Енергетската криза во Европа можеби се смирува, но заканите на Доналд Трамп за царини врз руските купувачи на гас остануваат причина за загриженост. Со оглед на тоа што гасот не тече низ Украина оваа зима, може ли континентот конечно да воздивне со олеснување?
Есенската свежина полека се шири низ Европа, најавувајќи сурова зима. За среќа, според Гас Инфраструктура Европа, резервите на гас на Европската Унија се нешто над 80 проценти полни (на 15 септември 2025 година) – помалку од 90 проценти во претходните години, но подобро отколку во 2021 година. Значи, дали се упатуваме кон термичка безбедност или енергетска неизвесност оваа зима?
Откако ги диверзифицираа своите извори на енергија по руската инвазија на Украина во 2022 година, земјите од ЕУ се свртеа кон течен природен гас (LNG) од Норвешка, САД и Катар, додека продолжуваат да го зголемуваат уделот на обновливи извори на енергија, вклучувајќи сончева и ветерна енергија.
Благодарение на дополнителниот капацитет во текот на изминатите две години, Европа успеа речиси целосно да ги наполни своите резерви на гас до септември, создавајќи дополнителна резерва за најстудените месеци од годината. Се очекува резервите да останат стабилни во текот на оваа зима, пишува DW.
Трката за пополнување на складиштата е помалку драматична
Бидејќи ЕУ повеќе не е во акутна енергетска криза, Брисел им дава на земјите-членки дополнителен рок – до 1 декември – да достигнат 90 проценти од нивниот капацитет за складирање доколку е потребно. Сепак, Европа потроши повеќе резерви од вообичаеното минатата зима, па вишокот беше помал од очекуваното.
Петрас Катинас, енергетски аналитичар во Центарот за истражување на енергијата и чистиот воздух, рече дека сегашните нивоа на складирање и алтернативните извори на снабдување обезбедуваат „цврст штит“ од прекини во снабдувањето. „Сепак, брзите повлекувања и временските флуктуации сè уште можат да предизвикаат привремени скокови на цените или локализиран недостиг“, изјави тој за DW.
Заедно со внатрешната отпорност на Европа, глобалната стабилност на снабдувањето и стабилните цени дополнително ја зајакнуваат енергетската подготвеност на ЕУ за зимата. Според Том Марзек-Менцер од консултантската куќа „Вуд Мекензи“, глобалната понуда на енергија се зголеми оваа година, додека побарувачката – особено за гас – веројатно ослабе. „Ова во голема мера придонесе за летното полнење на европските складишта, кое продолжува со добро темпо“, рече тој.
Тарифите на Трамп создаваат нова неизвесност
И покрај сè, ЕУ останува ранлива на геополитички превирања, особено оние предизвикани од тарифите на Трамп. Американскиот претседател Доналд Трамп врши притисок врз Брисел да воведе санкции врз купувачите на руска енергија, тврдејќи дека тоа дополнително ќе ја исцрпи финансиски Москва и ќе го забрза крајот на три и полгодишната војна.
Минатата недела, американскиот министер за финансии Скот Бесент ги повика ЕУ и земјите од Г7 да се приклучат на Вашингтон во воведувањето „значајни“ тарифи врз Кина и Индија поради нивните енергетски договори со Москва. Трамп му рече на Брисел дека САД ќе „возвратат“ со такви тарифи, при што се разгледува стапка од 100 проценти.
Тој веќе воведе тарифи од 50 проценти за Индија – 25 проценти е основната стапка, плус дополнителни 25 проценти поради договорот од 2022 година за купување руска енергија по намалени цени.
Кина, која исто така го зголеми увозот на руска енергија, има многу посилна преговарачка позиција во однос на Соединетите Американски Држави, па затоа Трамп сè уште не презентирал конкретни планови за тарифи против втората по големина економија во светот, додека преговорите се во тек.
Откажен транзит на гас низ Украина – без голем ефект
Истекувањето на договорот за транзит на гас меѓу Украина и Русија на 1 јануари претставува уште еден елемент на геополитички притисок врз снабдувањето со енергија во Европа. Одлуката на Киев да не го продолжи договорот, исто така, имаше цел да го прекине протокот на приходи кон Русија за финансирање на војната.
Петгодишниот договор му овозможи на рускиот гас да тече на запад преку украинските цевководи, но неуспехот да се обнови договорот затвора еден од последните значајни патишта до ЕУ.
Првично, имаше стравувања од скокови на цените и прекини во снабдувањето, особено во земји како Австрија, Словачка и Унгарија, кои беа повеќе зависни од рускиот гасовод. Референтните цени на гасот се зголемија за речиси 50 проценти минатата година поради страв од студено време и намалени протоци.
Сепак, вистинското влијание врз пазарот е ограничено. Западна Европа веќе ги диверзифицираше своите извори на енергија, додека складиштата беа полни пред зимата. „Падот на обемот на проток не беше огромен, иако некои земји, особено Словачка, мораа да пренасочат дел од своите резерви“, рече Маржек-Менцер. „Бидејќи крајот на договорот беше очекуван, тој не предизвика големи прекини во цените или снабдувањето.“
План за енергетска независност од Русија
Откако ја надмина енергетската криза, ЕУ сега е во посилна позиција да позиција да ги елиминира последните руски фосилни горива од својот енергетски микс. Според Европската комисија, увозот на руски гас минатата година се намалил од 45 на 19 проценти, додека увозот на руска нафта се намалил од 27 на само 3 проценти.
Во мај, Комисијата објави детален план за целосно елиминирање на увозот на руски гас до 2027 година. Планот бара од земјите-членки на ЕУ да достават национални стратегии за постепено отстранување на рускиот гас до крајот на годината. Ова може да биде предизвик за некои земји.
„Балтичките земји одлично ја завршија работата во намалувањето на нивната зависност од руските фосилни горива, додека Полска во голема мера го елиминираше рускиот гас“, изјави Катинас за ДВ. Тој рече дека напредокот е „нерамномерен“ во другите земји од Вишеградската група поради недостаток на диверзификација и инвестиции во обновливи извори на енергија.
Големите залихи на гас и разновидните извори на снабдување ја зајакнуваат зимската подготвеност на Европската Унија, но тарифите на Трамп и непредвидливото време продолжуваат да додаваат неизвесност. Цените на природниот гас веројатно нема да ги достигнат екстремните нивоа од 2022 година (скоро 340 евра за мегават час), но индивидуалните тесни грла во снабдувањето може да предизвикаат привремени скокови на цените.
