Првичниот план на командантите на НАТО беше да ги приземјат своите сили на аеродромот во близина на Приштина на 11 јуни 1999 година, додека 250 руски војници веќе беа на пат кон аеродромот. НАТО сепак одлучи да ги испрати силите во Качаничката Клисура – да ги сретнеа Русите, којзнае што ќе се случеше. Адријан Фрир, водачот на бригадата што требаше да слета на аеродромот, 25 години подоцна за БИРН објасни дека Третата светска војна можела да се случи.
Падобранците на Петтата воздушнодесантна бригада на бригадниот Адријан Фрир требаше да слетаат на аеродромот кај Приштина според планот што беше во оптек до 11 јуни 1999 година, според Балканската транзициска правда (БТЈ), но командантите на НАТО и тие се премислија и ги испратил да го обезбедат јужниот влез на Косово во Качаничката клисура.
„Нема да започнам Трета светска војна за тебе“
Кој знае што ќе се случеше доколку не беа испратени на ова место, пишува БТЈ. Имено, тие наведуваат дека непосредно пред влезот на 50.000 војници на НАТО силите од Северна Македонија и Албанија, 250 руски војници веќе биле на пат кон аеродромот по копнен пат од Босна и Херцеговина.
Тоа беше застрашувачки почеток на распоредувањето на силите на НАТО по 11 недели воздушни напади со цел да се принудат силите на Слободан Милошевиќ да се повлечат од Косово, пишува овој медиум.
Со распоредувањето на војниците на НАТО, беше наведено, повлекувањето на југословенските и српските сили требаше да се случи истовремено. Сепак, ништо не беше загарантирано.
„Силите на НАТО одлучија дека ако југословенската армија сака да создаде тешкотии, Качаничката Клисура може да ја блокира“, се сеќава Фри, 25 години подоцна, во интервју за БИРН од неговиот дом во Шкотска.
Но, се вели, тие не сметале на Русите.
„Сè се случи многу брзо. Имаше многу мало задоцнување низ Качаничките клисури, а потоа ме замолија многу брзо да стигнам до аеродромот во Приштина. Ситуацијата беше крајно напната“, изјави Фрир за БИРН, пренесува БТЈ.
Приказната за рускиот марш на Приштина и она што следеше подоцна стана легенда, бидејќи неколку месеци подоцна се дозна дека британскиот генерал задолжен за силите на НАТО во Косово, Мајкл Џексон, ја одбил наредбата на врховниот командант на НАТО, Американецот Весли Кларк, да ги потисне Русите, пишува овој медиум.
„Нема да ја започнам Третата светска војна за вас“, му рекол Џексон на Кларк, според Newsweek, што во тоа време предизвикало голема загриженост во ланецот на команда на западната воена алијанса.
Во пресрет на 25-годишнината од крајот на војната во Косово и распоредувањето на силите на НАТО, 71-годишниот Фрир за БИРН раскажува за „чудните“ 24 часа што ги поминал со рускиот генерал Виктор Заварзин и верувањето на Џексон дека тензиите може да се реши на „воен“ начин.
„Рускиот контингент беше мал, но тие беа доста добро вооружени и ако имаше вооружена војна, таа лесно можеше да ескалира“, изјави тој за БИРН, пренесува БТЈ.
„Русија и Србија „рака под рака““
Според Фрир, НАТО знаел дека Русите се на пат кон аеродромот. „Русите веќе возеле со голема брзина“, рече тој, се вели во текстот.
Задачата за решавање на ситуацијата со нив, се наведува, паднала на британските сили и ветеранот од Фолкланд, Фриер.
„Дојдов таму и имаше ќор-сокак. Почнавме разговори со рускиот генерал во некаква воена приколка на аеродромот во Приштина. Беше тоа многу напната средба. Никој не знаеше како ќе функционира“, вели тој, според текстот.
Според него, брзо станало јасно дека не станува збор за повлекување на Русите „од некакви дипломатски причини“.
„Заземањето на дел од теренот се сметаше за тактичко и оперативно корисно за руските сили“, објаснува тој, пишува текстот на БТЈ.
Заварзин, кој во тоа време беше воен претставник на Кремљ во НАТО, беше „многу јасен за својата цел“, вели Фрир, според извештајот. Присуството на генералот и даде значителна тежина на руската операција.
„Како што е познато, Русија и Србија беа рака под рака, уште повеќе Русија дојде да и помогне на Србија, ако можам да кажам“, пренесува БТЈ.
Гледајќи наназад, забележува Фрир, се известува дека британската позиција за избегнување директна конфронтација со руските сили била „апсолутно точна“.
„На крајот преовлада здравиот разум. Тоа би било само катастрофа“, заклучува тој, пишува во текстот.
Џексон се врати во Северна Македонија, а Фрир остана на аеродромот.
„Јадев со Русите и морам да кажам дека нивните оброци не беа особено привлечни. Беше интересна повоена ноќ“, беше наведено.
Русите останаа четири години на аеродромот, се наведува во текстот – тие се повлекоа во јули 2003. Пет години подоцна Косово прогласи независност, кое доби поддршка од големите западни сили, но не и од Русија и Србија.
и дека, како што се наведува, шетајќи низ Косово веднаш по распоредувањето видел „огромно уништување“, срушени села и загинати цивили.
„Недалеку од Приштина, во едно село видовме дека убиле околу 50 селани од сите возрасти“, рече тој, пренесува БТЈ, алудирајќи на српските сили.
Фрир додава, пишува тој, дека дури и кога косовските Албанци ги дочекаа напредните конвои на НАТО со цвеќиња и насмевки, распоредувањето не беше без оперативни предизвици и имаше многу „грешки во планирањето“, бидејќи се обидуваше да обезбеди тампон зона меѓу напредувањето на трупите на НАТО и повлекувањето на југословенските и српските сили.
Без оглед на спорадичните инциденти во кои учествувале припадници на Ослободителната војска на Косово (ОВК), истакнува Фрир, пренесува БТЈ, дека НАТО „обезбедил повлекувањето на српските сили да не биде попречено од ОВК“.
„ОВК препозна дека меѓу нив има и одметнати елементи, тврдокорни кои мислеа дека имаат што да докажат. Но, ако вашето семејство е убиено, нема да имате предиспозиција да бидете добронамерни“, пренесува овој медиум.
Четврт век подоцна, како што пишува, среде нова војна во Европа, Фриер нагласува дека тој и неговите војници распоредени на Косово почувствувале дека „учествуваат во нешто намерно, нешто што има вистинско значење“.
„Очигледно имаше некое страшно етничко чистење и луѓето беа трауматизирани“, изјави тој за БИРН, додавајќи дека има паралели со Украина по инвазијата на Русија во февруари 2022 година.
„Нема сомнеж. Ја поддржавме хуманитарната операција по злосторството. Ова е очигледно слично на она што се случува сега во Украина, каде што цивилното население е главно на линијата на фронтот и страда“, вели Фрир за БИРН, пренесува БТЈ.
На прашањето на БИРН дали се залага за подиректна интервенција на Западот во војната во Украина, Фрир нагласува дека би било „неблагодарно“ за него да се обиде да ги погоди идните чекори на НАТО во однос на конфликтот.
„Сепак, нема апсолутно никакво сомневање (дека) без целосна поддршка на НАТО, особено во обуката на украинските војници и обезбедувањето оружје и материјали, Украина не би можела да ги спроведе своите сегашни операции“, рече тој, текстот. чита.
„Сигурен сум дека НАТО континуирано ќе ја следи ситуацијата за да биде во позиција да им процени на владите членки што треба да се направи за да се постигне успешен исход во голем број дадени сценарија“, заклучува тој за БИРН, БТЈ. извештаи.
