Кратка хронологија на измените
Основни периоди:
- 1996 – Донесување на првиот Кривичен законик по независноста
- 2004 – Значајни измени за усогласување со европските стандарди
- 2009 – Нов Кривичен законик
- 2014 – Измени поврзани со реформите во правосудството
- 2018 – Измени што влијаеја врз предметите на СЈО
- 2021 – Измени за заштита на медиумските работници
- 2023 – Контроверзни измени за намалување на затворските казни
- 2024-2025 – Најави за нови измени и ревизија
Одговори на клучните прашања
1. Колку измени до сега претрпи Кривичниот законик?
Од 1996 година до денес, Кривичниот законик беше изменуван најмалку 15-20 пати со поголеми измени, без да се сметаат мелките технички корекции. Ова е неуобичаено голем број измени за основен казнен закон.
2. Дали секоја политичка гарнитура носи нов законик?
Делумно точно. Постои образец каде што секоја нова власт прави значајни измени:
- ВМРО-ДПМНЕ во 2000-та направи неколку големи измени
- СДСМ по 2017 исто така направи значајни измени
- Тековната власт најавува нови измени за 2025
3. Дали законикот се носи “по мерка”?
Постојат сериозни индиции за ова:
Случај 2018: Измените на Кривичниот законик во брза постапка поминаа во собраниската комисија. Со еден од членовите директно се влијае врз дел од предметите на СЈО
Случај 2023: Владата предложи измени на Кривичниот законик, со кои се предвидува за неколку години да се намалат затворските казни за дела поврзани со политичките случаи.
4. Зошто РСМ е “рекордер” во измени?
Главни причини:
- Политичка инструментализација – Законикот се користи како алатка за политички цели
- Недоследност во правната политика – Секоја власт има различна визија за казнената политика
- Влијание на надворешни фактори – ЕУ интеграции, меѓународни притисоци
- Слаба институционална меморија – Недостига континуитет во правната традиција
- Брзи политички промени – Честа смена на власта води до чести измени
5. Проблем со неприменувањето
Парадокс: Дури и да има “совршен” законик, проблемот е во:
- Селективна примена – Различно третирање за различни лица
- Недоследност на судовите – Различни пресуди за исти или слични случаи
- Политички притисоци – Влијание врз судската власт
- Недостаток на ресурси – Спори постапки, застарени случаи
Компаративна перспектива
Во развиените демократии:
- Кривичните законици се менуваат на 10-15 години
- Измените се прават врз основа на стручни анализи
- Постои широк консензус пред донесување
Во РСМ:
- Измени на 2-3 години
- Често се прават под политички притисок
- Недостига стручна подготовка
Последици
Негативни ефекти:
- Правна несигурност – Граѓаните не знаат што е дозволено
- Намалено доверба во правосудството
- Отежнато работење на судовите – Постојана адаптација
- Меѓународна критика – Влијание врз ЕУ интеграциите
Актуелна состојба (2025):
Министерот за правда Игор Филков најавува дека Министерството за правда наскоро ќе излезе со кратко законско решение за измени во постоечкиот Кривичен законик, што укажува на продолжување на овој проблематичен тренд.
Препораки
- Мораториум на измени – Стоп на честите измени за најмалку 5 години
- Стручна комисија – Формирање на независна експертска комисија
- Јавна дебата – Широка јавна дискусија пред секоја измена
- Фокус на примената – Подобрување на судската практика наместо нови закони
- Меѓународна помош – Ангажирање на странски експерти
Заклучок
Република Северна Македонија навистина има проблем со премногу чести измени на Кривичниот законик. Ова не е само техничко прашање, туку одразување на поширок проблем со политизација на правосудството и недостаток на долгорочна правна стратегија.
Решението не е во нов законик, туку во:
- Деполитизација на правосудството
- Доследна примена на постоечките правила
- Изградба на правна култура и традиција
- Зајакнување на институциите
Клучното прашање не е “кој законик”, туку “како се применува законикот”.
К.Денесовска
