Изјавата на српскиот претседател Александар Вучиќ дека „доколку направивме студија за економска изводливост за секој проект, ништо немаше да се изгради во Србија“ предизвика чудење, но и загриженост кај дел од стручната јавност.
Според „Данас“, ова беше одговорот на претседателот за време на неодамнешното гостување на Радио и телевизија на Србија на прашањето на новинар зошто не е направена студија за економска изводливост за стадионот „Краљевица“ во Заечар, кој чинеше околу 30 милиони евра.
„Нема студија за економска изводливост (за тој стадион), бидејќи доколку имаше студија за економска изводливост, никогаш немаше да изградиме ништо. Немаше да изградиме патишта во половина од градовите во Србија, половина од автопатите, а на пример, никогаш немаше да го изградиме и Моравскиот коридор“, беше одговорот на претседателот.
Соговорниците на „Данас“ нагласуваат дека студијата за економска изводливост не е бирократски каприц.
Тие нагласуваат дека тоа е основа на одговорно јавно трошење, штит што треба да обезбеди дека инвестициите имаат смисла и дека парите на даночните обврзници нема да одат во проекти што нема да донесат придобивки, туку долг.
Законот за просторно планирање и градежништво предвидува дека не само економската, туку и просторната, еколошката, социјалната, пазарната и финансиската изводливост се неопходни елементи на речиси секој јавен проект во земјата.
Овој закон наведува повеќе од 20 видови проекти кои се предмет на студија за изводливост, вклучувајќи нуклеарни постројки, постројки за преработка на нафта и гас, државни патишта од прв и втор ред, патни објекти и сообраќајни врски до овие патишта, гранични премини, стадиони и објекти за спортски и други настани…
Сите овие, како што нагласуваат нашите соговорници, не се само законски обврски, туку и вредности кои треба да бидат столбови на патот на Србија кон Европската Унија.
Наместо тоа, додаваат тие, сведоци сме на пракса каде што она што е јасно пропишано не мора нужно да важи.
Градиме стадиони без јасна пресметка, инвестираме милиони без доказ за поврат, а сето тоа со реторика за европска интеграција и демократија, кои остануваат само фини зборови без поддршка на терен, велат соговорниците на „Данас“.
„Претседателот покажа дека тој е закон“
Архитектот Махмуд Бушатлија објаснува за „Данас“ дека студијата за изводливост е основна алатка на демократското управување и рационалното јавно трошење.
„Студијата за економска изводливост се прави токму за да не трошиме пари“, вели Бушатлија.
Тој додава дека на овој начин се штитат интересите на граѓаните, бидејќи се покажува дали инвестираните пари ќе бидат вратени преку користењето на проектот или на крајот ќе се претворат во јавен долг.
„Ако парите не можат да се вратат, тогаш тие стануваат јавен долг. А кога стануваат јавен долг, тогаш државата ги пренесува на своите граѓани“, вели тој.
Бушатлија предупредува дека без вакви анализи, кои се законска обврска, државата всушност дејствува нетранспарентно и спротивно на принципите на кои формално се повикува.
„Ако сакате да имаме демократска земја заснована на европски вредности, како што се фалат нашите функционери дека е Србија, тогаш студијата за економска изводливост е дел од тоа. Мора да ги прифатиме принципите што одат со демократијата. А тоа е следново: државата не може да троши пари без да им објасни на своите граѓани зошто ги троши тие пари и на кој начин“, наведува тој.
Бушатлија смета дека она што го кажал претседателот покажува дека тој не е „неспособна институција“, бидејќи, како што додаде, ако тој, како претседател, ги извршува должностите на владата, судовите и сите други институции – тогаш ние (граѓаните) не сме државата, туку тој.
Законската обврска, како што вели, очигледно „не е обврска за претседателот на државата“, бидејќи може да си дозволи да ја игнорира, но последиците од таков пристап ги плаќаат граѓаните.
Случајот со три стадиони – Заечар, Лесковац, Лозница
Случајот со изградбата на три стадиони без студија за изводливост беше предмет на истражување на Советот за борба против корупцијата минатата година.
Потсетете се дека Советот за борба против корупцијата на српската влада во ноември минатата година, во извештајот за финансирање на спортот и спортската инфраструктура, посочи дека Министерството за внатрешни работи и Обвинителството треба да ги истражат околностите под кои проценетата вредност за изградба на стадионите во Заечар, Лесковац и Лозница е зголемена за околу 20 милиони евра по завршувањето на изградбата.
„Со оглед на тоа што не е спроведена студија за изводливост за три стадиони, а за еден стадион, таа е спроведена кога изградбата веќе била започната (Националниот стадион во Сурчин), се поставува прашањето дали на Србија ѝ се потребни како приоритет на тие места, со оглед на капацитетот и трошоците за изградба. За стадионите во Лозница, Заечар и Лесковац, конечната вредност се зголемила за 20 милиони евра во споредба со прелиминарната проценка, така што нивната вкупна конечна цена е околу 100 милиони евра“, наведе Советот во својот извештај од тоа време.
Советот, исто така, тврдеше дека одлуките за тоа каде ќе се градат стадионите, во каква форма и големина и со какви придружни објекти очигледно не биле единствените донесени во многу тесен круг на политичко влијание.
Што вели законот?
Професорот на Градежниот факултет Ненад Иванишевиќ за „Данас“ вели дека според моментално важечкиот Закон за планирање и градење, објектите од значење за Републиката, кои се наведени во член 133 од овој закон, мора да имаат студија за изводливост.
„За објекти од значење за Републиката, потребно е да има и идеен проект и студија за изводливост што оди до Републичката комисија за ревизија“, вели Иванишевиќ.
Ако го погледнеме член 133 од законот, таму е наведено дека и студијата за изводливост и идеен проект се подготвуваат за „стадиони за 20.000 и повеќе гледачи, како и објекти за спортски и други настани што сместуваат повеќе од 5.000 гледачи“.
Ако се држиме до буквата на законот, стадионите во Заечар, Лозница и Лесковац имаат капацитет од 8.000 гледачи, па според овој член од законот тие не биле вклучени во обврската за подготовка на студија за изводливост.
Сепак, ова не значи дека студијата за изводливост не можела да се изготви врз основа на други основи или врз основа на други прописи.
Законскиот текст експлицитно наведува дека студиите за изводливост се задолжителни и за „спортски и други настани што примаат повеќе од 5.000 гледачи“, па затоа студијата можела да се изготви според овој критериум.
Исто така, фактот дека овие три стадиони биле финансирани од јавни средства и чинеле околу 100 милиони евра, што, мора да признаеме, не е незначителна бројка, повторно даде основа за анализа дали нивната изградба била економски оправдана.
