Замрзнувањето на имотот на битолскиот бизнисмен Борче Марковски во Србија отвора повеќе прашања отколку што дава одговори за наводните злоупотреби при јавни набавки во РЕК Битола. Додека обвинителството го таргетира сопственикот на една фирма, критичарите прашуваат: каде се директорите кои потпишувале фиктивни фактури и зошто другите компании остануваат недопрени?
Замрзнат имот, незамрзнати прашања
Основното јавно обвинителство Битола неодамна успеа да обезбеди замрзнување на имотот на Борче Марковски во Србија – 10 товарни и приклучни возила и сеф во белградска банка. Овој чекор е дел од истрагата за наводни злоупотреби при јавни набавки во Рудник и Електрани Битола (РЕК), каде што „Марковски компани” наводно фактурирала неизведени работи.
Но ако се работи за системска корупција, како што сугерираат извори блиски до случајот, зошто истрагата се фокусира само на еден субјект?
Селективна правда или врв на ледениот брег?
Критичарите на истражниот процес укажуваат на неколку проблематични аспекти:
Отсуство на одговорност на менаџментот. Ако „Марковски компани” навистина фактурирала неизведени работи, некој во РЕК Битола морал да ги верификува и одобри тие фактури. Директорите и одговорните лица кои ставиле потпис на документите за исплата очигледно знаеле дека работата не е изведена. Зошто тие не се осомничени? Зошто за нив нема мерки на притвор?
Другите компании во сенка. Според информации од терен, десетици фирми во текот на изминатите децении работеле со РЕК Битола под слични услови. Некои од нив, вклучувајќи и моментално активна охридска компанија која наводно е „алфа фирма” и ексклузивен извршител на работи за сегашното раководство, продолжуваат непречено да функционираат. Зошто тие се имуни од истрага?
Историска амнезија. Наводите за злоупотреби во РЕК Битола не се нови. Извори зборуваат за повеќедецениски проблем, што значи дека низ различни политички циклуси и менаџментски тимови, системот на фиктивни фактури и преценети услуги функционирал без пречки. Фокусирањето само на Марковски личи на обид да се изолира еден случај, наместо да се отвори целокупната Пандорина кутија.
Прашањето на двоен стандард
Посебно проблематично е што некои фирми, иако работат под иста шема на соработка со РЕК, не само што не се истражуваат, туку продолжуваат да добиваат нови договори. Охридската компанија која се спомнува како тековен “ексклузивец” на раководството е пример за ова. Ако обвинителството сериозно го третира случајот, зошто не се истражуваат сите компании кои на сличен начин работеле или работат со РЕК?
Оваа селективност креира впечаток на двоен стандард – еден за компаниите кои се “во милост”, и друг за оние кои излегле од круг.
Директорите: невидливи играчи
Можеби најзагрижувачкиот аспект е целосното отсуство на одговорност на менаџерите на РЕК Битола. Во секој систем на јавни набавки, постојат повеќеслојни контроли: технички надзор, финансиска верификација, директорско одобрување. Ако фактурите биле фиктивни, тогаш овие контроли биле или заобиколени или свесно игнорирани.
Лицата кои потпишувале за исплата на “неизведени работи” се минимум соучесници, а максимално – клучни организатори на шемата. Нивното отсуство од обвинителната сцена остава впечаток дека се гони малата риба, додека големите пливаат слободно.
Системски проблем бара системско решение
Случајот „Марковски компани” не треба да биде изолиран настан, туку чекор кон сеопфатна реформа на системот на јавни набавки во јавните претпријатија. Ако наводите се точни, РЕК Битола е пример за тоа како организираниот криминал може да функционира во рамките на јавната администрација, со тивка соработка на бројни актери.
Селективното гонење ја нарушува довербата во правосудството и го продлабочува впечатокот дека законот се применува избирливо – зависно од тоа кој е на власт и кои се “заштитени” компании.
Граѓаните имаат право на одговори: Зошто само Марковски? Зошто не и директорите? Зошто другите фирми остануваат недопрени?
Без одговори на овие прашања, замрзнувањето на имотот во Белград ќе остане само симболичен чин, а не чекор кон вистинска правда.
Случајот продолжува да се развива, но јасно е дека јавноста бара повеќе од фрагментарна правда. Системскиот криминал бара системски одговор.
Сашо Денесовски
