Нервниот систем обезбедува психолошки и невролошки функции, како и контрола на ендокриниот систем. Имунолошкиот систем игра улога во одбраната од надворешни инфекции и во одржувањето на нормалниот клеточен состав на организмот. Менталното и физичкото здравје бара нормално функционирање на гореспоменатите системи.
Проф. Д-р Слободан Апостолски за порталот N1 објаснува дека како што нарушувањата на функциите на кој било – нервен, ендокриниот или имунолошкиот систем доведуваат до болест, така и состојбите на болеста од која било причина неминовно влијаат на функцијата на секој од гореспоменатите системи. Постојат јасно дефинирани анатомски и физиолошки врски помеѓу функциите на мозокот и имунолошкиот систем, додава тој.
Што е стрес?
Стресот е состојба на нарушена хомеостаза, која претставува состојба на нормални физиолошки функции на телото. Се дефинира како настан кој ја надминува способноста на поединецот да се справи и да го надмине стресниот настан. Индивидуалните разлики во физиолошкиот одговор зависат од мозокот, кој ги активира механизмите предизвикани од стрес и влијае на реактивноста на имунолошкиот систем на физички и социјални закани.
Стресот се однесува на секое надворешно или внатрешно барање на организмот, тој е основен дел од животот и може да има позитивно или негативно влијание врз здравјето. Тоа може да биде надворешен, когнитивен сензорен стимул (непријатно искуство, смрт на член на семејството…), внатрешен сетилен стимул или некогнитивен стрес како бактериска инфекција или повреда.
Акутниот стрес е најчесто позитивен, ги мобилизира сите физиолошки механизми за воспоставување на нарушена хомеостаза. Долготрајната изложеност на стрес, особено кога постои диспропорција меѓу способноста на организмот и стресогеното оптоварување, предизвикува негативни последици, трајно нарушена хомеостаза и заболена состојба, вели д-р Апостолски.
Тој додава дека за да се разбере влијанието на стресот врз здравјето на луѓето, важно е да се прифати холистички пристап кон пациентот (Mind body medicine). Холистичкиот пристап подразбира дека помеѓу психата (свеста, умот…) и телото (функции, структури) постојат силни физиолошки врски и постојан проток на сигнали и пораки кои ја одредуваат здравствената состојба на поединецот.
„Овие врски се обезбедени со постојана интеракција на нервниот, ендокриниот и имунолошкиот систем преку два основни физиолошки патишта: симпатичкиот нервен систем и хипоталамо-хипофизата-надбубрежна оска (ХХА). „Симпатичко-надбубрежно-медуларниот физиолошки пат го активира автономниот нервен систем, кој преку невротрансмитери и невропептиди директно комуницира со имуните клетки и влијае на нивните функции“, вели тој.
Ова објаснува дека ослободувањето на невротрансмитери за време на стрес ја зголемува подложноста на разни болести, додава д-р Апостолски и посочува дека „улогата на невропептидите ослободени од лимбичкиот систем при силни емоции во комуникацијата помеѓу психата и телото и влијанието врз имунолошкиот систем е особено важен“.
„Оската HHA ги контролира одговорите на стресот и регулира многу физиолошки процеси вклучувајќи го имунолошкиот систем, расположението и емоциите, сексуалноста, енергетскиот метаболизам и варењето. Оската HHA реагира на физичките и психолошките промени и ја одржува хомеостазата со контролирање на нивото на серумскиот кортизол, кој покрај другите ефекти има и имуносупресивно дејство. Моноаминските невротрансмитери (допамин, серотонин, норадреналин) ја регулираат активноста на оската HHA преку адренокортикотропен хормон (ACTH), го зголемуваат нивото на кортизол во крвта, со што се постигнува имуносупресивен ефект и ја потиснува синтезата на проинфламаторните цитокини. Во јамката за повратни информации, воспалителните цитокини го стимулираат лачењето на ACTH и го зголемуваат нивото на серумскиот кортизол“, објаснува докторот.
Од друга страна, додава тој, кортизолот и катехоламините го намалуваат ефектот на серотонин и допамин и доведуваат до нарушување на регулацијата на невроимуната врска.
„Хроничниот стрес ја активира оската HHA на различни начини во зависност од видот на стресот и од начинот на кој реагира личноста под стрес. Стресот кој го загрозува физичкиот интегритет и не може да се контролира предизвикува пониски утрински и попладневни концентрации на кортизол со високи вкупни дневни концентрации на кортизол. Спротивно на тоа, контролираниот стрес предизвикува висока утринска концентрација на кортизол која опаѓа во текот на денот и одговара на нормалниот физиолошки одговор на здрава личност. За разлика од стресот, позитивните социјални интеракции се карактеризираат со зголемена концентрација на окситоцин, кој ја потиснува оската HHA и дава позитивен ефект врз здравјето“, наведува д-р Апостолски.
Влијанието на стресните настани врз функцијата на имунолошкиот систем
Нарушувањето на HHA оската предизвикано од стрес е основата на невробиологијата на многу болести, како што се подложност на инфекции, автоимуни и малигни заболувања, анксиозност, депресија, синдром на хроничен замор, фибромијалгија, алкохолизам…, вели д-р Апостолски.
„Повеќе студии покажаа намалување на имунолошките функции на здрави лица под влијание на стрес. Според резултатите од голем број студии, краткорочните и долготрајните стресни настани предизвикуваат зголемување на бројот на неутрофилни леукоцити, намалување на помошните Т, супресорните Т и цитотоксични Т-лимфоцити, намалување на Б-лимфоцитите и намалување во природните клетки убијци (NK) со намалување зависно од стрес во функцијата на Т и НК клетките. , истакнува тој.
Различни непријатни животни настани како семејни трагедии, губење на членови од семејството, чувство на напуштеност, осаменост, развод, негативен однос на мајката, академски стрес, силна потреба за моќ и контрола… имаат негативно влијание врз имунолошкиот систем.
„За разлика од негативното влијание на непријатните стресни настани врз имунолошкиот систем, позитивните емотивни настани, хармонични меѓучовечки односи, хармоничен семеен живот и професионалниот успех ги стимулираат физиолошките имунолошки функции и обезбедуваат добро здравје. „Позитивните социјални интеракции го зголемуваат лачењето на окситоцин, кој ја инхибира оската HHA и ги отстранува негативните ефекти од стресот“, истакнува тој.
Тој додава дека задоволството од личната комуникација и социјалната поддршка, комуникацијата и споделувањето на трауматски искуства со другите луѓе, хуморот и смеата, техниките за релаксација, физичката активност и аеробните вежби, интервенцијата на социјалните групи и поддршката… имаат позитивно влијание врз имунолошкиот систем.
„Врз основа на овие резултати може да се каже дека секој поединец е господар на својот имунолошки систем“, заклучува д-р Апостолски.
Автоимуна болест
Кај автоимуните болести, имунолошкиот систем погрешно ги препознава сопствените клетки и ткива како нешто туѓо и предизвикува нивно оштетување. Постојат неколку механизми на автоимуни болести.
Тоа се случува по инфекција со бактерии или вирус што содржи состојка идентична на некои од нашите нормални клетки, имунолошкиот систем во акција за елиминирање на нападите на инфективниот агенс и здравите клетки кои ја предизвикуваат болеста. Овој механизам се нарекува „молекуларна мимикрија“.
„Во состојби на нарушување на имунолошките функции предизвикани од стрес, првенствено намалување на имунолошкиот надзор, се случува редовното отстранување на изменетите, мутирани ткивни клетки да отсуствува и нивната репродукција е причина за имунолошка реакција на нивното отстранување, при што клетките страдаат и од истите ткива, дури и без мутација“, посочува докторката.
Според д-р Апостолски, постојат голем број на автоимуни заболувања со специфични механизми на потекло, без разлика дали се работи за ефект на автоантитела врз ткивата или за автоимунитет посредуван од клетки. Најчесто и двете функции, клеточниот и хуморалниот автоимунитет, се одговорни за појава на автоимуна болест, додава тој.
„Клиничкото набљудување на улогата на стресните настани во индукцијата и влошувањето на клиничкиот тек на автоимуните болести е особено убедливо. Иако патофизиологијата на многу имунолошки болести е детално опишана, впечатливо е што на појавата на многу автоимуни болести му претходи изложување на ненадејни тешки или продолжени исцрпувачки стресни настани. Овие набљудувања ги упатуваат клинички имунолози (системски лупус еритематозус), ревматолози (ревматоиден артритис, полимиозитис), невролози (мијастенија гравис, мултиплекс склероза), дерматолози (псоријаза) и лекари од други специјалности“, вели тој.
Тој вели дека со испитување на популацијата на пациенти со мијастенија гравис е забележана висока фреквенција на стрес при индукција на болеста. Најпрво, кај засегнатите жени е забележано време на изложеност на стрес и појава на автоимуна болест, како и честа појава на егзацербација на мијастенични симптоми и знаци во ситуации на повторен стрес.
Д-р Апостолски е на мислење дека би било многу поедноставено толкување дека стресните настани предизвикуваат, меѓу другото, и автоимуни болести.
„Докажано е нарушување на имунолошките функции под влијание на стрес, но автоимуните болести не се јавуваат кај сите лица изложени на стресни настани. Неопходно е да постои предиспозиција, односно одредена имуногенетска особина изразена од молекулите на главниот систем на хистокомпатибилност (HLA). „Кај одредени индивидуи постои специфичен состав на ХЛА што претставува ризик за автоимуни заболувања по некои инфекции, како и во случај на продолжени стресни настани“, нагласува тој.
Фреквенција на сериозни болести
Лекарот посочува дека епидемиолозите со години укажуваат на зголемена зачестеност на болести кај кои во основата на болеста се нарушувањата на имунолошките функции, пред се малигните и автоимуните болести.
„Кај популацијата на пациенти во Србија, неколку епидемиолошки студии ја потврдија таквата опсервација, а објаснувањето делумно лежи во изложеноста на факторите на ризик од животната средина, но и во продолжената изложеност на стресни настани. Елиминирањето на факторите на ризик (прекумерна исхрана, регулирање на телесната тежина, физичка активност, избегнување цигари, алкохол и опојни средства и живеење во незагадена средина) и воспоставување добар квалитет на живот без стресни ситуации треба да ја намали зачестеноста на сериозните болести“, заклучува д-р. Слободан Апостолиќ.
