Студијата, насловена како „Прекумерна смртност од сите причини по возраст и пол за време на пандемијата COVID-19 во Федерацијата на Босна и Херцеговина, Босна и Херцеговина: 2020–2022 година“, беше објавена во списанието Грип и други респираторни вируси. Се проценува дека имало околу 12.000 прекумерни смртни случаи во текот на тригодишниот период – речиси 20% повеќе од очекуваното ниво на смртност. За овие податоци во Ново дан зборуваше Еднан Дрљевиќ, инфектолог и автор на книгата „Ковид Амаркорд“.
Требаше ли некој да одговара за се што се случуваше? 12.000 смртни случаи кои не морале да се случат?
Мислам дека зборот прекумерен не е во духот на нашиот јазик, тоа е чуден прилог. Многу од овие смртни случаи не можеа да се спречат и мораа да се случат. Станува збор за начинот на пресметка бидејќи нашиот здравствен систем е недоволно капацитет и слабо организиран, не ги пријавуваме овие заразни болести. Врз основа на овие извештаи се креираат понатамошни стратегии, знаеме колку луѓе загинале итн. Оваа студија е спроведена по европски стандарди, а смртните случаи од заразни болести се пријавуваат многу попрецизно во Европа отколку кај нас. Овие податоци се практично исти како во Европа.
Дали тоа значи дека не било сè пријавено? Студијата ги анализира податоците за смртноста од сите причини од 2020 до 2022 година во Федерацијата на Босна и Херцеговина (ФБиХ) и укажува на вистинското влијание на пандемијата на коронавирус, сугерирајќи дека смртноста била значително повисока од официјално пријавените смртни случаи од СОВИД-19, вклучително и кај помладите возрасни лица.
Овде беа анализирани сите извештаи за смрт кои се случија во период од пет години, вклучувајќи ги и двете години на Ковид. Беше поставено прашањето колку повеќе луѓе починале во годините на Ковид отколку во просек во последните пет години, а тоа е вишокот на смртност. Се пресметуваат два параметри – очекувана смртност и вишок смртност. Овој вишок на смртност е разликата помеѓу овие два параметри. Оваа студија покажа дека кај нас се направени многу пропусти. Немаме судска медицина. Тие треба да бидат професионалци кои утврдуваат смрт и пријавуваат болест. Во евиденцијата за смртта не е наведен месецот во кој починал, па причините за смртта биле непрецизни и не соодветствувале со вистината. Голем број луѓе кои починале од КОВИД надвор од болничкиот систем поради комплицирани погреби и возбуда за КОВИД не беа пријавени дека имаат КОВИД и не беа вклучени во пребројувањето. Таа бројка е двојно поголема според сите светски стандарди и треба да изнесува околу 24.000 луѓе. Тоа е пристоен град во Босна и Херцеговина кој исчезна за време на Ковид.
Цивилизациски срам на БиХ, најголем број смртни случаи поради политика
Дали пристоен град мораше да исчезне за време на Ковид?
Сигурно илјадници луѓе не требаше да умрат. Загинаа поради нашата слабост, организацијата на системот, затоа што Ковид е оставен само на здравствените работници, а само 50 отсто е во рацете на здравството. Тоа е работа на медиумите, а на политичарите пред се. Морам да нагласам дека најголемиот проблем во БиХ е најголемиот број непотребни смртни случаи поради политиката, бидејќи ние сме единствената земја во светот која немаше министерство за здравство на државно ниво кое би ги усогласило мерките што се спроведуваат во ентитетите и во областа Брчко. Кога беа воведени мерки во еден дел од БиХ, луѓето одеа во друг дел, се дружеа во кафулињата, а потоа се заразуваа и ширеле Ковид. Нерамномерните мерки се цивилизациска срамота.
Звучи страшно кога членовите на семејството на починатиот ќе слушнат дека до тоа доведоа арогантниот однос на системот и властите?
Не само политичарите. Ние здравствените работници бевме недоволно опремени, ниту бевме доволно образовани, ниту имавме доволно луѓе на располагање. Улогата на вашите медиуми беше важна. Ви благодариме што го овозможивте тоа. Сигурен сум дека спасив барем еден човечки живот преку медиумите.
„Ковид може да се врати во иста форма, а ние не донесовме никакви заклучоци“
Што сè уште немаме што е важно да го имаме?
Немавме обдукција за време на Ковид. Имаме околу сто годишно. Обдукцијата е единствениот начин на кој можеме да бидеме 100% сигурни дека во изводот на смртта сме ја внеле вистинската причина за смртта. Треба да го зголемиме бројот на обдукции за да можеме да имаме што повеќе точни дијагнози и да знаеме од што умираат луѓето. Треба да се формира министерство на државно ниво, доколку тоа е политички целисходно. Сега имаме можност во Министерството за цивилни работи да формираме ад хок министерство, но мора веднаш да подготвиме кој ќе биде во тоа министерство, кого да регрутира, какви експерти, кој ќе го финансира, за кога станува збор за тоа, да имаме сè подготвено и брзо да се организираме, за да не ја повториме оваа грешка. Обично не извлекуваме никакви заклучоци од овие катастрофи, пожари, земјотреси, поплави, заразни болести и на крајот геноцид. Не предвидуваме никакви институционални акти кои ќе се занимаваат со спречување на тоа да се случи. Не треба да му се молиме на Бога тоа да не се случи, туку да направиме се што можеме за да го намалиме бројот на жртвите доколку тоа се случи. Значи во Јабланица не требаше толку жртви за да замине. Имаме земјотреси.
Во Јапонија, каде никој не загинува, но овде, кога ќе се случи помал земјотрес, имаме големи проблеми. Сè уште го имаме Ковид, од вкупните акутни респираторни инфекции, 3 до 7 проценти е Ковид, тој не исчезна. Но, тоа треба да биде под наша контрола. Формите се поблаги бидејќи колективниот имунитет го подигнавме на повисоко ниво. Во Кантонот Кантон, некои податоци велат дека до 70 отсто од луѓето ја примиле вакцината, а 30 отсто од луѓето се опоравиле од Ковид без воопшто да знаат за тоа. Оваа популација сè уште ги има тие антитела и затоа новонастанатиот Ковид, а самиот вирус ја промени својата природа, не претставува голема закана за здравствениот систем. Но, сè уште бара мониторинг бидејќи може да се врати како што беше, и тоа ќе биде еден ден ако не за оваа втора пандемија. Мора да се подготвиме да ги задржиме овие жртви што е можно пониско.
Што значи недоволно капацитет на здравствениот персонал во пракса?
Луѓето кои ги креираат овие стратегии се епидемиолози, а кога започна пандемијата, немаше помалку од 50 проценти од потребните епидемиолози. Таа специјализација не се огласи. Од друга страна, овие епидемиолози повеќе внимаваа и на високиот шеќер, притисокот и слично, освен за ХИВ/СИДА, не се занимаваа со заразни болести. Имаше недостиг од инфектолози, координатори и микробиолози… Во Англија како странец можеш да работиш се` освен епидемиологија затоа што е државна специјализација. Во поранешна Југославија, епидемиолозите не можеа да отворат приватна ординација бидејќи се сметаа за експлицитни државни службеници кои требаше да се грижат за јавното здравје на сите граѓани.
Дали во пракса се случува лекарите да ги одвратат пациентите да се вакцинираат?
Секако дека не.
Кои се најважните лекции што моравме да ги научиме од пандемијата?
Ние докторите научивме дека нашата важност е помала од 50 проценти во вакви катастрофи, поголемо значење се дава на економијата, на општеството во целина и на поединците, бидејќи пациентите не слушаа и генерално се придржуваа до мерките што ги донесовме и им благодарам. Не смееме да заборавиме на економскиот дел, имавме многу донатори кои ни помогнаа да се одбраниме и да не дозволиме здравствениот систем да пропадне. И покрај тоа што имаме многу непотребни смртни случаи, имавме релативно добар здравствен систем зачуван од системот што ни овозможи да имаме прекумерна смртност на ниво на ЕУ.
Во Јапонија, каде никој не загинува, но овде, кога ќе се случи помал земјотрес, имаме големи проблеми. Сè уште го имаме Ковид, од вкупните акутни респираторни инфекции, 3 до 7 проценти е Ковид, тој не исчезна. Но, тоа треба да биде под наша контрола. Формите се поблаги бидејќи колективниот имунитет го подигнавме на повисоко ниво. Во Кантонот Кантон, некои податоци велат дека до 70 отсто од луѓето ја примиле вакцината, а 30 отсто од луѓето се опоравиле од Ковид без воопшто да знаат за тоа. Оваа популација сè уште ги има тие антитела и затоа новонастанатиот Ковид, а самиот вирус ја промени својата природа, не претставува голема закана за здравствениот систем. Но, сè уште бара мониторинг бидејќи може да се врати како што беше, и тоа ќе биде еден ден ако не за оваа втора пандемија. Мора да се подготвиме да ги задржиме овие жртви што е можно пониско.
Што значи недоволно капацитет на здравствениот персонал во пракса?
Луѓето кои ги креираат овие стратегии се епидемиолози, а кога започна пандемијата, немаше помалку од 50 проценти од потребните епидемиолози. Таа специјализација не се огласи. Од друга страна, овие епидемиолози повеќе внимаваа и на високиот шеќер, притисокот и слично, освен за ХИВ/СИДА, не се занимаваа со заразни болести. Имаше недостиг од инфектолози, координатори и микробиолози… Во Англија како странец можеш да работиш се` освен епидемиологија затоа што е државна специјализација. Во поранешна Југославија, епидемиолозите не можеа да отворат приватна ординација бидејќи се сметаа за експлицитни државни службеници кои требаше да се грижат за јавното здравје на сите граѓани.
Дали во пракса се случува лекарите да ги одвратат пациентите да се вакцинираат?
Секако дека не.
Кои се најважните лекции што моравме да ги научиме од пандемијата?
Ние докторите научивме дека нашата важност е помала од 50 проценти во вакви катастрофи, поголемо значење се дава на економијата, на општеството во целина и на поединците, бидејќи пациентите не слушаа и генерално се придржуваа до мерките што ги донесовме и им благодарам. Не смееме да заборавиме на економскиот дел, имавме многу донатори кои ни помогнаа да се одбраниме и да не дозволиме здравствениот систем да пропадне. И покрај тоа што имаме многу непотребни смртни случаи, имавме релативно добар здравствен систем зачуван од системот што ни овозможи да имаме прекумерна смртност на ниво на ЕУ.
