Случајот со Сообраќајниот испитен центар „АМ” ДООЕЛ Битола отвора клучни прашања за начинот на кој се доделуваат и контролираат концесиите во државни услуги во Република Северна Македонија. Оваа тема не е само технички прашањe за административни процедури, туку фундаментален предизвик за владеењето на правото, транспарентноста и спречувањето на корупцијата во јавниот сектор.
Природата на концесиите – јавен интерес, не приватна привилегија
Концесиите за сообраќајни испитни центри претставуваат делегирање на јавна власт кон приватни субјекти за извршување на услуги од јавен интерес. Полагањето возачки испити не е комерцијална активност, туку државна функција која директно влијае врз јавната безбедност и законитоста во сообраќајот.
Затоа, оние кои ги добиваат ваквите концесии не стануваат сопственици на “бизнис”, туку привремени извршители на јавна функција. Концесиската дозвола не е доживотен мандат, ниту основа за создавање паралелни структури на власт.
Контекстот на изминатите 9 години
Партиската поделба на концесиите
Во изминатите 9 години на територијата на РСМ, работењето на сообраќајните испитни центри беше обележано со партиски критериуми при доделувањето на дозволите. Добро се знае дека дозволите се добиваа преку ноќ, а сите фирми беа блиски до СДСМ и ДУИ.
Особено загрижувачки е фактот што поголем дел од овие фирми се основаа само неколку дена пред повикот на МВР, што јасно укажува на унапред договорени аранжмани и отсуство на вистинска конкуренција во тендерските процеси.
Анализа на случајот АМ ДООЕЛ Битола
Сообраќајниот испитен центар „АМ” ДООЕЛ Битола, според достапните информации, е поврзан со поширока мрежа на економски интереси:
- Управител: Зоран Кузмановски
- Матична компанија: Ауто Македонија АД Скопје
- Позадински капитал: Поврзаност со Свето Јанески и М6 групацијата
- Територијален опфат: Битола, Прилеп, Ресен (до декември 2024)
Оваа структура илустрира како олигархиските мрежи можат да се наметнат во клучни сегменти од јавните услуги, создавајќи монополи кои работат спротивно на јавниот интерес.
Обвинувања за корупција и злоупотреба
Писмото од здружението на 13 автошколи од Пелагонискиот регион содржи сериозни обвинувања:
Системска корупција во испитувањето:
- Намерно паѓање на кандидати по повеќе пати
- Плаќање “под маса” од 250-300 евра за поминување на прв обид
- Тајни списоци со предодредени резултати
- Месечен профит од корупција проценет на 12.000 евра само во Битола
Етничка дискриминација:
- Наводно фаворизирање на одредени етнички заедници
- Неедначно третирање на кандидати врз основа на националност
Политичка заштита:
- Наводна поврзаност со високи политички функционери
- Заштита од процесуирање преку политички врски
Медиумската војна и промената на концесијата
Кога концесијата за наредните четири години ја доби фирмата “Супер Возач – Битола”, наеднаш се активираше медиумска кампања од страна на поранешните концесионери. Ова покажува како олигархиските структури користат медиуми за политички притисок кога губат економски позиции.
Новиот концесионер – професионален пристап
За разлика од претходните концесионери, Супер Возач ДООЕЛ Битола располага со исклучителен професионален персонал, кој има повеќегодишно искуство и е соодветно лиценциран за извршување на оваа одговорна функција. Ова претставува позитивна промена во насока на професионализација на услугата.
Парадоксот на медиумското известување
Парадоксот е очигледен: истите медиуми кои молчеа за наводните злоупотреби во изминатите години, сега наеднаш се активираат кога концесијата премина во други раце. Ова укажува на селективното известување што служи на одредени интереси, а не на јавното информирање.
Системски проблеми во доделувањето концесии
Недостаток на транспарентност
Јавноста нема доволно информации за:
- Критериумите за доделување концесии
- Процесот на оценување на понудувачите
- Механизмите за контрола на квалитетот
- Постапките за пријавување злоупотреби
-
Слаба институционална контрола
До 2024 година, МВР како надлежна институција не располагала со ефикасни механизми за контрола, што довело до значителна корупција во испитните центри. Отсуството на соодветни контролни механизми резултираше со:
- Недостаток на континуирана контрола на работењето на концесионерите
- Неспособност за брзо реагирање на пријави за нерегуларности
- Отсуство на ефикасно санкционирање на прекршувачите
- Недоволна заштита на јавниот интерес
Препораки за реформа
Краткорочни мерки
- Итна ревизија на сите постоечки концесии за сообраќајни испитни центри
- Независна контрола на квалитетот на испитувањето во сите центри
- Дигитализација на процесите за намалување на човечкиот фактор
- Јавна база на податоци за сите концесионери и нивните сопственици
Долгорочни реформи
- Ревизија на законската рамка за доделување концесии
- Зајакнување на институционалната контрола од страна на МВР
- Воведување на строги казни за злоупотреба на концесиски права
- Создавање систем за анонимно пријавување на нерегуларности
Транспарентност и одговорност
- Јавни тендери со целосна транспарентност на критериумите
- Редовно јавно објавување на резултатите од контролите
- Заштита на пријавувачите на корупција и злоупотреби
- Периодични јавни расправи за работењето на концесионерите
====================================================================
Случајот со сообраќајните испитни центри во Пелагонискиот регион е симптом на поширок проблем во македонското општество – како олигархиските структури ги користат концесиите за јавни услуги како извор на профит и политичко влијание.
Концесиите не смеат да бидат средство за создавање “држави во државата”. Тие мораат да служат на јавниот интерес, да бидат транспарентни, контролирани и одговорни пред граѓаните.
Промената на концесионерот не е доволна ако не се промени системот. Потребни се структурни реформи кои ќе обезбедат дека јавните услуги се извршуваат професионално, законито и во служба на граѓаните, а не на приватните интереси на поединци или групи.
Редакциска забелешка
Редакцијата се обиде да контактира со управителот на „АМ” ДООЕЛ Битола, Зоран Кузмановски, но сите обиди беа безуспешни. Редакцијата стои отворена за ставовите на Зоран Кузмановски, кој ќе треба да даде одговор на сериозните обвинувања што се истакнати од страна на здружението на автошколи од Пелагонискиот регион.
Професионалното новинарство бара да се чујат сите страни, и затоа нудиме простор за одговор на сите засегнати страни во овие случаеви.
Само преку сеопфатна реформа на системот за концесии, зајакнување на институционалната контрола и зголемување на транспарентноста, Македонија може да се ослободи од олигархиските структури кои ја злоупотребуваат државната власт за приватна корист.
Граѓаните заслужуваат квалитетни јавни услуги, а не да бидат талци на корумпирани мрежи кои ја третираат државата како свој личен бизнис.
Сашо Денесовски
