Тажна е судбината на илјадници луѓе кои во летото 1995 година беа во областа на Сребреница. Повеќето пристигнаа во Сребреница порано во тие воени години, барајќи засолниште од напади. Мислеа дека се на безбедно место. Не можеа ни да замислат што ќе се случи тој јули пред 29 години.
Јасмин Бешиќ тогаш имал само 16 години. Тинејџер кој само сакал да ужива како сите негови врсници во другите делови на светот, пренесува Anadolu.
Тие тинејџерски денови ги помина под школки, со глад и недостаток на основни животни потреби. Среќниот предвоен живот со татко, мајка и сестри беше заменет со борба за опстанок.
Пред војната, до 1992 година, живеел во Братунац. На почетокот на војната ја напуштиле куќата и нашле засолниште во селото Бљечева, каде што имале викендица. Селото било на демаркационата линија и често било гранатирано. Голем број луѓе загинаа. Таму беа до 1995 година, до падот на Сребреница.
„Сребреница беше камп без решетки. Таму се случија страшни работи. Во Сребреница постојано се случуваа злосторства – гранатирање, напади на српската војска… Во тоа време во Сребреница доаѓаше населението од околните општини – Зворник, Власеница, делумно од Вишеград, па дури и од Рогатица. „Во еден момент во Сребреница имаше и до 90.000 луѓе“, рече Бешиќ.
Поради забрзаното влошување на хуманитарната состојба и само неколку дена по масакрот на училишното игралиште, на 16 април 1993 година, Советот за безбедност на Обединетите нации ја усвои резолуцијата 819 со која Сребреница е прогласена за „заштитена зона“.
Бешиќ рече дека дотогаш на тој простор се случувале страшни злосторства.
„Убиваа деца, млади луѓе и немаше селекција во овој поглед. Се сеќавам на таа 1993 година, кога населението беше доведено на работ на егзистенција“, се сеќава Бешиќ.
На 10 јули во неговото село добиле информација дека Сребреница паднала и дека сите треба да ја напуштат областа. Им беше кажано дека треба да одат во Буљи. Таму бил и неговиот татко Фехим кој бил воен со група мажи, мајка му и неговите две сестри.
Решиле Јасмин да оди со мајка и и сестрите кон Поточари, а татко и со група мажи.
„Таткото рече дека ќе застане покрај викендицата за да земе тутун и вода. Се свртев и го погледнав татко ми додека одеше кон нашата куќа. Тоа е последен пат кога го видов. Таа слика ми е врежана во меморијата и ќе умрам со неа. Никогаш повеќе не го видов. Подоцна дознав дека е фатен и убиен“, со солзи во очите се присети на тој момент Бешиќ.
Со мајка му и сестрите се упатил кон Поточари. Со часови се движеа во група, на голема топлина.
„На пат кон Поточари никој немаше по селата, веќе беа излезени од куќите. На патот имаше само животни. Вечерта дојдовме во Поточаре. Таму веќе имаше илјадници луѓе. Веќе не знаеше каде е никој, додека одеше си згазна некого, се слушаше завивање на кучиња, говеда… Отидовме во куќа каде што имаше голем број луѓе, спиеја на скали, во ходникот… Таа ноќ ја поминавме во приказна. Таа куќа ми остана во сеќавање. Излеговме надвор во зори. Тогаш мислевме дека меѓународната заедница ќе дејствува“, истакна Бешиќ.
Се сеќава и дека во еден момент стигнала веста дека српската војска влегува во Поточаре.
„Потоа видов бран од луѓе кои се креваат во паника, хаотично движење, како бран. Се движат и наеднаш се спуштаат, таа слика не се заборава. Да избега, но тие не знаат каде. Тогаш сфатив дека луѓето мислеа дека ако слезе, ќе бидат позаштитени“, изјави Бешиќ.
Облечете женска облека
Пред да замине за Поточари, со себе понел женска облека бидејќи мислел дека тоа е единствениот начин да преживее.
„Кога моите родители дебатираа дали да одам со татко ми или мајка ми, јас бев свесен за тешкотијата на патот по кој ќе тргнат мажите. Во тој момент бев вознемирен. Кога мајка ми рече дека ќе ме земе, почувствував олеснување. Тогаш и реков на мајка ми дека ќе земам женска облека со мене. Донесов фустан, нејзиниот шал. Облеков зимска јакна, што беше страшно во текот на летото. И на тој ден, 11 јули, кога почнаа да пристигнуваат информации, отидов во подрум и облеков женска облека и јакна“, изјави Бешиќ.
Во близина имаше гаража со некои стари автобуси. Решиле да тргнат кон нив и таму да се скријат.
„Имаше многу луѓе, децата плачеа, ни беше тешко да се движиме. Воздухот беше тежок, не можеше да се дише. Влеговме и седнавме во автобусот. Ја зедов и прашината и ја намачкав на лицето за да не ме препознаат бидејќи брадата почна да ми расте. Таму бевме еден час. Мати отишла да донесе вода, а кога се вратила рекла дека Србите влегле во Поточаре. Таа рече дека војската е меѓу народот. Тогаш забележала дека почнале да земаат некои луѓе. Откако дојде мајка ми, видов тројца, четворица војници. Мене ми изгледаа страшно. Се сеќавам на две од нив. Едниот беше крупен човек, имаше темен тен, ми беше страшен. Другата имаше руса коса и црна лента. Беше во костум, но ми заморуваше“, се сеќава Бешиќ.
Преми според неговите зборови, војниците биле многу добро вооружени и се чувствувале мизерно во однос на нив.
„Тогаш ја почувствував супериорноста на тие луѓе, па се прашував како можеме да им се спротивставиме. Многу работи ми поминуваа тогаш низ глава, како да поминам покрај нив без да ме видат“, изјави Бешиќ.
Потоа донесоа одлука меѓу првите да се упатат кон автобусите кои почнаа да пристигнуваат во Поточаре. Со нив била и една нивна роднина и сосед со нејзиниот сопруг.
„Имавме и до 200 метри до јажето што го поставија. Имаше маса луѓе. Сепак, некако се протнавме и стигнавме до него. Потоа започна метеж, мајката го крена јажето и сите се упатија кон автобусите. Војската беше наредена од двете страни на асфалтот. Имаше два реда војници – оние со пиштоли и оние со кучиња. Коридорот низ кој поминувавме беше долг од 500 до 800 метри. Кога стигнавме до автобусот и камионот, веќе беше преполно. Влеговме во сина. И настана гужва и паника. Влеговме во автобус, немавме каде да седиме, се лизнав меѓу седиштата на патеката. Кога не изброја, во автобусот бевме 94, а капацитетот на автобусот беше околу 60“, рече Бешиќ.
Во автобусот немаше воздух
Во автобусот имаше многу гужва, луѓето беа еден врз друг. Возачот на автобусот пцуел бидејќи влегле во толкав број, ја затворил вратата и потоа немало воздух во него.
„Почнав да се гушам. Не смеев да реагирам затоа што бев облечен во женска облека. Некој тогаш рекол да ја отвори вратата и возачот го направил тоа. Потоа започна колоната. Возачот тогаш ни го кажа своето име и презиме, тој е од Љубовија во Србија. Тогаш ни рече: „Добри мои, муслимани, не плашете се, додека сум во автобус, ништо нема да ви се случи“. Тоа беше еден гест на тој човек во тој момент“, се сеќава Бешиќ.
Попатно имаа потешки ситуации, пцуеја од пат и фрлаа камења. Овој тогаш 16-годишен маж, иако во јули носел зимска јакна, не ја почувствувал жештината, борбата за опстанок била посилна. Во Коњевиќ Поље пукна гумата на автобусот, возачот ја смени и продолжија понатаму. Низ прозорецот потоа видел колони тенкови, оклопни возила и камиони како се движат во правец на Милиќ.
„По извесно време стигнавме до местото каде што почнаа да не пуштаат. Таму имаше кривина и оттогаш повеќе не сме виделе српски војници. Ја прашав мајка ми дали можам да ја соблечам женската облека. Таа рече дека можам. И денес знам точно каде е местото каде што ја соблеков таа облека, никогаш нема да го заборавам. Имав чувство дека се преродив таму. Кога се соблеков, мајка ми ме погледна со стравопочит, како да ме познава. На патот, таа постојано ме гледаше. Кога го запознавме нашиот прв војник, си реков: „Преживеав“. Не можам да ви објаснам какви беа тие емоции. Тогаш ја почувствував целата среќа на светот, бев среќен“, истакна Бешиќ.
Во изминатите 24 часа не се сеќава дека нешто јадел или пиел. Го водела желбата да преживее. Кога преминале на слободната територија, мајка му му рекла: „Синко, толку се промени, многу ослабе, бледа си“.
Најпрво ги префрлиле на аеродромот во Дубраве, а потоа во Живинице ги нашле мајка им и дедо им, кои биле таму од 1992 година. После тоа уште неколку пати го менувале сместувањето. Во тој период почнале да се прашуваат што се случило со нивните најблиски кои поминале низ шумата. Доаѓаа различни информации.
Посмртните останки на таткото беа пронајдени во 2009 година.
„Во првите денови на преминот – 13 и 14 јули, почнавме да разбираме што се случува, каква трагедија беше. Тогаш го сонував татко ми, исто така бев болен. Мислам дека тогаш беше убиен. Тие денови не можев да се вразумам, сонот беше многу морничав. Го сонував во некоја белина, тоа беше чуден сон“, нагласи Бешиќ.
По неколку дена почнуваат да пристигнуваат првите групи луѓе кои го преживеале „патот на смртта“. Секој пат одеше да види дали неговиот татко е меѓу нив.
„Тогаш луѓето почнуваат да разбираат што се случило. Со месеци доаѓав на аеродром со надеж дека татко ми ќе дојде. Едно момче – Таиб Осмиќ, ми кажа дека татко ми е заробен. Не сакав да ја слушнам таа вест тогаш, бегав од неа. Сепак, тој беше во право. До 2009 година се надевав на татко ми. Потоа ми се јавија од Тузла. Тие рекоа дека ги пронашле неговите останки. Се изгубив, тогаш умре и таа последна надеж“, низ солзи изјави Бешиќ.
Пронајден е во масовната гробница во Чанчари. Пронајдени се околу 70 отсто од остатоците. На колективниот погреб на 11 јули годинава ќе го погребаат зет Ахмет Јашаревиќ.
Јас сум возрасен човек, немам омраза кон никого, но се случија страшни работи“, изјави Бешиќ.
Бешиќ дошол во Сараево во 1999 година, каде и денес живее со семејството. Дипломирал на Правниот факултет. Се бореше да успее во животот по трагедијата што ја доживеа. Сепак, и денес се бори да најде постојано вработување.
