Македонската јавност повторно се соочува со сериозни обвинувања за злоупотреба на безбедносните служби и прислушување на медиуми. Најновите спинувани информации укажуваат дека три значајни медиумски куќи – НетПрес, Курир и Република – биле предмет на тајни истраги од страна на Агенцијата за национална безбедност (АНБ) и Финансиското разузнување. Овие наводи отвораат суштествени прашања за слободата на медиумите, владеењето на правото и можната политизација на безбедносните служби.
Фактите на маса
Според достапните информации, ситуацијата се карактеризира со следниве клучни елементи:
Безбедносен аспект:Наводно формирани се досиеја за редакциите на споменатите медиуми во рамките на АНБ под раководство на Бојан Христовски. Паралелно со ова, фирмите на овие информативни портали биле предмет на истрага од страна на Финансиското разузнување.
Временска рамка: Активностите траеле една цела година, што укажува на системски пристап наместо спонтани дејствија.
Медиумска реакција: Медиумите се обидуваат да ја претстават ситуацијата како легитимни истражни постапки, додека засегнатите медиуми зборуваат за политички мотивирано прогонство.
Невозможна одбрана на “неинформираност”
Централното прашање кое се поставува е дали овие активности претставуваат легитимни безбедносни истраги или се работи за политички мотивирано прислушување. Неколку фактори укажуваат на потенцијални проблеми:
Транспарентност: Отсуството на јавни документи и ослонувањето на “рекла-казала” информации создава простор за манипулации и нетранспарентност.
Пропорционалност: Едногодишното следење на медиумски куќи поставува прашања за пропорционалноста на мерките во однос на наводните ризици.
Правна основа: Недостасуваат јасни објаснувања за правната основа на овие истраги и критериумите врз основа на кои се донесени одлуките.
Политичкиот контекст
Аферата се случува во период кога медиумската слобода во Македонија е под постојан притисок. Три сценарија се можни:
Сценарио 1: Реални безбедносни ризици кои оправдуваат истражните мерки, но комуникацијата кон јавноста е лошо управувана.
Сценарио 2: Политички мотивирано прислушување дизајнирано да ги заплаши независните медиуми.
Сценарио 3: Некомпетентност во безбедносните служби која доведува до неоправдани истраги.
Институционална одговорност
Клучни институции имаат обврска да дадат јасни објаснувања:
АНБ мора да објасни ги правните основи за формирањето на досиејата и да ги направи достапни релевантните документи,секако доколку имало дејствија.
Финансиското разузнување треба да ги образложи основите за истрагите против медиумските куќи,секако доколку имало дејствија.
Владата има одговорност да обезбеди дека безбедносните служби не се злоупотребуваат за политички цели.
Последици по медиумската слобода
Независно од реалните мотиви зад истрагите, последиците по медиумската слобода се очигледни:
Самоцензура: Медиумите може да се воздржат од критично известување од страв од репресалии.
Запладување на новинарите: Професионалците во медиумите може да се чувствуваат несигурно во својата работа.
Нарушување на довербата: Јавноста може да изгуби доверба и во медиумите и во безбедносните институции.
Препораки за решавање
За да се реши оваа криза, потребни се конкретни чекори:
Транспарентност: Сите релевантни институции мораат да ги објават документите и да дадат јасни објаснувања.
Независна истрага: Потребна е независна истрага за да се утврди дали има злоупотреба на овластувањата.
Правни реформи: Можеби се потребни дополнителни правни гаранции за заштита на медиумската слобода.
Јавна дебата: Потребна е широка општествена дискусија за границите на безбедносните овластувања.
Аферата со прислушувањето на медиумите претставува сериозен тест за демократските институции во Македонија. Начинот на кој ќе се реши оваа криза ќе биде индикатор за состојбата на владеењето на правото и медиумската слобода во земјата.
Клучно е сите релевантни актери да излезат од областа на спекулации и политички спин, и да се фокусираат на фактите и документите. Само преку транспарентност и одговорност може да се обнови довербата на граѓаните во институциите и да се заштитат демократските вредности.
Јавноста има право да знае дали се работи за легитимни безбедносни мерки или за злоупотреба на државната моќ. Одговорот на ова прашање ќе биде клучен за иднината на демократијата во Македонија.
