Педесет познати личности ја доведуваат во прашање неутралноста на Австрија. Но, за разлика од Шведска и Норвешка, во таа земја нема мнозинство за влез во НАТО. Зошто е така?
Две европски земји, Шведска и Финска, одлучија да се откажат од својата повеќедецениска неутралност. Австрискиот канцелар Карл Нечамер ја отфрла оваа можност. Тоа го повтори и во април, непосредно пред да отпатува за Москва со цел, меѓу другото, да го убеди рускиот претседател Владимир Путин да го запре нападот врз Украина.
„Австрија беше неутрална, Австрија е неутрална и Австрија ќе остане неутрална“, рече канцеларката, пренесува Дојче веле.
Меѓутоа, тоа прашање сега повторно го поставија 50 познати личности од Австрија. Во отвореното писмо тие го повикаа претседателот Александар ван дер Белен да спроведе „независен преглед“ за да утврди дали неутралноста на земјата останува релевантна.
„Секогаш имало обиди од различни страни да се откажат од неутралноста, но тие секогаш биле неуспешни“, вели виенскиот политиколог Хајнц Гертнер.
Тој додаде дека нема партија која тоа го сака, а тоа не го сака ниту населението.
Во анкетите, повеќе од 75 отсто од Австријците редовно изјавуваат неутралност.
Со тоа таа дебата всушност би можела да се тргне од дневниот ред. Сепак, останува прашањето – зошто неутралноста на Австрија изгледа толку непобитна, особено што таа земја води поактивна надворешна политика од Шведска, Финска или Швајцарија?
Зошто Австрија е воопшто неутрална?
Со векови, Австрија беше голема сила да назначи император во Светото Римско Царство. Затоа, таа беше сè освен неутрална. Во 19 век била формирана Австриската империја, која во 1867 година станала империјална и кралска двојна монархија, Австро-Унгарија. Вклучуваше големи делови од Балканот, но и денешна Украина.
По поразот во Првата светска војна, Австрија е сведена на денешните граници со Версајскиот договор. Меѓутоа, земјата стана неутрална само десет години по нов пораз – оној во Втората светска војна. Ова се случи на 26 октомври 1955 година, врз основа на т.н Од Виенскиот државен договор.
Во тоа време, Австрија, како и Германија, беа окупирани од четири победнички сили, Русија, САД, Велика Британија и Франција.
„Неутралноста беше единствениот начин Австрија да ги принуди сојузничките трупи да се повлечат. Во тоа време на Австрија дури и се закануваше постојана поделба, слична на онаа во Германија. Гертнер.
Колку е неутрална Австрија?
Иако Советскиот Сојуз се согласи на својата неутралност во тоа време, нема сомнеж дека Австрија, тогаш и сега, се наклонуваше кон културата и кон демократскиот, пазарно-економски канон на западните вредности. Ова се рефлектира во фактот што во 1961 година Виена беше еден од основачите на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД).
Во исто време, од 1960-тите, главниот град на Австрија стана седиште на неколку важни меѓународни организации кои не може да се припишат на ниту една страна во Студената војна. Тоа се првенствено Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ) и Организацијата на земјите извознички на нафта (ОПЕК), како и голем број организации на Обединетите нации. Бруно Крајски, австрискиот канцелар од 1970 до 1983 година, сметаше дека е подобро за безбедносната политика на Австрија отколку некакво зајакнување на армијата.
Политикологот Гертнер објаснува дека не станува збор за неутралност, туку за воена неутралност. Државниот договор исклучува само три работи – воено мешање во конфликтите на други земји, постојано стационирање на странски војници во Австрија и приклучување кон воен сојуз.
Сепак, Советскиот Сојуз, како и Велика Британија, долго време се противеше на пристапувањето на Австрија во Европската унија, организација која и претходеше на Европската унија. Тоа се оправдува со усвојувањето на државниот договор со кој беше исклучена унијата со Германија, дури и економската. Конечно, непосредно пред падот на Берлинскиот ѕид, Австрија поднесе барање за членство, кое го доби во 1995 година.
Разлики меѓу Швајцарија и Австрија
Во случајот со Шведска и Финска, децениите на неутралност не беа ништо повеќе од доброволна доктрина за надворешна политика. Австрија и Швајцарија, пак, се обврзани да бидат неутрални во меѓународните договори. Сепак, тие ја толкуваат својата неутралност на различни начини.
„Швајцарија е попасивна од Австрија“, вели Гертнер.
Традиционално, Швајцарија не се приклучува на никакви економски санкции, а не е членка на ЕУ, па затоа не учествува во нејзината заедничка надворешна и безбедносна политика. Австрија е многу поактивна како посредник во меѓународните конфликти и учествува во многу поголем мера во мисиите на Сините шлемови на ОН отколку во Швајцарија.
Сè на сè, со оглед на расположението меѓу населението и политичарите, прашањето дали Австрија се откажува од неутралноста во суштина воопшто не е, вели политикологот Гертнер.
„Би било многу поинтересно да се разговара за тоа како Австрија ќе ја толкува својата неутралност во иднина“, заклучи тој.
