскај” против “Макотен” не мора да остане приказна за неуспех на македонската демократија. Тој може да стане катализатор за позитивни промени ако сите актери се решат да ги преземат своите одговорности.
Од страна на државните институции, потребна е итна интервенција. Државниот пазарен инспекторат и Агенцијата за заштита на лични податоци мора да одговорат на поставените прашања во најкраток можен рок. Ова не е прашање на дискреција, туку на законска обврска. Ако немаат соодветни информации, тоа само по себе е важна информација што треба да биде јавно призната.
Понатаму, овие институции треба да извршат темелни инспекциски контроли на работењето на “Макотен ДООЕЛ” и да обезбедат дека компанијата целосно ги почитува сите релевантни прописи. Ако се утврдат прекршоци, мора да се применат соодветни санкции.
Од страна на “Макотен ДООЕЛ”, потребен е радикален заврт кон транспарентноста. Компанијата треба да одговори на сите поставени прашања со конкретни факти и документација. Ако сака да тврди дека поседува “сите неопходни лиценци и дозволи”, тогаш мора да биде подготвена тоа и да го докаже.
Од страна на медиумите, потребна е солидарност и континуирана пажња. Случајот на “Охридскај” не треба да остане изолиран пример, туку да стане дел од поширока медиумска кампања за транспарентност и отчетност.
Демократијата не функционира во темнина
Институционалниот молк што го забележуваме во случајот “Охридскај” против “Макотен ДООЕЛ” е симптом на поширок проблем со функционирањето на демократските институции во Северна Македонија. Овој молк не е неутрален – тој е избор што има конкретни последици за граѓанските права, владеењето на правото и јавниот интерес.
Прашањето “кого сакаат да заштитат” државните институции со својот молк е централно за разбирањето на овој случај. Дали сакаат да заштитат моќна компанија од јавна контрола? Дали сакаат да заштитат себе од непријатни прашања? Или едноставно не разбираат дека нивната примарна обврска е заштитата на јавниот интерес?
Без оглед на мотивите, резултатот е ист: граѓаните остануваат без витални информации, медиумите се спречени да ја вршат својата улога, а владеењето на правото се подрива. Ова не е одржлива ситуација во земја што тежнее кон европска интеграција и демократски развој.
Решението не е сложено, но бара политичка волја и институционална храброст. Потребни се лидери што ќе разберат дека транспарентноста не е закана за стабилноста, туку нејзина предуслов. Потребни се бирократи што ќе ја схватат својата улога како служители на јавниот интерес, а не како чувари на статус квото. Потребни се бизнис лидери што ќе сфатат дека долгорочниот успех не се гради на тајност, туку на довер바.
Случајот “Охридскај” против “Макотен ДООЕЛ” е тест за сите нас. Како ќе реагираме ќе покаже дали Северна Македонија е подготвена за предизвиците на 21 век или сè уште е заробена во менталитетот на минатото.
Допис испратен до Државен пазарен испекторат ,секако без одговор:
„До:
Државен пазарен инспекторат
Скопје
Од:
МННА Охридскај
Датум: 11-06-2025
Предмет: Барање за информации за дозвола за пушење – Макотен ДООЕЛ (Казино Фламинго, Охрид)
Почитувани,
Со ова писмо се обраќам до Вас во врска со јавно објавен демант од страна на Макотен ДООЕЛ од 11 јуни 2025 година, во кој компанијата тврди дека “сите објекти кои се во надлежност на Макотен ДООЕЛ ги поседуваат неопходните лиценци и дозволи за работа издадени од надлежни институции.”
Опис на предметот: Компанија: Макотен ДООЕЛ – Казино Фламинго, Охрид Локација: Охрид Јавни тврдења: Компанијата тврди дека поседува сите неопходни дозволи
Имајќи предвид дека во казино Фламинго во Охрид се практикува пушење во затворен простор, и со оглед на тврдењата на компанијата дека поседува сите потребни дозволи, како новинска агенција сакаме да добиеме јасни информации за овој предмет.
Документација: Приложувам копија од јавно објавениот демант на Макотен ДООЕЛ од 11 јуни 2025 година.
Барање: Врз основа на Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер, ве молам да ни ги доставите следните информации во врска со казино Фламинго (Макотен ДООЕЛ) во Охрид:
Дозвола за пушење: Дали казино Фламинго поседува важечка дозвола за пушење во затворен простор? Ако да, кој орган ја издал оваа дозвола и кога?
Инспекциски контроли: Колку инспекциски контроли од страна на ДПИ се извршени во овој објект во последните 3 години (2022-2025)?
Евидентирани прекршоци: Дали има евидентирани прекршоци во врска со законот за заштита од тутунски дим во овој објект?
Актуелен статус: Каков е тековниот статус на усогласеноста на објектот со прописите за заштита од пушење во затворен простор?
Овие информации се од јавен интерес, особено имајќи ги предвид јавните изјави на компанијата за целосна законитост во работењето.
Ви благодарам однапред за Вашето внимание и соработка.
Со почит,
Сашо Денесовски,Новинска агенција Охридскај“
Допис ипсратен до Агенција за заштита на лични податоци на ден 11-06-2025 ,секако без одговор:
„ПРАШАЊЕ ДО АГЕНЦИЈАТА ЗА ЗАШТИТА НА ЛИЧНИ ПОДАТОЦИ НА РСМ
До: Агенција за заштита на лични податоци на Република Северна Македонија
Од: ohridsky.com – Македонска независна информативна агенција
Датум: 11 јуни 2025 година
Предмет: Барање за информации за работењето на Макотен ДООЕЛ и групацијата Новоматик
Почитувани,
Врз основа на Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер и како медиум кој врши јавно информирање, ве молиме да ни дадете одговор на следниве прашања поврзани со работењето на правниот субјект Макотен ДООЕЛ и другите ентитети од групацијата Новоматик во Република Северна Македонија.
Конкретни прашања:
1. Регистрација и дозволи
Дали Макотен ДООЕЛ е регистриран како обработувач на лични податоци во вашата агенција?
Дали имаат важечка дозвола за обработка на биометриски податоци (отисоци од прсти)?
Кога е издадена дозволата и кој е нејзиниот важечки период?
2. Инспекциски контроли
Кога последен пат сте извршиле инспекциска контрола во објектите на Макотен ДООЕЛ?
Дали се констатирани неправилности при последната инспекција?
Колку инспекциски контроли сте извршиле во период од 2020-2025 година?
3. Пријави и жалби
Дали имате евидентирано жалби или пријави од граѓани за неправилна обработка на лични податоци од страна на Макотен ДООЕЛ?
Ако да, колку такви случаи се евидентирани и како се решени?
4. Правна основа за собирање податоци
Која е правната основа врз која Макотен ДООЕЛ собира следниве податоци од посетителите:
Фотографии на лицето
Копии од лични документи (лична карта, пасош)
Биометриски податоци (отисоци од прсти)
Дали оваа правна основа е во согласност со Законот за заштита на лични податоци?
5. Трансгранични трансфери
Дали Макотен ДООЕЛ има дозвола за пренесување лични податоци во други земји?
Ако да, во кои земји се пренесуваат податоците и за која цел?
Дали е обезбедена соодветна заштита за граѓаните на РСМ при такви трансфери?
6. Технички и организациски мерки
Дали Макотен ДООЕЛ има усвоено соодветни технички и организациски мерки за заштита на личните податоци?
Дали имаат назначено лице за заштита на податоци (DPO)?
Дали водат евиденција за активностите на обработка?
7. Права на субјектите на податоци
Како граѓаните можат да ги остваруваат своите права (пристап, бришење, пренослив ост) кај Макотен ДООЕЛ?
Дали имате евидентирани барања од граѓани за остварување на овие права?
8. Казнени мерки
Дали некогаш сте изрекле казнени мерки против Макотен ДООЕЛ за кршење на прописите за заштита на лични податоци?
Ако да, кои се тие мерки и кога се изречени?
Правна основа за барањето
Ова барање се заснова на:
Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер
Правото на јавноста да биде информирана за работењето на јавните институции
Јавниот интерес за заштита на личните податоци на граѓаните
Рок за одговор
Согласно законската регулатива, очекуваме одговор во рок од 3 дена од денот на приемот на ова барање“
ПРОДОЛЖУВА
Сашо Денесовски
