Мистериозното исчезнување на бугарскиот нуркач во Охридското Езеро: Правна анализа и индикации за организиран криминал

Случајот кој предизвика повеќе прашања отколку одговори

- Advertisement -

На 9 август 2025 година во 13:15 часот, во СВР Охрид и езерската полиција е пријавено исчезнување кое предизвика низа прашања и сомнежи. И.Т. (52) од Република Бугарија исчезнал при нуркање на длабочина од 89 метри во водите на Охридското Езеро, над селото Трпејца. Она што следеше беше дводневна медиумска конфузија со лажни објави дека нуркачот е пронајден, но сето тоа се покажа како едно големо ништо.

Најизненадувачки е фактот дека од 10 август 2025 година нема никаква потрага по нуркачот во водите на Охридското Езеро. Потполната тишина од страна на надлежните органи предизвикува бројни прашања и сомнежи дека во овој случај има нешто повеќе од обична несреќа при нуркање. Постојат сериозни индикации дека се работи за прикривање на организирани криминални активности кои македонските и бугарските власти не сакаат да бидат откриени.

Прашања без одговори: Анатомија на сомнителен случај

Постојат повеќе клучни непознаници во овој случај кои даваат простор за сомнеж дека постојат незаконити дејствија што се прикриваат на највисоко ниво:

1. Улогата на македонскиот нуркач-организатор

Македонскиот нуркач, кој де факто и де јуре бил организатор на нуркањето, воопшто не е предмет на истрага од страна на обвинителството и органите на прогонот во Северна Македонија. Ова е првиот и најочигледен црвен сигнал. Во секој случај на исчезнување или смрт при организирана активност, организаторот е првото лице кое мора да биде испитано. Зошто лицето кое го организирало нуркањето, кое било присутно на лице место, и кое има директна одговорност за безбедноста на учесниците, не е повикано да даде детална изјава? Зошто не е предмет на никаква истрага?

2. Отстранетата опрема и докази

Никој од истражните органи не побарал објаснување од македонскиот нуркач зошто веднаш по немилиот настан ја собрал целата опрема и ја отстранил поставената бова за означување на нуркањето од местото на настанот. Ова е можеби најсомнителниот елемент во целиот случај.

Маркер бовата е клучен доказ кој точно го означува местото каде се случило нуркањето. Во секоја професионална нуркачка операција, оваа бова останува на место до пристигнување на истражните органи. Отстранувањето на бовата веднаш по несреќата, без присуство на полиција или други надлежни органи, е класичен пример на уништување на материјални докази. Ова не е грешка или паника – ова е свесно дејствие со јасна цел: да се заматат траги и да се оневозможи прецизно утврдување на локацијата.

Зошто обвинителството и МВР дозволија ова да се случи? Зошто не ја обезбедија сцената на настанот како што налагаат сите протоколи? Зошто не ја одземаа опремата како материјален доказ?

3. Противречни локации и “заборавена” позиција

Од која причина истиот македонски нуркач ја отстранил маркер бовата, а потоа наводно не можел да се сети на точното место каде било извршено нуркањето, давајќи разни локации во широк дијапазон? Ова е особено сомнително имајќи предвид дека станува збор за искусен нуркач кој навистина организирал техничко нуркање на 89 метри длабочина.

Секој искусен нуркач, особено оној кој врши технички нуркања на големи длабочини, користи GPS координати и прецизно ги бележи локациите. Да “заборавиш” каде точно нуркал на 89 метри длабочина, особено по трагичен инцидент, е практично невозможно. Ова не е случајна грешка – ова е намерно давање на погрешни информации за да се отежне потрагата и истрагата.

- Advertisement -

Широкиот дијапазон на наводни локации што ги давал организаторот служи за уште една цел: да се загуби драгоцено време додека потрагата се врши на погрешни локации, давајќи дополнително време за заматување на трагите и отстранување на дополнителни докази од вистинската локација.

4. Непреземени мерки против организаторот

Зошто обвинителството и МВР веднаш не ја одземаа потребната опрема која била во сопственост на македонскиот нуркач? Зошто за него не е побарана никаква мерка на претпазливост или рестриктивна мерка? Дури и да претпоставиме дека не постои директна вина за исчезнувањето на И.Т., самиот факт дека организаторот ги отстранил доказите и дава противречни информации е доволна основа за преземање на мерки.

Во секој сличен случај во европските држави, организаторот веднаш би бил задржан за распит, неговата опрема би била одземена како материјален доказ, и би биле преземени мерки да не го напушти градот или државата се додека истрагата не заврши. Ништо од ова не се случи во Охрид. Зошто?

- Advertisement -

5. Молкот на Република Бугарија

Дополнителна мистерија, и можеби најзагадочен елемент во целата приказна, е однесувањето на бугарските институции. Република Бугарија е позната по својата брза и ефикасна реакција кога станува збор за нејзини државјани во проблеми. Сеќавањето на случајот кога итно испратија авион да го повлечат “благонадежниот бугарин од Охрид” покажува дека Бугарија не се двоуми кога треба да интервенира за своите граѓани.

Но овој пат? Потполна тишина. Нема притисок врз македонските власти за интензивирање на потрагата. Нема испратени експерти или опрема. Нема јавни изјави од министерства. Нема притисок од медиумите. Нема реакција од семејството на исчезнатиот (или таа реакција е целосно заглушена). Молкот е толку необичен што сам по себе станува доказ дека нешто се прикрива.

Што се обидуваат да сокријат? Зошто сега владее молк во бугарските институции? Дали И.Т. бил вклучен во нешто што ги компромитира и двете држави? Дали неговото исчезнување е дел од поголема операција која не смее да види светлина на ден?

Правни основи: Државните обврски за потрага по исчезнати лица

Меѓународни правни инструменти

Правните основи се кристално јасни и не остават простор за толкување. Република Северна Македонија, како потписник на повеќе меѓународни конвенции, има апсолутна и неодложна обврска да спроведе ефикасна потрага по исчезнатиот И.Т.

Европската конвенција за човекови права (ЕКЧП) – Член 2 гарантира право на живот и ги обврзува државите да преземат сите неопходни мерки за заштита на животот на луѓето под нивна јурисдикција. Ова не е само пасивна обврска да не се одземе животот, туку активна обврска да се превземат позитивни мерки за негова заштита. Судската практика на Европскиот суд за човекови права јасно покажува дека оваа обврска вклучува и активна потрага и спасување на лица во опасност.

Меѓународниот пакт за граѓански и политички права – Член 6 гарантира вродено право на живот и обврзува државите да преземат позитивни мерки за негова заштита, што експлицитно вклучува ефикасна потрага по исчезнати лица. Комитетот за човекови права на Обединетите нации во својот Генерален коментар бр. 36 јасно наведува дека државите имаат обврска да превземат сите разумни и соодветни мерки за заштита на животот, вклучувајќи и организирање на потрага и спасување.

Конвенцијата за заштита на сите лица од присилно исчезнување – иако примарно се однесува на присилни исчезнувања од страна на државата, принципите за активна потрага, спроведување на ефикасна истрага и информирање на семејствата се применливи на сите случаи на исчезнати лица. Конвенцијата јасно утврдува дека државите не смеат да престанат со потрага се додека судбината на лицето не е разјаснета.

Национални правни основи на Република Северна Македонија

Уставот на РСМ – Член 8 гарантира темелни слободи и права на човекот и граѓанинот, вклучувајќи го и правото на живот и безбедност. Ова е врвен правен акт кој ги обврзува сите државни органи без исклучок.

Законот за внатрешни работи прецизно дефинира надлежности на полицијата за потрага по исчезнати лица и спроведување на спасувачки акции. Член 28 од Законот експлицитно наведува дека полицијата има обврска да презема мерки и дејствија за пребарување и спасување на лица во опасност.

Законот за управување со кризи уредува координација на државните органи при вонредни настани, вклучувајќи и несреќи како што е исчезнување при нуркање. Овој закон бара формирање на Кризен штаб и координирани акции на сите надлежни служби.

Кривичниот законик на РСМ содржи повеќе релевантни одредби:

• Член 127 (Неукажување помош на лице во опасност): Предвидува казна затвор од три месеци до три години за оној кој не укаже помош на лице во непосредна животна опасност, иако тоа можел да го стори без опасност за себе или за друг.
• Член 353 (Злоупотреба на службена положба и овластување): Предвидува казна затвор од шест месеци до пет години за службено лице кое со намера да прибави за себе или за друг каква противправна корист или да му наштети на друг, ќе ги искористи својата службена положба или овластување, ќе ги прекорачи границите на својата службена положба или овластување, или не ги врши своите службени должности.
• Член 365 (Прикривање): Предвидува казна затвор до три години за оној кој ќе го прикрие сторителот, помагачот или подстрекувачот на кривично дело.

Обврската за континуирана потрага – Европската судска практика

Според европската судска практика, особено пресудите на Европскиот суд за човекови права, државите имаат позитивна обврска да:

1. Веднаш започнат со потрага по пријавено исчезнато лице – без одложување, без бирократски бариери, веднаш.
2. Ангажираат соодветни ресурси за локализација и спасување – тоа значи да употребат сета достапна опрема, да мобилизираат потребен персонал, да побараат меѓународна помош доколку домашните капацитети не се доволни.
3. Продолжат со потрагата се додека постојат разумни изгледи за пронаоѓање – не може арбитрерно да се прекине потрага по еден ден без објаснување.
4. Спроведат ефикасна истрага за утврдување на околностите на исчезнувањето – истрагата мора да биде темелна, независна и транспарентна.

Прекинувањето на потрагата по само еден ден (од 10 август 2025) е правно неодбранливо и претставува директно кршење на горенаведените обврски, особено имајќи предвид дека не е пронајдено телото ниту пак се утврдени околностите на исчезнувањето. Не постои разумно објаснување зошто потрагата е запрена. Не е издадено службено соопштение. Не се дадени објаснувања на јавноста или на семејството. Едноставно, потрагата престана да постои како да случајот никогаш не се случил.

Техничките капацитети – Алиби или прикривање?

Стандарди за спасувачки операции

ISO 23765:2021 (Recreational diving services) е меѓународниот стандард за нуркачки услуги кој бара државите да имаат соодветни спасувачки капацитети за длабочините на кои се дозволува рекреативно и комерцијално нуркање. Доколку држава дозволува нуркање на одредена длабочина (а Северна Македонија не само што го дозволува, туку активно го промовира нуркањето во Охридското Езеро како туристичка атракција), таа мора да има и капацитет за спасување на таа длабочина.

EU Civil Protection Mechanism (Механизмот за граѓанска заштита на ЕУ), на кој Северна Македонија активно учествува како партнер-држава, бара од државите-членки и партнерки да имаат минимални спасувачки капацитети, вклучувајќи и подводно пребарување и спасување. Ова е услов за учество во Механизмот, што значи дека Македонија официјално декларирала дека поседува такви капацитети.

Абсурдноста на наводниот недостаток на опрема

Тврдењето дека Република Северна Македонија нема опрема за идентификација и спасување на длабочина од 100 метри е технички и правно неодбранливо од повеќе причини:

1. Достапна и евтина технологија

ROV (Remotely Operated Vehicles – далечински управувани подводни возила) со капацитет до 300-500 метри длабочина се комерцијално достапни и релативно евтини. Основен ROV со камера и манипулатор може да се набави за 50,000-150,000 евра. Посложени системи чинат 300,000-500,000 евра. За држава со буџет од неколку милијарди евра, ова се смешни износи.

Дури и соседните држави како Албанија, Грција, Бугарија и Србија поседуваат таква опрема. Дали е можно Северна Македонија, која активно промовира туризам околу Охридското Езеро и дозволува комерцијално и рекреативно нуркање, да нема основна спасувачка опрема? Не, не е можно. Оваа опрема или постои и намерно не се користи, или никогаш не била набавена што е гигантска злоупотреба и корупција.

2. Охридското Езеро – специфичен случај

Охридското Езеро е под заштита на UNESCO и претставува најважна туристичка дестинација во Северна Македонија. Годишно, илјадници туристи го посетуваат Охрид, а стотици се занимаваат со нуркање. Постојат комерцијални нуркачки центри кои нудат услуги за нуркање на различни длабочини.

Со оглед на овој факт, апсолутно е неприфатливо државата да нема соодветна спасувачка опрема за подводни операции. Ова не е некое забутано планинско езеро каде нуркањето е ретка појава – ова е Охридското Езеро, срцето на македонскиот туризам.

Доколку навистина не постои таква опрема, тоа значи дека:

• Државата дозволува потенцијално опасни активности без да има капацитет за спасување
• Нема спроведено процена на ризик за туристички активности
• Нема превземено никакви мерки за јавна безбедност
• Поткрадени се буџетски средства наменети за набавка на спасувачка опрема

Секој од овие сценарија укажува на тешка кривична одговорност на повеќе нивоа.

3. Задолжителни капацитети според европски стандарди

Северна Македонија е кандидат за членство во Европската унија и активен учесник во повеќе европски механизми за соработка. Како дел од процесот на интеграција, државата презела низа обврски, вклучувајќи и усогласување со европските стандарди за јавна безбедност и спасување.

Државите-членки на ЕУ, како и кандидатите, се очекува да имаат:

• Професионални спасувачки единици обучени за подводни операции
• Техничка опрема за подводно пребарување (сонари, ROV возила, дронови)
• Протоколи за брзо реагирање и координација на спасувачки операции
• Можност за регионална соработка и побарување на помош

Доколку Македонија немала таква опрема (што е речиси невозможно), тоа значи дека лажела во своите извештаи до европските институции за усогласеност со стандардите.

4. Регионална соработка и меѓународна помош

Но да претпоставиме, само за аргументот, дека Северна Македонија навистина нема соодветна опрема за подводно пребарување на 100 метри длабочина. Дури и во тој случај, постојат механизми за брза регионална помош:

• EU Civil Protection Mechanism овозможува држава да побара помош од други членки или партнери во рок од неколку часа
• Билатерални договори за соработка во случај на несреќи постојат со сите соседни држави
• NATO механизми за кризна соработка (Македонија е членка на НАТО од 2020)
• Приватни компании со специјализирана опрема достапни на комерцијална основа

Зошто не е активиран ниту еден од овие механизми? Зошто не е побарана помош од Грција, која има одлична опрема за подводно пребарување? Зошто не е контактирана Бугарија, чиј државјанин е исчезнат? Зошто не се консултирани приватни компании кои можат да обезбедат опрема и експертиза?

Одговорот е очигледен: затоа што не се сака истрагата да продолжи. Затоа што постои нешто што се прикрива. Затоа што пронаоѓањето на И.Т. или утврдувањето на вистинската локација на нуркањето би отворило Пандорина кутија која никој не сака да ја отвори.

Историски преседани – како другите држави реагираат

Да направиме кратка компарација со тоа како другите држави реагираат на слични случаи:

Тајланд, 2018: Кога 12 фудбалери и нивниот тренер заглавиле во пештера полна со вода, тајландската влада веднаш побара меѓународна помош. Во операцијата учествувале експерти од САД, Велика Британија, Австралија, Кина и десетици волонтери. Операцијата траела 18 дена. Сите биле спасени.

Италија, 2012: Кога крузерот “Costa Concordia” потона покрај италијанскиот остров Џилио, италијанските власти веднаш ангажирале сета достапна опрема и експерти. Потрагата по жртвите траела недели. Користена беше најсофистицираната опрема. Ни една жртва не била оставена.

Аргентина, 2017: Кога поморницата изгуби контакт со подморница “ARA San Juan” со 44 члена на посадата, аргентинската влада ангажирала меѓународна помош. Потрагата траела недели. Користени биле подводни дронови, сонари, меѓународни експерти. Подморницата била пронајдена на длабочина од 900 метри.

Може да продолжиме со десетици примери од целиот свет. Заедничкиот именител е: ниту една сериозна држава не престанува со потрага по ден или два без објаснување. Ниту една сериозна држава не се крие зад изговор “немаме опрема” кога животи се во прашање.

Индикатори за организиран криминал и прикривање

Кога ги анализираме сите елементи на овој случај заедно, сликата која се појавува не е слика на некомпетентност или недостаток на ресурси. Ова е слика на намерно, координирано прикривање. Комбинацијата од следните елементи укажува на можно прикривање на организирани криминални активности:

1. Брзо отстранување на доказите

Отстранувањето на опремата и маркер бовата од страна на македонскиот организатор на нуркањето без присуство на полиција укажува на свесно и намерно уништување на материјални докази. Ова не е панична реакција на барана личност. Ова не е грешка. Ова е прецизно, планирано дејствие со јасна цел: да се оневозможи реконструкција на настанот и да се заматат траги.

Во секоја модерна држава, местото каде се случила несреќа со можна смртна последица се третира како сцена на злосторство се додека не се утврди спротивното. Сцената се обезбедува. Никој не смее да допира ништо. Сите предмети се фотографираат, каталогизираат и одземаат како докази.

Ништо од ова не се случи во Охрид. Организаторот слободно ја собрал опремата, ја отстранил бовата, и си отишол дома. Полицијата не реагирала. Обвинителството не реагирало. Како е тоа можно?

2. Отсуство на истрага против организаторот

Неспроведувањето на истрага против лицето кое го организирало нуркањето и кое веднаш по настанот ги отстранило доказите претставува грубо кршење на кривичната процедура и индицира високо ниво на заштита на ова лице.

Во нормални околности, организаторот би бил:

• Веднаш повикан на распит
• Негова опрема би била одземена за вештачење
• Барани би биле докази за лиценци и дозволи за организирање на техничко нуркање
• Проверен би бил неговиот криминален досие
• Преземени би биле мерки да не го напушти градот или државата
• Медиумите би имале целосен профил на ова лице

Наместо тоа: потполна тишина. Ниту име, ниту слика, ниту изјава. Ова лице е целосно заштитено. Зошто? Која е позадината на ова лице? Дали е поврзано со политички структури? Дали е дел од организирана криминална група? Дали има заштитници на високо ниво?

3. Противречни информации за локацијата

Давањето на различни локации за местото на нуркањето од страна на организаторот е класичен индикатор за обид за заматување на трагите. Кога некој вистински не знае или не се сеќава на локација, тој тоа јасно ќе го каже. Кога некој дава повеќе различни локации, тој свесно се обидува да заматува.

Широкиот дијапазон на локации што ги дал организаторот служи за две цели:

1. Да се загуби време додека потрагата се врши на погрешни локации
2. Да се оневозможи прецизно мапирање на вистинската локација

Ова го потврдува сомнежот дека на вистинската локација постои нешто што не смее да биде откриено.

4. Премолчување од двете држави

Синхронизираното молчење и од македонските и од бугарските институции е најмоќниот индикатор за координирано прикривање. Зашто би две држави, кои иначе активно комуницираат и соработуваат (или се конфронтираат) на различни нивоа, одеднаш да молчат синхронизирано?

Дипломатскиот молк на Бугарија, особено имајќи ја предвид вообичаената практика на брза и гласна реакција кога нејзини граѓани се во проблем, силно укажува на можна меѓудржавна координација за прикривање.

Ова може да значи неколку работи:

• И.Т. бил вклучен во операција која би ја компромитира Бугарија
• Операцијата била спроведена со знаење или учество на бугарски службени лица
• Пронаоѓањето на И.Т. или откривањето на вистинската цел на нуркањето би отворило уште поголеми проблеми за бугарските власти
• Постои договор на високо ниво помеѓу двете држави за премолчување на случајот

5. Лажни медиумски објави – техника на дезинформација

Дводневните “фејк објави” дека нуркачот е пронајден не се случајна грешка. Ова е класична техника на дезинформација која служи за повеќе цели:

Омаловажување на јавниот интерес: Кога јавноста прво слушне дека лицето е пронајдено, интересот нагло се зголемува. Кога подоцна слушне дека информацијата била лажна, интересот се намалува (“уште една лажна вест”). Ова го прави случајот помалку атрактивен за медиумите и помалку важен во очите на јавноста.

Создавање конфузија: Лажните информации создаваат конфузија за тоа што е вистинито и што не е. Луѓето престануваат да им веруваат на информациите воопшто и се повлекуваат од следење на случајот.

Одложување на вистинската потрага: Додека медиумите и јавноста се фокусирани на демантирање на лажните информации, вистинската потрага стагнира и драгоценото време се губи.

Прикривање на времето потребно за заматување на трагите: Лажните информации даваат алиби зошто потрагата е запрена или одложена – “веќе е пронајден”, “чекаме потврда”, “се провери дека не е тој” итн. Во меѓувреме, вистинските траги се заматуваат.

Оваа техника е класичен елемент на организираните криминални групи и корумпираните државни структури кога сакаат да прикријат нешто. Не е случајност дека токму во овој случај се појави.

6. Недостаток на транспарентност и информации

Комплетниот недостаток на официјални информации, соопштенија, прес-конференции или ажурирања за случајот е уште еден силен индикатор. Во секој сериозен случај на исчезнување, властите редовно информираат за напредокот на истрагата (дури и кога нема напредок). Семејствата редовно се контактираат. Медиумите добиваат пристап до службени портпароли.

Во овој случај: ништо. Како да случајот не постои. Како да И.Т. никогаш не постоел.

Можни криминални сценарија – Што навистина се случи?

Сценарио 1: Незаконско подводно археолошко истражување

Нуркањето на 89 метри длабочина не е рекреативно нуркање. Ова е техничко нуркање кое бара специјални дозволи, сертификати, опрема и подготовка. Никој не нурка на 89 метри “за задоволство” – тоа е премногу ризично и премногу скапо. Техничкото нуркање на вакви длабочини обично се врши со специфична цел:

Археолошко истражување: Охридското Езеро има богата историја. На неговото дно лежат антички населби, трговски пловила, верски предмети, културни артефакти. Подводното археолошко истражување е строго регулирано и бара дозволи од Министерството за култура, учество на овластени археолози и детална документација.

Илегалното археолошко истражување (т.н. “archaeology looting” или “treasure hunting”) е многу профитабилен бизнис. Антички предмети од Охридското Езеро можат да вредат од неколку илјади до неколку милиони евра на црниот пазар. Организираните групи кои се занимаваат со ова често ангажираат искусни нуркачи од странство, користат специјализирана опрема и имаат договори со корумпирани службени лица за прикривање.

Доколку И.Т. бил дел од таква операција и настанала несреќа, тоа би објаснило:

• Зошто организаторот брзо ги отстранил доказите
• Зошто не се сака точната локација да биде откриена
• Зошто македонските власти не инсистираат на истрага
• Зошто бугарските власти молчат

Сценарио 2: Барање на воени остатоци – Случајот на авионот од 1941 на кралевина Југославија

Споменувањето на авионот на Кралевина Југославија кој паднал во април 1941 година не е само конспирација. Ова е документиран историски факт. Во почетокот на Втората светска војна, повеќе авиони на Кралевината Југославија летале од Белград према Атина носејќи важни личности, државна документација, златото од државната ризница и други вредности.

Еден од овие авиони наводно паднал (или принудно слетал) во Охридското Езеро, во регионот на Трпејца. Локацијата никогаш не е официјално потврдена, но постојат сведоштва од локалното население и историски записи кои го споменуваат настанот.

Доколку И.Т. и неговиот македонски организатор барале овој авион, тоа е екстремно сериозна работа поради:

Историска вредност: Авионот и неговата содржина се културно наследство од огромна историска вредност.

Монетарна вредност: Ако авионот носел дел од државното злато или други вредности, нивната пазарна вредност денес би била милиони евра.

Меѓународни импликации: Барањето и присвојувањето на војни останки без официјални дозволи е меѓународен инцидент. Постојат меѓународни договори за заштита на војни гробови и останки. Државата која дозволи илегално пребарување на такви останки ризикува меѓународни санкции.

Криминална одговорност: Илегалното пребарување, присвојување и трговија со воени останки и историски артефакти е тешко кривично дело.

Доколку И.Т. бил дел од операција за барање на авионот и настанала несреќа, тоа би објаснило апсолутниот молк на властите. Признавањето дека во водите на Охридското Езеро се врши илегално пребарување на воени останки би било огромен скандал со меѓународни размери.

Сценарио 3: Подводни депонии за криумчарење

Постои уште еден, потемен сценарио. Организираните криминални групи понекогаш користат подводни депонии (т.н. “underwater caches” или “dead drops”) за складирање и трансфер на нелегални материи – дрога, оружје, фалсификувани документи, украдени вредности.

Охридското Езеро, на границата помеѓу Северна Македонија и Албанија, е стратешка локација на т.н. “Балканска рута” – најважната рута за криумчарење од Југозападна Азија према Западна Европа.

Техничкото нуркање на 89 метри длабочина е идеално за поставување на вакви депонии затоа што:

• Длабочината е недостапна за обичните нуркачи
• Мала е веројатноста случајно да биде откриено
• Полицијата и царината немаат опрема за контрола на таа длабочина

Доколку И.Т. бил дел од операција за поставување, подигање или проверка на таква депонија, тоа би било најлошиот сценарио затоа што:

• Организираните криминални групи активно ги елиминираат сведоците
• Властите кои се корумпирани ќе направат се за да го прикријат случајот
• Меѓународните димензии на криумчарењето бараат мо лк на повеќе нивоа

Сценарио 4: Инсценирано исчезнување

Постои и можност И.Т. воопшто да не е мртов, туку неговото исчезнување да е инсценирано. Причините за ова можат да бидат:

• Бегство од криминална одговорност во Бугарија
• Бегство од долгови
• Влегување во програма за заштита на сведоци
• Придружување на криминална организација со нов идентитет

Оваа верзија би објаснила зошто бугарските власти молчат – можеби самите тие се дел од операцијата. Исто така би објаснила зошто македонските власти не инсистираат на потрага – можеби знаат дека лицето не е мртво.

Кривично-правни последици – Кој треба да одговара?

Доколку се потврдат сомнежите за прикривање, надлежните лица можат да одговараат за повеќе кривични дела:

За службените лица кои не преземале мерки

Член 127 КЗ – Неукажување помош на лице во опасност: Казна затвор до три години за неукажување помош на лице во непосредна животна опасност. Ова се однесува на сите службени лица на Езерската полиција, СВР Охрид, Министерството за внатрешни работи и Дирекцијата за заштита и спасување кои имале обврска да организираат потрага.

Член 353 КЗ – Злоупотреба на службена положба и овластување: Казна затвор до пет години за службено лице кое не ги извршило своите обврски или ги прекорачило своите овластувања. Ова се однесува на раководните лица кои го стопирале процесот на потрага без разумно објаснување.

Член 365 КЗ – Прикривање: Казна затвор до три години за прикривање на кривично дело или неговиот сторител. Доколку постојат докази дека службени лица свесно прикривале информации за да го заштитат организаторот или да го попречат откривањето на вистината.

Член 365-а КЗ – Помагање на сторител по извршеното кривично дело: Казна затвор до три години за оној кој по извршеното кривично дело му помогне на сторителот да ги сокрие траговите на делото.

За организаторот на нуркањето

Член 291 КЗ – Предизвикување општа опасност: Доколку нуркањето било организирано без соодветни безбедносни мерки и доколку тоа резултирало со смрт, казната може да биде до 12 години затвор.

Член 144 КЗ – Неукажување помош или оставање во беспомошна состојба: Доколку организаторот не ја пријавил веднаш несреќата или не презел мерки за спасување.

Член 396 КЗ – Уништување, оштетување и отстранување на предмети на привремено одземање: За отстранувањето на опремата и маркер бовата пред да пристигне полицијата.

За организирани криминални активности

Член 394-а КЗ – Организирање криминална група и учество во неа: Доколку се потврди дека постоела организирана група за илегални подводни операции (археолошко пљачкање, криумчарење итн.), казната може да биде најмалку четири години затвор, а може да биде и до 15 години за организаторите.

Член 273 КЗ – Кражба на предмети од посебна културна или историска вредност: Доколку целта била археолошко пљачкање, казната може да биде до 15 години затвор.

Член 394 КЗ – Перење пари и други приноси од казниво дело: Доколку постојат финансиски трансакции поврзани со илегалната операција.

Што треба да се направи? – Патот кон правдата

1. Итно реактивирање на потрагата

Првиот и најважен чекор е итно реактивирање на потрагата по И.Т. Оваа потрага мора да вклучува:

• Ангажирање на професионални нуркачи со сертификати за техничко нуркање
• Користење на ROV возила со камери и сонари
• Мапирање на целиот регион каде што се наоѓа Трпејца
• Консултации со локалното население кое можеби видело нешто
• Побарување на меѓународна помош доколку домашните капацитети не се доволни

2. Формирање на независна истражна комисија

Владата на РСМ мора веднаш да формира независна истражна комисија составена од:

• Независни обвинители
• Експерти за подводни операции
• Претставници на меѓународни организации
• Граѓански претставници

Оваа комисија мора да има неограничен пристап до сите документи, сведоци и локации поврзани со случајот.

3. Итна истрага против организаторот

Обвинителството мора веднаш да започне кривична истрага против македонскиот нуркач кој го организирал нуркањето. Ова вклучува:

• Одземање на неговата опрема за форензичка анализа
• Детален распит со присуство на адвокат
• Проверка на неговите финансии (дали добил плаќање за организирање?)
• Проверка на неговите комуникации (телефон, е-пошта, социјални мрежи)
• Преземање на мерки да не го напушти градот или државата

4. Транспарентно информирање на јавноста

Властите мора редовно да ја информираат јавноста за напредокот на истрагата преку:

• Дневни соопштенија за печат
• Редовни прес-конференции
• Објавување на извештаи

Транспарентноста е клучна за враќање на довербата на граѓаните во институциите.

5. Побарување на меѓународна помош и мониторинг

Република Бугарија мора да биде официјално побарана да учествува во истрагата. Исто така, треба да се побара мониторинг од:

• Европската унија
• Обединетите нации
• Меѓународниот суд за човекови права
• Меѓународни граѓански организации

6. Обезбедување на правата на семејството

Семејството на И.Т. има апсолутно право да:

• Биде редовно информирано за напредокот
• Учествува во истрагата преку свој правен застапник
• Побара надомест на штета доколку се утврди немар или намерно прикривање
• Побара меѓународна истрага доколку домашните власти не соработуваат

 Вистината не може да биде заробена на дното на Охридското Езеро

Случајот на исчезнатиот бугарски нуркач И.Т. во водите на Охридското Езеро е многу повеќе од обична трагедија или несреќа. Сите елементи на овој случај – брзото отстранување на доказите, отсуството на истрага против организаторот, противречните информации за локацијата, недостатокот на потрага, лажните медиумски објави и синхронизираниот молк на двете држави – сочинуваат слика на намерно, координирано прикривање на нешто многу сериозно.

Правните основи се кристално јасни: Република Северна Македонија има уставна, законска и меѓународна обврска да спроведе ефикасна, континуирана и транспарентна потрага по исчезнатиот И.Т. Неуспехот да се направи тоа претставува кршење на основните човекови права и меѓународни обврски.

Наводниот “недостаток на техничка опрема” е технички и правно неодбранлив и служи само како евтин изговор за избегнување на истрага. Охридското Езеро е најважна туристичка дестинација во Македонија, под заштита на UNESCO, место каде редовно се врши нуркање. Апсолутно е неприфатливо државата да нема основна спасувачка опрема за подводни операции. А дури и да нема, постојат механизми за регионална и меѓународна помош кои не беа активирани.

Во комбинација со брзото отстранување на доказите, отсуството на истрага против организаторот, противречните информации и молкот на двете држави, случајот силно укажува на организирани криминални активности кои се прикриваат на највисоко ниво. Можните сценарија вклучуваат илегално археолошко истражување, барање на воени останки со историска и монетарна вредност, подводни депонии за криумчарење, или дури и инсценирано исчезнување.

Јавноста и меѓународната заедница мораат да побараат одговори и целосна истрага што ќе ја открие вистината за она што навистина се случило во водите на Охридското Езеро на 9 август 2025 година. Семејството на И.Т. заслужува да ја дознае судбината на својот сакан. Граѓаните на Северна Македонија и Бугарија заслужуваат да знаат дали нивните власти ги прикриваат криминални активности. Правдата бара вистината да излезе на виделина.

Крајно, клучното прашање останува без одговор: каде е И.Т. и дали воопшто е удавен на посочената локација? Се додека ова прашање не добие одговор, сомнежите за прикривање, корупција и организиран криминал ќе останат. Се додека властите молчат, вината ќе стане сè потешка.

Вистината не може да биде заровена на дното на Охридското Езеро. Правдата може да закасни, но не смее да биде одречена.

Барањата се јасни:

1. Итно реактивирање на потрагата
2. Формирање на независна истражна комисија
3. Кривична истрага против организаторот
4. Транспарентност и редовно информирање
5. Меѓународен мониторинг
6. Обезбедување на правата на семејството

Прашањата се јасни:

• Зошто потрагата е запрена по еден ден?
• Зошто организаторот не е предмет на истрага?
• Зошто доказите се отстранети без присуство на полиција?
• Зошто двете држави молчат?
• Што се прикрива на дното на Охридското Езеро?

Одговорноста е јасна: Службените лица кои не ги извршиле своите обврски мораат да одговараат. Организаторот кој ги отстранил доказите мора да одговара. Оние кои прикриваат мораат да одговараат.

Вистината е должна. Правдата е должна. Одговорите се должни. И најважно – И.Т. е должен да биде пронајден, жив или мртов, за да може неговото семејство да го најде мирот, а правдата да се оствари.

Сашо ДЕНЕСОВСКИ