ПИРОВА ПОБЕДА ИЛИ “НАШЕ ДЕТЕ”: Оставката на Коцевски го отвора прашањето за суштинската реформа на правосудството

Топ Вести - Слушај сега

0:00 0:00

100

Државниот јавен обвинител Љупчо Коцевски денес поднесе неотповиклива оставка, само еден час пред закажаната седница на Собранието за негово разрешување. За владата на Христијан Мицкоски, ова изгледа како победа – човекот врз кој таа влада го концентрираше својот притисок конечно си заминува. Но, оваа победа носи горчлив вкус на пиров триумф: дали една смена навистина ќе донесе промена во длабоко проблематичниот судски систем на Северна Македонија?

Празна победа со симболичка вредност

- Advertisement -

Коцевски на прес-конференцијата изјави дека заминува “со гордо крената глава, но и со разочараност поради очигледното непочитување на принципите врз кои почива правната држава”. Овие зборови не се само лична одбрана на заминувачки функционер – тие се одраз на поширок проблем. Советот на јавни обвинители даде негативно мислење за предлогот на Владата, со само три гласа за и шест против, што укажува дека професионалната заедница не ја сподели оценката на политичкиот естаблишмент.

Оставката пред гласањето во Собранието е класичен потег од типот “дајте наше дете” – формално, Коцевски сам си заминува, практично, тој беше ставен во позиција каде немаше избор. Владата како причини за разрешување наведе сериозни професионални пропусти, неовластено изнесување информации за судски предмети и нарушување на угледот на Јавното обвинителство. Но, дури и ако овие обвиненија се основани, тие претставуваат симптоми, не и причина за болеста која го мачи македонското правосудство.

Генеричкиот проблем: Системот, не личноста

Замената на државниот обвинител не е нов феномен во македонската политичка сцена. Во текот на последните две децении, јавноста беше сведок на повеќе такви “решенија” – секогаш пропратени со ветувања за нова ера на независно правосудство, секогаш завршувајќи со разочарување. Зошто? Затоа што проблемот не е во едно лице, туку во самата конструкција на системот.

Европската комисија во својот извештај за 2024-2025 година остро заклучи дека независноста и финансиската автономија на судството се поткопани од мешањето и притисокот од другите државни гранки, вклучително и обидите на парламентот да изврши притисок врз членовите на Судскиот совет. Ова не е критика кон Коцевски или некој конкретен обвинител – ова е систематско предупредување дека целата архитектура на македонскиот правосуден систем е ранлива на политички манипулации.

Структурните слабости што остануваат

Кога Коцевски си заминува, остануваат:

1. Недоволни финансиски ресурси: Обвинителствата континуирано работат со ограничени буџети и недостаток на кадар. Коцевски сам алармираше за ова, но проблемот остана нерешен.

2. Политизација на именувањата: Иако законската рамка предвидува улога на Советот на јавни обвинители, крајната одлука е политичка – во Собранието, каде што мнозинството одлучува кој ќе биде следниот обвинител. Ова го прави позицијата инертно зависна од политичките ветрови.

3. Недостаток на јасни критериуми за оценување: Методологијата за проценка на сложеност на предметите и квалитетот на работата на обвинителите е во процес на изготвување веќе години. Без објективни мерила, секое разрешување може да изглeдa како политичка одмазда.

4. Селективна правда: Обвиненијата за селективно кривично гонење се константа во македонската политичка реторика – од сите страни. Ова не е само проблем на еден обвинител, туку на целокупната култура на обвинителството.

Што се добива со смената на Коцевски?

Владата ќе може да каже дека преземала акција, дека не толерира неефикасност, дека бара одговорност. Но што конкретно се менува?

Дали следниот обвинител ќе има повеќе финансиски ресурси? Не.
Дали ќе биде помалку изложен на политички притисоци? Не, затоа што системот останува ист.
Дали ќе има помоќни инструменти за борба против корупцијата и организираниот криминал? Не, ако законските рамки остануваат непроменети.
Дали судството ќе стане побрзо и поефикасно? Не, ако фундаменталните проблеми со судските предмети, застареноста и кадровската политика не се решаваат.

“Дајте наше дете” – синдром на лажните решенија

Народната изрека “дајте наше дете” прецизно ја опишува оваа ситуација. Кога политиката сака да покаже акција, најлесно е да најде жртвено јагне – едно лице врз кое ќе го префрли товарот на вината за системски неуспеси. Коцевски станува тој жртвен јарец, без разлика дали лично има или нема одговорност за проблемите во обвинителството.

Но, оваа стратегија никогаш не функционирала долгорочно. По Коцевски ќе дојде друго име, кое ќе се соочи со истите структурални ограничувања, истиот политички притисок, истите финансиски дефицити. И за две-три години, ќе бидеме повторно сведоци на ист такво сценарио – нова кампања за разрешување, нови обвиненија за неефикасност, нови ветувања за реформа.

Зошто е ова Пирова победа?

Класичната Пирова победа е кога победата чини толку многу што е практично пораз. Во овој случај, владата добива краткорочна симболичка победа, но ја губи суштината – довербата дека законодавството сериозно ја третира судската реформа.

Цената на оваа победа:

Нарушена независност: Секој иден обвинител ќе знае дека доколку не се приспособи на политичките очекувања, може да заврши како Коцевски.
Демотивација на професионалците: Обвинителите кои сакаат да работат професионално и независно ќе видат дека системот не ги штити.
Изгубена довебра на ЕУ: Европската унија внимателно го следи ова и веќе алармира дека независноста на правосудството е поткопана.
Јавен цинизам: Граѓаните не се наивни – тие гледаат дека се менуваат луѓе, не системи.

Што би била вистинска победа?

Ако владата навистина сака да победи во борбата за функционално правосудство, треба да одговори на овие прашања:

1. Како ќе се заштити независноста на обвинителите? Дали ќе има уставни измени кои ќе ја ограничат можноста на политичките структури да влијаат врз обвинителството?

2. Како ќе се зголемат ресурсите? Ако обвинителствата работат со премногу малку луѓе и премногу малку пари, никој обвинител не може да биде ефикасен.

3. Како ќе се воспостави објективна методологија? Без јасни критериуми за успех и неуспех, секое оценување е подложно на субјективни и политички критериуми.

4. Како ќе се спречи селективната правда? Дали ќе има механизми кои ќе гарантираат дека законот се применува еднакво за сите, без разлика на политичката припадност?

5. Како ќе се вклучи јавноста во надзорот? Транспарентноста е клучна за довербата – дали ќе има отворени податоци за работата на обвинителството, за процесните на предметите, за статистиките на успешност?

Татар место реформа

Оставката на Љупчо Коцевски не е победа за правдата – таа е татар кој привремено го задоволува јавното мислење, но не го решава проблемот. Македонското правосудство не трпи криза поради еден лош обвинител или еден лош судија – тоа трпи криза поради децении на политизација, недоволно финансирање, слаби институционални заштити и културата на неказнивост.

Вистинската победа би била системска реформа која би ги засилила независноста, транспарентноста и ефикасноста на целиот правосуден систем. Но таква реформа бара политичка волја, долгорочна визија и подготовност да се откажат од кратко-рочните политички бодови заради долгорочната стабилност на државата.

Засега, добивме уште еден циклус на “дајте наше дете”. Прашањето е: кога ќе дојде денот кога ќе престанеме да го жртвуваме детето, и ќе почнеме да го менуваме системот?

Аворот е магистер на правосудни системи

Фото:Илустрација Охридакај